Alankrita Shrivastava: «Προσπαθώ να κάνω ταινίες με συνειδητό γυναικείο βλέμμα»

Απαγορευμένη στην Ινδία, η βραβευμένη σε διεθνή φεστιβάλ ταινία της Ινδής σκηνοθέτριας Alankrita Shrivastava Κραγιόν κάτω από την μπούργκα είναι μια φεμινιστική ματιά, επηρεασμένη από την παράδοση του Μπόλιγουντ, στην πατριαρχική καταπίεση και τις γυναικείες επιθυμίες, μέσα από την ιστορία 4 Ινδών γυναικών. Κουβεντιάζοντας με την σκηνοθέτρια, ενόψει της πανελλαδικής πρεμιέρας της δουλειάς της την Κυριακή 9 Απριλίου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ 50/50 Ισότητα και στον κινηματογράφο.

Αν και η ταινία σου μόνο εν μέρει περιστρέφεται γύρω από γυναίκες ντυμένες με μπούργκα ή με καλυμμένα χαρακτηριστικά, επέλεξες τον τίτλο Κραγιόν κάτω από την μπούργκα. Τη θεωρείς ένα πιο οικουμενικό σύμβολο της γυναικείας καταπίεσης;

Ο τίτλος είναι μεταφορικός. Για μένα σημαίνει ότι η εσωτερική ζωή των γυναικών πάλλεται από επιθυμίες και όνειρα, ακόμα κι αν αυτά δεν είναι προφανή στον έξω κόσμο. Σηματοδοτεί τον πόθο για ελευθερία και πάθος, που είναι εγγενή στις γυναίκες. Ακόμα κι αν πιστεύουμε πως οι γυναίκες παίζουν τους υπαγορευμένους ρόλους τους στην κοινωνία και είναι ευτυχισμένες με ό,τι έχουν, η αλήθεια είναι πως θέλουν να ζήσουν λίγο για τις ίδιες. Κανένας δεν μπορεί τις σταματήσει να κυνηγούν την ελευθερία και τα μικρά τους όνειρα, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να το κάνουν κρυφά. Ο τίτλος αντανακλά το θέμα της ταινίας.

Η πόλη του Μποπάλ, όπου εκτυλίσσεται το φιλμ σου, είναι κυρίως γνωστή στον «έξω κόσμο» για τη θανατηφόρα διαρροή χημικών στο εργοστάσιο της Union Carbide India Limited το 1984. Πώς σχετίζεσαι με την πόλη αυτή, και γιατί διάλεξες να τοποθετήσεις την αφήγησή σου εκεί;

Η τραγωδία με τη διαρροή χημικών εξακολουθεί να υπάρχει στις ζωές των ανθρώπων της πόλης. Ήταν τόσο τρομακτική, που δεν πρέπει να ξεχαστεί. Τα παιδιά ακόμα υποφέρουν από τις συνέπειές της. Αλλά υπάρχουν πολύ περισσότερα στο Μποπάλ. Είναι μια όμορφη πόλη με υπέροχους ανθρώπους. Έχω περάσει πολύ καιρό εκεί, καθώς έχω δουλέψει σε ταινίες που γυρίστηκαν στην περιοχή. Είμαι πολύ εξοικειωμένη με την πόλη και την αγαπώ.

Οι κύριοι χαρακτήρες του Κραγιόν κάτω από την μπούργκα, 2 Μουσουλμάνες και 2 Ινδουίστριες, ζουν στην παλιά πόλη του Μποπάλ, ένα μέρος όπου Ινδουιστές και Μουσουλμάνοι ζουν σε πολύ κοντινή απόσταση και ειρηνικά. Ήθελα να τοποθετήσω την ταινία σε μια πόλη, στην οποία Μουσουλμάνοι και Ινδουιστές μοιράζονται το χώρο. Το Μποπάλ, λοιπόν, μου φαινόταν πολύ κατάλληλο.

Μου αρέσει, επίσης, που το Μποπάλ έχει την παλιά και την καινούρια πόλη, όπου υπάρχουν εμπορικά κέντρα, συγκροτήματα διαμερισμάτων και σικάτα γραφεία. Ήθελα να αιχμαλωτίσω ως κρυφό νόημα την ένταση ανάμεσα στην παραδοσιακή Ινδία, όπως αυτή αντιπροσωπεύεται από την παλιά πόλη, και την πρόσφατα μεταβαλλόμενη καταναλωτική Ινδία, η οποία εκπροσωπείται από τα εμπορικά κέντρα και τα γραφεία. Εντός αυτής της έντασης ανάμεσα στο παλιό και το καινούριο είναι οι γυναίκες ικανές να αρθρώσουν τις δικές τους επιθυμίες.

