Τόμας Βασιλέφσκι: «Οι άνθρωποι μ’ ενδιαφέρουν πιο πολύ σε στιγμές κρίσης»

Με φόντο την Πολωνία της πρώτης μετακομμουνιστικής περιόδου, οι κισλοφσκικών επιρροών Ηνωμένες Πολιτείες της Αγάπης του Τόμας Βασιλέφσκι, ενός από τους πιο ταλαντούχους Πολωνούς σκηνοθέτες της νεότερης γενιάς, είναι μια ταινία για την αγάπη, την αλλαγή και τη δυνατότητα επιλογής, με πρωταγωνίστριες 4 γυναίκες διαφορετικών ηλικιών. Συναντήσαμε τον σκηνοθέτη στο πλαίσιο των περσινών Νυχτών Πρεμιέρας, κατά τις οποίες η ταινία του έκανε την πανελλήνια πρεμιέρα της, ενώ από τις 20 Απριλίου προβάλλεται και στις αίθουσες.

Γιατί δεσπόζουν οι γυναίκες στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αγάπης;

Γιατί θυμάμαι τον καιρό εκείνο μέσα από τη γυναικεία οπτική.

Γιατί αυτό; Ήταν οι γυναίκες περισσότερο κυρίαρχες;

Επειδή, όταν κατέρρευσε ο κομμουνισμός, ξαφνικά είχαν μια γκάμα επιλογών. Πολλοί από τους Πολωνούς έφυγαν από τη χώρα, για να δουλέψουν αλλού, όπως ένας από τους χαρακτήρες στο φιλμ. Αυτή ήταν η ιστορία πολλών πολωνικών οικογενειών, αλλά και του πατέρα μου, της δικιάς μου οικογένειας. Άφησε την Πολωνία για τις Η.Π.Α. Έμεινα, λοιπόν, σπίτι με την μαμά μου, την μεγαλύτερη αδερφή μου και τις φίλες τους. Επόμενως, βίωσα την περίοδο του μετασχηματισμού μέσα από τα μάτια των γυναικών, γιατί μόνο γυναίκες υπήρχαν στο σπίτι μου. Ήταν, άρα, πολύ φυσικό για μένα να βρω ηρωίδες για την ιστορία, όχι ήρωες.

Εκτός από τη γυναικεία παρουσία, ποιες είναι οι πιο ζωντανές αναμνήσεις σου από εκείνη την περίοδο, ως μια συνολικότερη αίσθηση;

Θυμάμαι όταν αποκτήσαμε δορυφορική τηλεόραση, μία για ολόκληρο το κτίριο, και παρακολουθούσα διαφημίσεις στο RTL. Μια από αυτές, ήταν της σοκολάτας Bounty. Ακόμα τη θυμάμαι, γιατί ήταν γυρισμένη σε ένα εξωτικό νησί με φοινικόδεντρα και λευκή άμμο, οι άνθρωποι την έτρωγαν και σκεφτόμουν ότι δε θα τη γευόμουν ποτέ στη ζωή μου, ούτε θα έβλεπα ένα τέτοιο μέρος. Αυτή ήταν η προοπτική μας. Ξέρω πως οι Έλληνες έχουν διαφορετική αντίληψη για τον κομμουνισμό, λόγω των διαφορετικών κοινωνικο-πολιτικών συνθηκών, αλλά η γεωπολιτική της Πολωνίας ήταν αλλιώτικη- ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τη Γερμανία. Η χώρα ήταν αποκλεισμένη, σαν κομμάτι της Σοβιετικής Ένωσης κι αυτό ήταν πολύ δύσκολο για την πολωνική κοινωνία. Λειτουργούσε, λοιπόν, σαν ένα σημάδι. Ήταν η πραγματικότητά μου. Δεν ήξερα κάτι διαφορετικό. Είχα γεννηθεί μέσα στο κομμουνιστικό σύστημα, ξαφνικά αυτό κατέρρευσε και μπορούσα να επισκεφτώ τη Γαλλία ή τη Γερμανία, να αγοράσω ζεστό ψωμί.

