Άτεφ Μπεν Μπουζίντ: «Ήθελα να δώσω μια διαφορετική εικόνα του Καΐρου και των Αιγυπτίων»

Με άξονα τον Αμρ Σαλάχ, ιδρυτή του πολύ ξεχωριστού Φεστιβάλ Τζαζ Καΐρου, ο τυνησιακής καταγωγής Γερμανός δημοσιογράφος, παραγωγός και σκηνοθέτης Άτεφ Μπεν Μπουζίντ μας εισάγει με το ανεξάρτητο ντοκιμαντέρ του Η τζαζ του Νείλου στο συναρπαστικό τζαζ σύμπαν της Αιγύπτου. Παράλληλα, μας γνωρίζει ένα τμήμα της αναδυόμενης αιγυπτιακής κοινωνίας πολιτών, που προσπαθεί να ζήσει και να δημιουργήσει υπό το βάρος ενός αυταρχικού καθεστώτος. Με αφορμή την πανελλήνια πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ την Παρασκευή 28 Απριλίου στο πλαίσιο του 1^ου En Lefko Film Festival συναντηθήκαμε στα Εξάρχεια με τον σκηνοθέτη και άλλα μέλη του τιμ του ντοκιμαντέρ.

Η αγάπη σου στην τζαζ σε ώθησε, κατ’ αρχήν, να κάνεις το ντοκιμαντέρ σου;

Ασφαλώς και αγαπώ την τζαζ, αλλά δεν έκανα την ταινία ως φόρο τιμής σ’ αυτή. Συνέβη τυχαία ο πρωταγωνιστής μου, ο Αμρ Σαλάχ, να είναι πιανίστας της τζαζ. Δεν ήθελα, λοιπόν, να χάσω την ευκαιρία να κάνω ένα ντοκιμαντέρ ως όχημα για να αφηγηθώ την ιστορία του, καθώς και τις συνθήκες που βιώνει η νεότερη γενιά στο Κάιρο αυτή τη στιγμή.

Ήξερες τον Αμρ προσωπικά;

Τον συνάντησα το 2002-3 για πρώτη φορά. Γίναμε φίλοι και παρακολουθούσα την εξέλιξή του. Ήδη είχε μια τζαζ fusion μπάντα που ήταν πετυχημένη και το 2009 παρατηρησα ότι ξεκίνησε το τζαζ φεστιβάλ στο Κάιρο. Το 2013 αναρωτήθηκα γιατί δεν καταγράφω πώς οργανώνει αυτό το φεστιβάλ, ιδίως μετά την επανάσταση και την αντεπανάσταση στην Αίγυπτο. Ενθουσιάστηκε με την ιδέα μου από την πρώτη στιγμή, κι έτσι άρχισα τα γυρίσματα της ταινίας.

Τα οποία πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια του 2014, έτσι δεν είναι;

Την άνοιξη του 2014.

Συνεχίζεται το φεστιβάλ;

Συνεχίζεται, αλλά δεν είναι υπαίθριο πλέον. Ο Αμρ το περιόρισε το 2015 σε ένα κλειστό χώρο κοντά στην πλατεία Ταχρίρ, στο κτίριο που χρησιμοποιούσε στο παρελθόν το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Καΐρου.

Έχει κατορθώσει να εμπλέξει περισσότερους ανθρώπους στην τζαζ είτε ως θεατές, ή ως συμμέτoχους σε μουσικά σχήματα;

Η πλειοψηφία του κοινού του φεστιβάλ ήταν νέοι άνθρωποι, κι αυτό ήταν σπουδαίο. Γενικότερα, ωστόσο, η υποδομή που αφορά την τζαζ στην Αίγυπτο είναι πολύ περιορισμένη. Γι’ αυτό ήθελα να κάνω την ταινία, για να δείξω πώς οι άνθρωποι αγωνίζονται. Οι επίσημοι θεσμοί δεν υποστηρίζουν τις δραστηριότητες της κοινωνίας των πολιτών. Παρόλα αυτά, υπάρχει μια κοινωνία πολιτών που δεν είναι ακριβώς γνωστή στη Δύση. Αυτά που μαθαίνεις για τον αραβικό κόσμο είναι η μιζέρια και η ισλαμοφοβία, ούτε καν ξέρεις ότι υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι ενδιαφέρονται για την τζαζ ή είναι μουσικοί. Οι άνθρωποι εκπλήσσονται και που υπάρχει τζαζ φεστιβάλ στο Κάιρο.