Σε σχέση με τις 4 πρωταγωνίστριες, πόση από την πλοκή βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα σχετιζόμενα με τις ζωές γυναίκες από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα στην Ινδία;

Η ταινία δε βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Αντανακλά κάποιες αλήθειες σχετικά με τη ζωή των γυναικών στην Ινδία. Οι 4 ιστορίες θα μπορούσαν να είναι οι ιστορίες των οποιωνδήποτε 4 γυναικών στην Ινδία. Είναι μια ειλικρινής αφήγηση με αυτή την έννοια. Αλλά η Ινδία είναι μια χώρα με μεγάλη ποικιλομορφία, και υπάρχει μια ιδιαιτερότητα στις καταστάσεις των 4 χαρακτήρων, που καθορίζεται από την τάξη και το εκπαιδευτικό τους επίπεδο.

Ωστόσο, τα βαθύτερα ζητήματα των γυναικών, οι οποίες δεν μπορούν να ζήσουν πλήρως όπως θέλουν, ή που εξαναγκάζονται να κρύψουν τα όνειρα και τις επιθυμίες τους, ή να τις τοποθετήσουν στον πάτο της λίστας, ή των γυναικών, οι οποίες αγωνίζονται για αυτενέργεια ή την κυριότητα του σώματός τους, είναι οικουμενικά και διαπερνούν τάξη και πολιτισμούς.

Το Κραγιόν κάτω από την μπούργκα φαντάζει σαν φεμινιστικό φιλμ στην παράδοση του Μπόλιγουντ. Σε ποιο βαθμό είσαι επηρεασμένη από αυτό το κινηματογραφικό είδος;

Μεγάλωσα με την παράδοση του Μπόλιγουντ, οπότε είναι κάπου μέσα μου. Κάνω, όμως, και μια συντονισμένη προσπάθεια να ξεμάθω ορισμένα πράγματα, διατηρώντας κάποια άλλα. Λατρεύω να χρησιμοποιώ τραγούδια στις ταινίες μου, γιατί, ως Ινδή, μου είναι ενστικτώδες. Παρόλα αυτά, προσπαθώ να τα χρησιμοποιώ με τον τρόπο μου. Όχι ως κομμάτια, τα οποία σε περισπούν από την αφήγηση, αλλά ως τμήμα της αφήγησης. Αυτό που πραγματικά προσπαθώ να αποφεύγω είναι οι μη ρεαλιστικοί υψηλοί τόνοι των μέινστριμ ινδικών ταινιών. Συχνά μπορούν να γίνουν πολύ θορυβώδεις. Προτιμώ ένα πιο πραγματικό τόνο.

Και η χρήση μιας ποικιλίας χρωμάτων στα κάδρα μου είναι εγγενώς περισσότερη απ’ ό,τι στις ευρωπαϊκές ταινίες, γιατί αυτή είναι η ινδική παλέτα. Αν περπατήσεις τριγύρω στην Ινδία, είσαι περικυκλωμένος από χρώμα. Τα κάδρα μου το αντανακλούν αυτό.

Και, το πιο σημαντικό, έχω πολλή επίγνωση του βλέμματός μου ως κινηματογραφίστριας. Προσπαθώ να κάνω ταινίες με ένα συνειδητό γυναικείο βλέμμα. Σ’ αυτό αποκλίνω από τα μέινστριμ ινδικά φιλμ, γιατί η ματιά τους τείνει να είναι αντρική και ετερο-κανονική. Οι γυναίκες αντικειμενοποιούνται, και ο τρόπος, με τον οποίο η κάμερα ταξιδεύει πάνω από τα γυναικεία σώματα ή ο μη ρεαλιστικός τρόπος που είναι ντυμένες οι γυναίκες, μου είναι ιδιαιτέρως μη ελκυστικοί. Προσπαθώ να απαλλαγώ από οποιοδήποτε ίχνος εκείνου του είδους της μάθησης.  

Θεωρείς τον εαυτό σου φεμινίστρια σκηνοθέτρια; Και, αν ναι, τι σημαίνει να είσαι φεμινίστρια και, ακόμα περισσότερο, φεμινίστρια σκηνοθέτρια στη σημερινή Ινδία;

Λοιπόν, είμαι φεμινίστρια. Και είμαι κινηματογραφίστρια. Και πιστεύω πως το σύστημα πεποιθήσεών μου διαμορφώνει τη δουλειά μου. Ελπίζω, επομένως, ότι είμαι φεμινίστρια σκηνοθέτρια. Δε νομίζω πως πρέπει να αποφασίσω ότι πρέπει να κάνω μια φεμινιστική ταινία. Λόγου του πώς βλέπω τον κόσμο και τις ιστορίες που θέλω να πω, νιώθω ότι ο φεμινισμός είναι εγγενής στις ταινίες μου. Το να είσαι φεμινίστρια σημαίνει να πιστεύεις πως οι γυναίκες πρέπει να έχουν ίσα δικαιώματα και ίσες ευκαιρίες.

