Arnaud des Pallières: «Κάνω ταινίες για να πειραματιστώ με ζωές διαφορετικές από τη δική μου»

Μια καλειδοσκοπική, κατακερματισμένη εξερεύνηση της ταυτότητας μιας γυναίκας και του πόθου της για ελευθερία βρίσκεται στο πυρήνα της πιο πρόσφατης ταινίας του Γάλλου σκηνοθέτη Arnaud des Pallières Σε τέσσερις χρόνους. 4 γυναίκες ηθοποιοί, σαν άλλες ρωσικές κούκλες, ενσαρκώνουν την πορεία ζωής της μίας και μοναδικής πρωταγωνίστριας του αφηγηματικά απαιτητικού φιλμ από την παιδική της ηλικία μέχρι την ενήλικη- και αντίστροφα. Μια κουβέντα με τον σκηνοθέτη, με αφορμή την κυκλοφορία της ταινίας του από τις 30 Μαρτίου σε διανομή Weird Wave.

Ποτέ δεν είχατε αποπειραθεί να εξερευνήσετε τη νοοτροπία και την ψυχολογία ενός γυναικείου χαρακτήρα τόσο ολοκληρωμένα όσο στην τελευταία σας δουλειά Σε τέσσερις χρόνους. Τι σας οδήγησε σ’ αυτό;

To Σε τέσσερις χρόνους γεννήθηκε από μια επιθυμία να βγω από τον εαυτό μου. Ντρεπόμουν που δεν είχα δώσει τόση προσοχή στους γυναικείους χαρακτήρες μέχρι τότε, σε σύγκριση με τους αντρικούς, ήθελα, λοιπόν, να επανορθώσω χτίζοντας το πορτρέτο μιας γυναίκας όσο πλήρες και σύνθετο ήταν δυνατό. Τον Ιανουάριο του 2010 ρώτησα την Κριστέλ Μπερτεβά, συν-σεναριογράφο του Μάικλ Κόλχαας, αν συμφωνούσε να μου δώσει την προσωπική της ιστορία, την οποία ήδη γνώριζα, για μια ταινία.

Αυτή η ιστορία με πάθιαζε για δύο λόγους. Πρώτον, ήταν η ιστορία μιας γυναίκας, αλλά μιας γυναίκας από την εργατική τάξη της υπαίθρου. Προκειμένου να σκεφτώ και να ζήσω σαν γυναίκα, χρειαζόμουν πραγματικά να βασίσω την ταινία σε μια αληθινή ιστορία και όχι σε μυθιστόρημα. Έθεσα, έτσι, τον εαυτό μου υπό την εξουσία της γυναίκας, η οποία βίωσε αυτά τα γεγονότα. Ήθελα να πω αυτή την ιστορία, που μου φαινόταν αξιοσημείωτη. Το να ζήσω, κι έπειτα να κάνω τον ακροατή να ζήσει, το διαρκή αγώνα μιας γυναίκας για την ελευθερία της. Κάνω ταινίες για να πειραματιστώ με ζωές διαφορετικές από τη δική μου. Το κοινό πηγαίνει στο σινεμά για τον ίδιο λόγο, είμαι σίγουρος. Για να αυξησει τον αριθμό των πιθανών ζωών. Για να εμπλουτίσει την εμπειρία του από τον κόσμο. Για να γίνει κάποιος εντελώς διαφορετικός από αυτόν που είναι- κάτι, το οποίο η ζωή δεν επιτρέπει.

