Jakob Vedelsby: «Το χρήμα, πρώτα και κύρια, κυβερνά τον κόσμο σήμερα»

Μυθιστοριογράφος, ποιητής και καθηγητής δημιουργικής γραφής, ο Δανός Jakob Vedelsby μάς μιλά για το βραβευμένο (γεω)πολιτικό, περιβαλλοντικό και ερωτικό μυθιστόρημά του Ο ανθρώπινος νόμος, που πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά.

Εκρηκτικό (γεω)πολιτικό, περιβαλλοντικό και ερωτικό θρίλερ με μεταφυσικές συνδηλώσεις, το μυθιστόρημά σας Ο ανθρώπινος νόμος αντηχεί τη ρήση του Πρωταγόρα «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» ήδη από τον τίτλο του.

Ήταν μία αφετηρία;

Ήταν μία αφετηρία.

Το ελληνικό κίνητρο πηγάζει από το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι το λίκνο του δυτικού πολιτισμού. Η ελληνική φιλοσοφία και οι Έλληνες στοχαστές αποτελούν καίριο θεμέλιο για την πραγματικότητα που βιώνουμε σήμερα- και στη Δανία.

Ήταν, συνεπώς, προφανές για μένα πως ένα μυθιστόρημα που θα καταπιανόταν με μείζονα υπαρξιακά ζητήματα έπρεπε να εστιάζει στην Ελλάδα και ένας από τους βασικούς χαρακτήρες να είναι Έλληνας.

Για μένα, ο Ανθρώπινος νόμος είναι ένα μυθιστόρημα για την καταστροφή, την απληστία και τον πόλεμο, από τη μία, και για τη αγάπη και τη φιλία, από την άλλη.

Το μήνυμα της αγάπης -το γεγονός ότι συνειδητά θέτουμε ως υψηλή προτεραιότητα την αγάπη για τον εαυτό μας, τον συνάνθρωπό μας και τον πλανήτη- δεν έχει αντίκτυπο στις περισσότερες κοινωνίες.

Εδώ, αξίες όπως το χρήμα, η εξουσία και ο έλεγχος κυβερνάνε. Μελέτες δείχνουν πως για έναν άνθρωπο που πεθαίνει η αγάπη σημαίνει τα πάντα, αλλά γιατί αυτό δε συμβαίνει στον ίδιο βαθμό όταν είμαστε ζωντανοί και ενεργοί;

Τούτο το παράδοξο είναι το σημείο εστίασης του Ανθρώπινου νόμου.

Επιπλέον, η Ελλάδα γενικά -και η Αθήνα και η Σαντορίνη ειδικά- παρέχουν το χωρικό, πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ξετυλίγεται η αφήγηση. Σε ποιο βαθμό μπορείτε να πείτε πως γνωρίζετε τη χώρα;

Έχω επανειλημμένως ταξιδέψει στην Ελλάδα από την πρώιμη νιότη μου, κυρίως στην Αθήνα και τα νησιά, πρώτα σιδηροδρομικώς με έναν φίλο το 1982 και πιο πρόσφατα το 2019, όταν δούλεψα για δυο βδομάδες στο Ινστιτούτο της Δανίας στην Αθήνα.

Το καλοκαίρι του 2018 ήμουν προσκεκλημένος συγγραφέας στο 6^ο Διεθνές Λογοτεχνικό Φεστιβάλ Τήνου, το οποίο, παρεμπιπτόντως, υπήρξε μια σπουδαία εμπειρία και ένα εξαιρετικό και πολύ επαγγελματικό γεγονός.

Σε σχέση με τη δουλειά μου για τον Ανθρώπινο νόμο, ταξίδεψα για έρευνα τόσο στην Αθήνα όσο και στη Σαντορίνη για να συγκεντρώσω όλες τις πληροφορίες.

Ανέκαθεν με προσέλκυε η Ελλάδα. Ήδη ανέφερα ότι αντιπροσωπεύει ένα καίριο θεμέλιο για τη δυτική κουλτούρα και ταυτότητά μας.