Αλλά το να ζεις ενεργά το φεμινισμό μέσω της δουλειάς σου ως κινηματογραφίστριας στην Ινδία, σημαίνει να κάνεις διαρκώς δύσκολες επιλογές και να απευθύνεις στον εαυτό σου ειλικρινείς ερωτήσεις. Σημαίνει να έχεις επίγνωση της πρόθεσης στην αποτύπωση των χαρακτήρων, να αμφισβητείς τον εαυτό σου, όταν δημιουργεί στερεότυπα, να αποφασίζεις να μην αντικειμενοποιείς τις γυναίκες μέσω των ενδυμάτων και των τραγουδιών. Να είσαι ευαίσθητη σχετικά με το πού τοποθετείται η κάμερα. Πάνω απ’ όλα, σημαίνει να είσαι ο εαυτός σου, και να τον αφήνεις να «ρέει» στη δουλειά σου. Σημαίνει να μην το βάζεις κάτω, όταν η κοινωνία θέλει να αποτύχεις. Σημαίνει να σκέφτεσαι ενεργά για την αναπαράσταση των γυναικών, ακόμα κι αν η ταινία αφορά σε έναν άντρα. Σημαίνει να έχεις το κουράγιο να προκαλείς το σεξισμό και το  μισογυνισμό, όταν το χρειάζεσαι. Σημαίνει το να υποστηρίζεις άλλες γυναίκες και άντρες που βρίσκονται στο ίδιο μονοπάτι.

Περιμένω τη μέρα που όλο και πιο πολλές γυναίκες θα κάνουν τις δικές μας φεμινιστικές ταινίες.

Γιατί το φιλμ σου ουσιαστικά απαγορεύτηκε στην Ινδία, πέρα από τα προσχήματα που παρουσιάστηκαν;

Γιατί έγινε από μια γυναικεία σκοπιά. Το γεγονός ότι οι γυναίκες κοιτούσαν τη ζωή τους ίσως προκάλεσε το πρόβλημα. Όντως νιώθω πως υπάρχουν διαφορετικές και ανταγωνιστικές ιδέες σχετικά με το τι είναι και τι θα έπρεπε να είναι η Ινδία. Η Επιτροπή Λογοκρισίας επιδιώκει να διαιωνίσει την πατριαρχία και να φιμώσει τις γυναικείες φωνές. Υπάρχει πολλή βία και πολλές διακρίσεις σε βάρος των γυναικών στην Ινδία. Σε ευρύτερο πλαίσιο, μπορεί κάποιος να δει ότι η λογοκρισία κάθε μορφής τέχνης γίνεται για να κρατήσει ζωντανό το status quo. Το Κραγιόν κάτω από την μπούργκα είναι ένα φιλμ που αμφισβητεί το status quo. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που του αρνήθηκαν την πιστοποίηση.

Καθώς το Κραγιόν κάτω από την μπούργκα πλησιάζει προς το τέλος του, μπαίνω στον πειρασμό να συμπεράνω πως η αλληλεγγύη μεταξύ των γυναικών είναι, ίσως, ο μόνος τρόπος να πολεμήσουν την πατριαρχική καταπίεση είτε αυτή ασκείται από άντρες ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, και από γυναίκες. Αντανακλά με ακρίβεια τη δική προσέγγιση αυτό το συμπέρασμα;

Ναι, συμφωνώ ότι η αλληλεγγύη ανάμεσα στις γυναίκες είναι ένα βασικό βήμα στη μάχη ενάντια στην πατριαρχική καταπίεση. Όταν συμμαχούμε με άλλες γυναίκες, γινόμαστε ισχυρές.

Ευχαριστώ θερμά την σκηνοθέτρια Alankrita Shrivastava για την άμεση ανταπόκριση στο ενδιαφέρον μου για συνομιλία και την Ευάννα Βενάρδου από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ 50/50 Ισότητα και στον κινηματογράφο για την πολύτιμη συμβολή της στο συντονισμό της επικοινωνίας.  

Η ταινία της Alankrita Shrivastava Κραγιόν κάτω από την μπούργκα προβάλλεται την Κυριακή 9 Απριλίου, 20:00, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ 50/50 Ισότητα και στον κινηματογράφο. Είσοδος δωρεάν.