Ένας χαρακτήρας, τέσσερις ηθοποιοί. Γιατί τέσσερις, αντί για μία, και τι εισέφερε η καθεμία στη διαμόρφωση της μοναδικής γυναικείας οντότητας του Σε τέσσερις χρόνους;

Όταν φτάνεις σε μια συγκεκριμένη ηλικία, αναλογίζεσαι τη ζωή σου και συνειδητοποιείς ότι όλα όσα σε περιβάλλουν έχουν αλλάξει. Τα μέρη, οι άνθρωποι, οι συνήθειες. Η ζωή σου, χωρίς καν να το παρατηρείς, είναι χτισμένη πάνω στη διαδοχή πολλών ζωών. Η ίδια σου η ύπαρξη είναι οικοδομημένη πάνω στη διαδοχή των πολλών ανθρώπων που έχουμε υπάρξει. Ακριβώς όπως ο Αμερικανός ποιητής Ουόλτ Ουίτμαν το έθεσε: «Eίμαι μεγάλος, περιέχω πολλαπλότητες». Η ηρωίδα μιας αυτοβιογραφίας δεν μπορεί να είναι ίδια όταν είναι έξι, δεκατριών, είκοσι ή εικοσιεφτά. Γι’ αυτό και φτιάξαμε μια ταινία με τέσσερις περιόδους: παιδική ηλικία, εφηβεία, νεότητα, ενήλικη ζωή. Ο θεατής καταλαβαίνει τη σύλληψη πολύ γρήγορα: τέσσερις ηθοποιοί παίζουν τέσσερις διαφορετικές περιόδους μίας και μοναδικής γυναίκας. Δεν έχουν πολλά κοινά μεταξύ τους, αλλά γιατί να έχουν; Σε κάθε ηλικία, θέλει να επιβεβαιώσει την ταυτότητά της, που διαφέρει από την προηγούμενη.

Το μόνο, το οποίο έχει σημασία, είναι η συνοχή του χαρακτήρα, μέσω των τεσσάρων ηθοποιών. Όπως στην πραγματική ζωή, θα είναι ο ίδιος άνθρωπος, αλλά όχι το ίδιο. Για παράδειγμα, όταν κοιτάζεις το άλμπουμ με τις φωτογραφίες της γιαγιάς σου, λες: «Εσύ είσαι σ’ εκείνη τη φωτογραφία, γιαγιά; Δε σ’ αναγνωρίζω!» Ναι, εκείνη είναι. Αλλά και δεν είναι. Όπως στο σινεμά. Το ίδιο, αλλά διαφορετικό, 24 καρέ το δευτερόλεπτο. Εδώ είναι που το σινεμά, αντίθετα με όλες τις άλλες μορφές τέχνης, πιστεύω, επιτρέπει πραγματικά να πούμε τι είναι η ζωή ενός άντρα. Και σ’ αυτή την ταινία, μιας γυναίκας.

Πόσος από αυτό τον απελπισμένο πόθο για ελευθερία, ο οποίος χαρακτηρίζει την ηρωίδα σας, μπορεί να εντοπιστεί και στη δική σας ψυχοσύνθεση;

Δε νομίζω πως είμαι το πρόσωπο που θα μπορούσε να απαντήσει σ’ αυτή την ερώτηση. Αλλά, μιας και με ρωτάς, υποθέτω ότι κάτι έχεις στο μυαλό σου, κι ίσως θα έπρεπε να αναπτύξεις το ερώτημα (γέλιο)...

Η καλειδοσκοπική αφηγηματική δομή του φιλμ ξεδιπλώνεται με ένα, συχνά αποπροσανατολιστικό, μη γραμμικό τρόπο, μέσω flash-back και flash-forward, θυμίζοντας, κατά κάποιο τρόπο, εκείνες τις ρωσικές κούκλες, που η μία είναι κρυμμένη μέσα στην άλλη. Βρίσκετε ακριβή αυτή τη μεταφορά; Κι αν ναι, γιατί αποφασίσατε να δουλέψετε έτσι;