Ο φιλόξενος πληθυσμός, ο ήλιος, η θάλασσα, η εντυπωσιακή φύση, το κρασί και το φαγητό ασφαλώς δεν τη μειώνουν επίσης.

Εκτιμώ, επίσης, πραγματικά τον κοινωνικό, καταφάσκοντα στη ζωή τρόπο ζωής, γεμάτο με τη χαρά της ζωής, συμπεριλαμβανομένου τού να περνάς τον χρόνο σου έξω για μεγάλο μέρος του χρόνου.

Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη ζωή στη Δανία, όπου, κυρίως λόγω του κρύου και βροχερού καιρού, είμαστε πιο κλειστοί στον εαυτό μας και ζούμε μέσα.

Ο Καρλ, ένας διπλωμάτης τσακισμένος από την απώλεια ενός πολύ αγαπημένου του προσώπου στη διάρκεια «τρομοκρατικής» επίθεσης στην Κοπεγχάγη, είναι ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος. Γιατί διπλωμάτης;

Με σαγηνεύει ο κόσμος της διπλωματίας, ένα είδος παράλληλης πραγματικότητας για την οποία λίγοι γνωρίζουν. Εγώ, όμως, ξέρω, γιατί έχω φίλους σ’ αυτόν τον κόσμο.

Ως μέρος της έρευνάς μου για τον Ανθρώπινο νόμο, επισκέφτηκα τον Δανό πρέσβη στην Αθήνα, που υπήρξε αρκετά ευγενικός ώστε να μου προσφέρει μια πιο κοντινή ματιά στην καθημερινή ζωή της πρεσβείας και στις πιο ιδιωτικές υποθέσεις του.

Θα ήθελα, ωστόσο, να επισημάνω πως ο πραγματικός πρέσβης σε καμία περίπτωση δεν ήταν το πρότυπο για τον αντιπαθητικό πρέσβη Πιερ του μυθιστορήματος, που τίθεται σε διαθεσιμότητα.

Μιας και το μυθιστόρημά σας περιστρέφεται αρκετά γύρω από την τρομοκρατία -εντός κι εκτός εισαγωγικών-, ποια είναι η αντίληψή σας γι’ αυτόν τον εξαιρετικά αμφιλεγόμενο κι ανοιχτό σε ερμηνείες όρο, ιδίως στις μέρες μας;

Ο τρόμος είναι ένα θέμα του μυθιστορήματος, γιατί είναι ένα μέρος της καθημερινής ζωής στον κόσμο στις μέρες μας, επίσης και στη Δανία, όπου συχνά ακούμε ότι η αστυνομία και οι μυστικές υπηρεσίες εμπόδισαν νέες τρομοκρατικές επιθέσεις.

Ο φόβος του τρόμου είναι κάτι με το οποίο πρέπει να ζήσουμε, όπως μοιάζει ο κόσμος σήμερα. Όσο για την ερώτησή σας, νομίζω πως μπορώ να εντοπίσω μια περιστασιακή τάση διόγκωσης της χρήσης του όρου «τρομοκρατία».

Παραδοσιακά, τρομοκρατία σήμαινε πράξεις σχεδιασμένες και εκτελεσμένες από μια πολιτική ή θρησκευτική ομάδα.

Η έννοια της τρομοκρατίας, ωστόσο, διαρκώς εξελίσσεται -και δικαιολογημένα-, γιατί οι τρομοκράτες λειτουργούν από μόνοι τους σε μεγαλύτερο βαθμό από παλαιότερα, κάτι που δυστυχώς κάνει πιο δύσκολη την παρεμπόδιση των φρικτών ενεργειών τους.

Αν και όλα επιτρέπονται στη μυθοπλασία, ο υπαινιγμός ότι μια «αναστημένη» Ε.Ο. 17 Ν θα στόχευε σκόπιμα και τυφλά πολίτες, πόσο μάλλον σε μαζική κλίμακα, είναι, για μένα, πολιτικά και ηθικά απρεπές. Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή;

Η ερώτησή σας υπονοεί ότι αυτό είναι αμφιλεγόμενο.