Πόσο «ριζωμένη» είναι ως μουσική παράδοση στην Αίγυπτο;

Το Κάιρο είναι μεγαλούπολη, σαν το Μουμπάι, το Σάο Πάολο, το Ρίο. Υπάρχουν τα πάντα εκεί. Από υπερμοντέρνα μέχρι πολύ παραδοσιακά, από υπερβολικά πλούσιους ανθρώπους μέχρι υπερβολικά φτωχούς. Κι ο πρωταγωνιστής δεν προέρχεται από προνομιούχο κάστα, αλλά από μια καλλιεργημένη μεσοαστική οικογένεια, από αυτές που εξαφανίζονται σε όλο τον κόσμο- και στην Ελλάδα ή τη Γερμανία.

Ωστόσο, υπάρχουν και πολύ ιδεαλιστές άνθρωποι, όπως ο Αμρ, που θέλουν να προωθήσουν την κουλτούρα της τζαζ σε μια ελεύθερη κοινωνία και να μεταδώσουν το πάθος τους στη νεότερη γενιά. Όλη του η ομάδα είναι Αιγύπτιοι νεαρής ηλικίας, πολύ ιδεαλιστές κι εκείνοι, οι οποίοι θέλουν να διοργανώσουν μια εκδήλωση ακόμα κι αν δεν υπάρχει καμιά οικονομική στήριξη, γιατί βλέπουν το όφελος για την πόλη, τη χώρα και τους ίδιους. Μια γενιά που δε σκέφτεται διαφορετικά από μας εδώ στην Ελλάδα ή τη Γερμανία και θέλει να ζήσει σε μια ελεύθερη κοινωνία, όπου θα πραγματοποιήσει τα όνειρά της.  

Κατά τη γνώμη μου, δεν έχει έτσι κι αλλιώς νόημα να περιμένουν από θεσμικούς φορείς να χρηματοδοτήσουν το πάθος και το όνειρό τους.

15-20 χρόνια πριν δεν ήταν οι νεότεροι έτσι. Επιθυμούσα, λοιπόν, να δείξω και την αλλαγή στη νοοτροπία ανάμεσα στους νέους, που έχουν περισσότερο κουράγιο να κάνουν πράγματα. Στα κατοπινά χρόνια συντελέστηκαν η επανάσταση και η αντεπανάσταση και τώρα η καταπίεση είναι πιο σκληρή. Ήθελα να δώσω μια διαφορετική εικόνα του Καΐρου, της Αιγύπτου και των Αιγυπτίων που δε βλέπεις συχνά, μια διαφορετική εικόνα αυτής της μοναδικής, σπουδαίας πόλης.

(Σεμπάστιαν Λάιτνερ, μοντέρ και συμπαραγωγός του ντοκιμαντέρ) Στο Ρότερνταμ η προβολή της ταινίας έκανε κάποιους Αιγύπτιους από το κοινό να νοσταλγήσουν τη χώρα τους, γιατί είδαν αυτό το θετικό κλίμα.

Το αναδημιούργησες κινηματογραφικά αυτό το κλίμα, λες κι είσαι μέρος αυτής της Αιγύπτου.

(Άτεφ) Αγαπώ την Αίγυπτο, αυτό ήταν το κίνητρό μου. Ακόμα και χωρίς καμία χρηματοδότηση. Είμαστε πραγματικά, εντελώς ανεξάρτητοι. Είμαι ο παραγωγός, δόξα τω Θεώ βρήκα τον Σεμπάστιαν, τον κύριο λόγο που μπορώ να κάθομαι εδώ τώρα ως σκηνοθέτης και να κουβεντιάζουμε. Είναι το «κλειδί» για την ολοκλήρωση της ταινίας.

(Σεμπάστιαν) Το αστείο είναι ότι συναντηθήκαμε μόλις πέρυσι και καταφέραμε να τελειώσουμε το φιλμ μέσα σε 2 μήνες. Λίγο αργότερα είχαμε την επιβεβαίωση της παγκόσμιας πρεμιέρας στο Ρότερνταμ. Όλα τα λεφτά βγήκαν από την τσέπη του Άτεφ. Το ντοκιμαντέρ είναι το «μωρό» του, είναι τα πρώτα του βήματα στην καριέρα του ως σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ. Νιώθεις την ενέργεια πίσω από την κάμερα. Πρόκειται για μια δουλειά αληθινή και διασκεδαστική και την ίδια στιγμή είναι μια υπέροχη ταινία με υπέροχες ιστορίες.