Η Κριστέλ ξεκίνησε γράφοντας οτιδήποτε σχετιζόταν με την παιδική ηλικία και τη νεότητά της. Οι αναμνήσεις της αναδύθηκαν κατακερματισμένες, και σταδιακά τις οργανώσαμε γύρω από τέσσερις ηλικιακές γκάμες. Ένα κοριτσάκι και μια έφηβη που ζουν στην ύπαιθρο, μια νεαρή γυναίκα, η οποία μετακομίζει στο Παρίσι, έπειτα μια νεαρή ενήλικη αφοσιωμένη στη διπλή της ζωή και τη δουλειά. Τέσσερα κάδρα, αρκετά πυκνά και ανεπτυγμένα ώστε να αποτελέσουν αντικείμενα σε βάθος αφήγησης, αλλά χωρίς να ακολουθείται η κανονική σειρά στο ξετύλιγμά τους. Όπως μια ρωσική κούκλα, χρειάζεται να «ανοίξεις» την νεαρή ενήλικη, για να βρεις την νεαρή γυναίκα, την νεαρή γυναίκα, για να βρεις την έφηβη, την έφηβη, για να βρεις το παιδί- αυτό το κοριτσάκι, του οποίου η ζωή άλλαξε μετά από ένα τραγικό παιχνίδι κρυφτού.

Οι ταινίες μου είναι σαν σύνεργα. Πρέπει να τις χτίσεις μόνος σου. Είναι ο θεατής, που με την κατάλληλη ευαισθησία του γεμίζει τις τρύπες και οικοδομεί το φιλμ. Αντί να κάνω ταινίες για όλους, κάνω ταινίες για τον καθένα ξεχωριστά. Το Σε τέσσερις χρόνους προσφέρει, ελπίζω, τόσες απόψεις όσοι είναι κι οι θεατές του. Το να κάνεις μια ταινία είναι σαν να χτίζεις ένα σπίτι για τον θεατή. Συχνά, το σπίτι έχει μόνο μία πόρτα- τον κεντρικό χαρακτήρα- που οι θεατές ακολουθούν από την αρχή μέχρι το τέλος του φιλμ. Στο Σε τέσσερις χρόνους υπάρχουν τέσσερις. Κάποιοι θα συνδεθούν με το κοριτσάκι, κάνοντάς το τη ρίζα της ιστορίας, άλλοι με την έφηβη που το σκάει, ή με την νεαρή γυναίκα από την ύπαιθρο, η οποία φτάνει στο Παρίσι, ή με την έγκυο.

Το φιλμ προσπαθεί να αγγίξει τον θεατή με τον πιο προσωπικό τρόπο, γιατί του ζητά να γίνει συν-συγγραφέας. Για κάποιους λόγους που ανήκουν στο σινεμά, - από το μπουμπούκι (rosebud) του Πολίτη Κέιν-  ήξερα από νωρίς ότι τα flash-back θα ταίριαζαν περισσότερο με τον τρόπο που ήθελα να δείξω την ταινία. Το μυστικό- και μοιάζει κλισέ- είναι βαθιά κρυμμένο στην παιδική ηλικία. Όταν οι τρεις κύριες ιστορίες- η παιδική ηλικία, η εφηβική ζωή και η νεότητα- είχαν γραφτεί, ένιωθα πως κάτι έλειπε: η τωρινή ζωή. Αυτή θα άνοιγε την ταινία, και, αφού μάθουμε την ιστορία της, θα την έκλεινε. Έτσι, δημιουργήσαμε την Ρενέ. Χρειαζόμασταν μια εισαγωγή κι ένα φινάλε.

Τα συχνά κοκκώδη, κάποιες φορές «κακοφωτισμένα», κοντινά στα πρόσωπα, δίνουν μια «ακατέργαστη», ακόμα και μη κολακευτική, εντύπωση των ηθοποιών, αποπνέοντας μια ντοκιμαντερίστικη αίσθηση. Πόσο κοντά είστε στον κινηματογραφικό ρεαλισμό;

Πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα, καθιέρωσα μερικούς κανόνες. Ήμουν πεπεισμένος πως κάνοντας το φιλμ να μοιάζει με ντοκιμαντέρ κάτα κάποιο τρόπο θα ενίσχυε τη δύναμη και τη διάρκειά του, καθώς ήθελα να είμαι όσο το δυνατόν πιο κοντά στην πραγματικότητα. Ήθελα η κάμερα να υποστηρίζει την οπτική γωνία του κεντρικού γυναικείου χαρακτήρα, για να δώσω έμφαση στη συνοχή της ερμηνείας των τεσσάρων ηθοποιών. Ήθελα να κινηματογραφήσω με ένα τρόπο τέτοιο, ώστε το καθετί να είναι ιδωμένο μέσα από τα μάτια εκείνου του χαρακτήρα.