Εγώ, όμως, που δεν είμαι ειδικός στην Ιστορία της τρομοκρατίας στην Ελλάδα, έψαχνα για μια πρώην τρομοκρατική οργάνωση που θα μπορούσα -στον κόσμο της μυθιστορηματικής φαντασίας- να αναβιώσω αναθέτοντάς της νέους στόχους.

Λυπάμαι αν πρόσβαλα κάποιον από αυτή την άποψη. Δεν υπήρχε πρόθεση.

Ο Αλέξανδρος, ένα θρησκευόμενο, πιθανόν καλοπροαίρετο, φρικιό με αυταπάτες μεγαλείου, είναι ένας ακόμα ιντριγκαδόρικος χαρακτήρας. Είναι ο λιγότερο κυνικός, ο πιο οραματικός από όλους, ακόμα και με τον διαταραγμένο τρόπο του;

Ναι, βεβαίως, και μ’ αυτό εννοώ πως ο Αλέξανδρος σίγουρα δεν είναι αποκλειστικά διαταραγμένος κατά την οπτική μου.

Ο χαρακτήρας του είναι εμπνευσμένος από ένα πραγματικό πρόσωπο, με το οποίο η σύζυγός μου κι εγώ ήρθαμε σε επαφή και έμεινε για δυο βδομάδες στο διαμέρισμά μας.

Πολλές πτυχές του μυθιστορηματικού Αλέξανδρου προέρχονται απευθείας από την πραγματικότητα, και όλο το μυθιστόρημα πηγάζει από τις εμπειρίες που ζήσαμε μαζί του στη διάρκεια των εβδομάδων που έμεινε μαζί μας στην Κοπεγχάγη.

Ο Καρλ κάπου λέει ότι οι Δανοί είναι μια ανασφαλής και εξαιρετικά πολιτισμένη ράτσα, η οποία δε ρισκάρει να κάνει λάθος και να προσβάλει κάποιον. Ισχύει ακόμα αυτό; Η δανέζικη κοινωνία έχει γίνει πολύ πιο συντηρητική, νιώθω.

Η δανέζικη κοινωνία έχει γίνει πολύ πιο διχασμένη απ’ όσο ήταν επί πολλά χρόνια.

Η ανισότητα έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία είκοσι χρόνια, η Ακροδεξιά ανεβαίνει, ο φόβος για τους ξένους και η έλλειψη εμπιστοσύνης των ανθρώπων απ’ έξω έχουν ασφαλώς ενταθεί πιο πολύ.

Η ρητορική μεταξύ των πολιτικών έχει επίσης οξυνθεί, καθορίζοντας τις κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με το πώς ορισμένες κοινωνικές ομάδες μιλάνε για ανθρώπους απ’ έξω. Πρόκειται για μια πολύ δυσάρεστη εξέλιξη.

Για να καταλάβει κάποιος γιατί συμβαίνει αυτό, πρέπει να γνωρίζει ότι η Δανία είναι μια πολύ μικρή, πολύ ομοιογενής κοινωνία με υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κράτος και τον πολίτη.

Το άνοιγμα, επομένως, σε άλλες κουλτούρες αναπόφευκτα δημιουργεί ορισμένες προκλήσεις.

Δεν ισχυρίζομαι ότι δεν πρέπει να δεχόμαστε πρόσφυγες- ασφαλώς πρέπει, και το κάνουμε.

Δεν πρέπει, όμως, να δεχόμαστε περισσότερους από όσους μπορούμε να ενσωματώσουμε κατά τρόπο που συμβαδίζει με τη βασική ομοιογένεια και διατηρεί τις ομαλά λειτουργούσες κοινοτικές δομές μας.

Είναι εξαιρετικά περίπλοκο να καταπιάνεσαι με μια πραγματικότητα όπου όλο και περισσότεροι άνθρωποι -κατά τρόπο φυσιολογικό- κοιτάνε προς τον Βορρά. Τα ξέρετε όλα αυτά στην Ελλάδα..