Πόσο δύσκολο είναι επιλεγεί η δουλειά σου από κάποιο φεστιβάλ, όταν είσαι ανεξάρτητος;

(Άτεφ) Ως ανεξάρτητος σκηνοθέτης, είναι πραγματικά δύσκολο να φτάσεις σε φεστιβάλ. Όταν δεν έχεις διανομέα, ατζέντη πωλήσεων ή τηλεοπτική εταιρεία, η θλιβερή ιστορία είναι πως δεν έχει σημασία η ταινία, αλλά η υποδομή από πίσω που την προωθεί. Γι’ αυτό και χαιρόμαστε τόσο πολύ που ο επιμελητής του προγράμματος στο Ρότερνταμ υπήρξε τόσο γενναίος, ώστε να την επιλέξει. Μας έσωσε, πραγματικά. Και το κοινό εκεί ενθουσιάστηκε. Παρόλα αυτά, επειδή είμαστε άγνωστοι, εισπράττουμε ως επί το πλείστον την απόρριψη από τα φεστιβάλ. Δεν το βάζουμε κάτω, πάντως. Συνεχίζουμε, πολεμάμε και, τελικά, ο En Lefko ήρθε σ’ εμάς. Δεν το περιμέναμε. Προφανώς διάβασαν ή τους μετέφεραν κάτι, επικοινώνησαν μαζί μας, τους στείλαμε την ταινία, την αγάπησαν, μας προσκάλεσαν και είμαστε ευγνώμονες που μπορούμε να παρουσιάσουμε το φιλμ στην Αθήνα.

(Σεμπάστιαν) Είναι ένα μουσικό ντοκιμαντέρ, για την τζαζ. Οι περισσότεροι δεν αντιλαμβάνονται περί τίνος πρόκειται. Πρέπει να αφιερώσεις λίγο χρόνο, δεν πρόκειται χολιγουντιανή ταινία δράσης. Όταν είσαι ανεξάρτητος, μπορείς να κάνεις ό,τι σε εμπνέει και θέτεις υψηλά κριτήρια για τον εαυτό σου. Φτιάχνεις, λοιπόν, μια ταινία που εσυ αγαπάς και θες να δεις, κι αυτό μπορεί να είναι καλό για σένα, αλλά όχι για το υπόλοιπο 80%.

(Ατεφ) Δε θα μπορούσα να το κάνω, αν δεν είχα μια σπουδαία ομάδα. Σαν τον Άνταμ Λούκας, που συνέθεσε το κεντρικό μουσικό θέμα, ή τον Μάικλ Μπρέιν, τον δεύτερο διευθυντή φωτογραφίας. Είμαι ευγνώμων που είχα τους κατάλληλους ανθρώπους μαζί μου. Είναι πολύ σημαντικό. Είσαι τίποτα χωρίς την ομάδα σου.

(Άνταμ Λούκας, συνθέτης του κεντρικού μουσικού θέματος) Ήταν ο πρώτος σκηνοθέτης που ήρθε σπίτι μου και παρακολούθησε όλη την ταινία μαζί μου. Μόλις μου έδωσε το «οκ» να συνθέσω τη μουσική, έκατσα στο πιάνο και το έκανα. Υπηρξε μια μοναδική δημιουργική διαδικασία. Δεδομένου ότι δεν είχαμε μεγάλο προϋπολογισμό, δεν μπορούσαμε να νοικιάσουμε στούντιο και να συγκεντρώσουμε ένα συγκρότημα για να «τζαμάρει». Μάζεψα, έτσι, τον εξοπλισμό για ηχογραφήσεις που διαθέτω και ηχογράφησα τα κρουστά, το σαξόφωνο, το μπάσο και το Fender Rhodes. Τα έβαλα στον υπολογιστή, και μ’ αυτό τον τρόπο προέκυψε το στερεοφωνικό αρχείο που ταίριαζε με τις εικόνες.

(Ατεφ) Τις περισσότερες φωτογραφίες τις τράβηξε ο κύριος Μπρέιν. Είναι από την Αυστραλία και ζει στο Βερολίνο.

(Μάικλ Μπρέιν, δεύτερος διευθυντής φωτογραφίας) Μπήκα στο εγχείρημα τις τελευταίες μέρες του κι ήταν σπουδαία, γιατί μπόρεσα να είμαι παρών στο πιο συναρπαστικό μέρος. Απόλαυσα την κινηματογράφηση μιας μεγάλης ποικιλίας ειδών τζαζ από τη Μέση Ανατολή. Περάσαμε την τελευταία μέρα φιλμάροντας τους δρόμους του Καΐρου, μια πολιτικά φόρτισμένη και εύθραυστη κατάσταση, οπότε και κοντέψαμε να μπούμε σε μπελάδες με τις Αρχές.

Ευχαριστώ θερμά τον Ορέστη Πλακιά από το Γραφείο Τύπου του En Lefko Film Festival για την πολύτιμη συμβολή του στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το επίσημο site του ντοκιμαντέρ είναι http://cairojazzman.com/

Το ντοκιμαντέρ του Άτεφ Μπεν Μπουζίντ Η τζαζ του Νείλου προβάλλεται σε πανελλήνια πρεμιέρα την Παρασκευή 28 Απριλίου στον κινηματογράφο Δαναό, 19:30, στο πλαίσιο του τμήματος On Air του 1^ου En Lefko Film Festival.