Επομένως, όσα ο χαρακτήρας δεν έβλεπε ή δεν ήξερε, ούτε κι ο θεατής έβλεπε ή ηξερε. Τελικά, επέλεξα να χρησιμοποιήσω μόνο ένα κινηματογραφικό φακό, ώστε το φιλμ να έχει το δικό του στιλ. Αυτοί οι κανόνες είναι απλοί, δεσμευτικοί, αλλά αναγκαίοι, προκειμένου να δημιουργηθεί ισχυρό αντίκτυπο. Το ότι κράτησα εθελοντικά μόνο αυτούς τους κινηματογραφικούς τρόπους έκφρασης, είναι αυτό που πιθανόν επέτρεψε στην ταινία, παρά το πολύ δυνατό σενάριο, πρώτα να είναι μια ευαίσθητη εμπειρία για το κοινό.

Στη διάρκεια του μοντάζ, αυτή η «ηθελημένη απλότητα» έκανε το φιλμ να κερδίσει ακόμα μεγαλύτερη δύναμη και γενναιότητα. Τα διαφορετικά μέρη- η Κίκι, η Καρίν, η Σάντρα, η Ρενέ- κυνηγούν το ένα το άλλο, παράγοντας ένα είδος παραισθήσεων. Χάρη στο γρήγορο ρυθμό της ταινίας και την απουσία μετάβασης ανάμεσα στα διαφορετικά μέρη, τα βιωνόμενα συναισθήματα επικαλύπτονται και στο τέλος διαμορφώνουν μόνο μία οντότητα. Διαφορετικά πρόσωπα επικαλύπτονται, για να δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση μίας και μόνης συνεκτικής ύπαρξης. Προσωπικά, δε βλέπω τη χρησιμότητα τέτοιων κατηγοριών, αλλά, αν το επιθυμείς, μπορείς να τον αποκαλέσεις «κινηματογραφικό ρεαλισμό».

Στο τέλος της ταινίας, δεν είναι σαφές αν η ηρωίδα έχει όντως ξεπεράσει το παιδικό της τραύμα, ή έχει υποκύψει στον ίδιο φαύλο κύκλο. Νομίζετε πως μπορεί κάποιος να ξεφύγει από ένα παρελθόν που τον βασανίζει;

Ειλικρινά το ελπίζω! Ελπίζω, επίσης, ότι το τέλος του φιλμ είναι αρκετά ξεκάθαρο σε σχέση μ’ αυτό το ζήτημα. Ο χαρακτήρας, παρόλα τα εμπόδια που αντιμετώπισε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ποτέ δεν το έβαλε κάτω. Κάθε φορά ανέκαμπτε. Αυτή η γυναίκα αρνείται να είναι θύμα. Είναι μια αληθινή ηρωίδα. Στο τέλος της ταινίας κερδίζει, γιατί καταφέρνει να ανακτήσει τον έλεγχο της ζωής της.

Η φωτογραφία του σκηνοθέτη που συνοδεύει την ανάρτηση είναι του Patrice Terraz.

Ευχαριστώ ιδιαιτέρως την Ελένη Τεμπονέρα από το Γραφείο Τύπου της Weird Wave για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Η ταινία του Arnaud des Pallières Σε τέσσερις χρόνους προβάλλεται στις αίθουσες από τις 30 Μαρτίου σε διανομή της Weird Wave.