Η θέση μου είναι πως, μέσω της Ε.Ε., πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε -και πολύ περισσότερα από σήμερα- για να περιορίσουμε την ανισότητα, τον πόλεμο και την κλιματική αλλαγή, και να προωθήσουμε την ανάπτυξη και την ευημερία στα φτωχά μέρη του κόσμου, ώστε να μην εξαναγκάζονται οι άνθρωποι να το σκάνε.

Η κλιματική αλλαγή ειδικότερα είναι επίσης ένα θέμα του Ανθρώπινου νόμου.

Μόλις πρόσφατα έχουν μεγάλα τμήματα της παγκόσμιας κοινότητας κατανοήσει ότι αν συνεχίσουμε να υποβαθμίζουμε το κλίμα και το περιβάλλον, θα δημιουργήσουμε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες ζωής για τα παιδιά και τα εγγόνια μας.

Υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι που ελλοχεύουν για εμάς τους ανθρώπους, τους οποίους δεν μπορούμε ν' αλλάξουμε, όπως ηφαιστειακές εκρήξεις, σεισμοί και βροχές μετεωριτών.

Σε σχέση, όμως, με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, μπορούμε όντως να κάνουμε κάτι. Και πολλές χώρες χρειάζεται να κάνουν πολλά περισσότερα απ’ όσα κάνουν σήμερα.

Πίσω στο προσφυγικό ζήτημα. Υπάρχει μια τάση στους Δανούς να αρκούνται σε αυτό που είναι και, κατά τη γνώμη μου, να μην ανοίγονται επαρκώς στην έμπνευση και τον πολιτισμό που κουβαλάνε μαζί τους οι πρόσφυγες.

Αυτό ως επί το πλείστον πιθανόν συμβαίνει γιατί έχουμε ζήσει σε μια προστατευμένη «τρύπα» κι έχουμε δημιουργήσει τον δικό μας κόσμο εντός του κόσμου.

Αυτό δε θα αλλάξει από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά είναι σαφές πως θα συμβεί σταδιακά, και κυρίως γιατί η Δανία μεταβιβάζει όλο και μεγαλύτερη ισχύ λήψης αποφάσεων στην Ε.Ε.

Η διαχείριση/εργαλειοποίηση της συνεχιζόμενης πανδημίας παγκοσμίως αποσκοπεί στην τρομοκράτηση των μαζών, καθιστώντας τις πειθαρχημένες και υποταγμένες.

Βρισκόμαστε στα πρόθυρα ψυχικής και διανοητικής μετάλλαξης της ανθρωπότητας;

Κατά τη γνώμη μου, είναι πολύ νωρίς για να συμπεράνουμε το οτιδήποτε σε σχέση με τον κορονοϊό. Δεν υπάρχει τίποτα ευκολότερο από το να πετάς θεωρίες συνωμοσίας.

Πληροφορίες από διάφορες πηγές, ωστόσο, υπoδηλώνουν πως ο ιός μπορεί να είναι ανθρωπογενής. Αμφιβάλλω, πάντως, ότι η διαρροή συνέβη σκόπιμα.

Δεδομένης της σοβαρότητας της ασθένειας και των μακροπρόθεσμων συνεπειών της, υποθέτω πως ένα εμβόλιο θα είχε επίσης αναπτυχθεί για να προστατεύσει τους πιθανούς υποστηρικτές, και ταυτόχρονα να τους αποφέρει τεράστια χρηματικά ποσά.

Κι αυτό αν υποθέσουμε ότι το κίνητρο για την ανάπτυξη ενός τέτοιου εμβολίου είναι το χρήμα που, πρώτα και κύρια, κυβερνά τον κόσμο σήμερα.

Photo credit (Jakob Vedelsby): Dmitri Kotjuh.

Ευχαριστώ θερμά την Tinja Räsänen από το Circolo Scandinavo για την πολύτιμη συνδρομή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το μυθιστόρημα του Jakob Vedelsby Ο ανθρώπινος νόμος κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ενύπνιο σε μετάφραση του Σωτήρη Σουλιώτη.