Χρειαζόσουν χρόνο για να επεξεργαστείς αυτές τις αλλαγές.

Όχι μόνο εγώ, το ίδιο ίσχυε για όλους. Ξαφνικά υπήρξε ελευθερία, μπορούσαμε να αλλάξουμε τη ζωή μας, αλλά με ποιο τρόπο; Αυτό ήταν το δύσκολο. Κανένας δε μας έλεγε. Αυτό μου αφηγούνταν οι ηθοποιοί μου, όταν συζητούσαμε για την ταινία. Δεν πίστευαν στις επιλογές. Ακόμα και τώρα είναι δύσκολο για μια από τις ηθοποιούς, γιατί σε όλη της τη ζωή είχε διδαχθεί ότι δεν μπορεί να κάνει επιλογές.

Τα χρώματα που κυριαρχούν στο φιλμ είναι το γκρίζο και το υπόλευκο. Αποτυπώνουν σε συναισθηματικό επίπεδο τις δικιές σου αναμνήσεις από εκείνη την εποχή, τις «χρωματίζουν»;

Ο διευθυντής φωτογραφίας Όλεγκ Μούτου έζησε επίσης τον κομμουνισμό, στη ρουμανική του εκδοχή, και είχε σχεδόν τις ίδιες εμπειρίες μ’ εμένα. Όταν, λοιπόν, αρχίσαμε να συζητάμε για εκείνη την περίοδο, ξαφνικά αντιληφθήκαμε πως τη βλέπουμε με αυτά τα χρώματα, αν και η δικιά μου παιδική ηλικία υπήρξε ευτυχισμένη.

Πού γεννήθηκες;

Στο Τορούν, πολύ κοντά στο Βρότσουαφ: πολύ διαφορετική κοινωνία, πολύ παραδοσιακή, κλειστή. Ήμουν 16 χρονών όταν πρωτογνώρισα κάποιον από διαλυμένη οικογένεια.

Υπάρχει μια σχεδόν ζωγραφικού τύπου ποιότητα στην ταινία σου. Είσαι επηρεασμένος από τη ζωγραφική;

Πιο πολύ με συναρπάζει η αρχιτεκτονική, όχι η ζωγραφική. Το ντεκόρ και η θέση της κάμερας είναι πολύ σημαντικά για μένα, η φόρμα της ταινίας, η γλώσσα της. Δεν αφορά μόνο σε ό,τι αναφέρομαι, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το κάνω. Δίνω προσοχή στο καθετί. Αλλάζω το κάδρο ακόμα και για ένα χιλιοστό, για να είναι τέλειο.

Οι χαρακτήρες της ταινίας, αποπνέουν μελαγχολία- παραίτηση, ίσως-, σαν τους μοναχικούς ανθρώπους της Eleanor Rigby των Μπιτλς. Ήταν η περίοδος εκείνη μελαγχολική στην ουσία της ή η ματιά σου σ’ αυτή είναι τέτοια;

Δε σκέφτομαι εκείνη την εποχή συναισθηματικά. Ήταν υπερβολικά δύσκολοι καιροί. Οι γονείς μου έδιναν μάχη με τη ζωή. Περισσότερο έχει να κάνει με τους χαρακτήρες, παρά με το χώρο και το χρόνο.

Για όλους τους, περισσότερο ή λιγότερο, ακόμα κι όταν τα πράγματα φαίνεται να πηγαίνουν καλά είτε, τελικά, δεν πάνε, ή παραμένουν ασαφή. Είναι σαν αφηγηματικό μοτίβο για σένα;

Δεν ξέρω γιατί, δεν μπορώ να το εξηγήσω. Οι άνθρωποι μ’ ενδιαφέρουν πιο πολύ σε στιγμές κρίσης. Γι’ αυτό πάντοτε μιλάω για εκείνες τις πολύ σκληρές στιγμές στις ζωές τους.

Και για κάποια ζητήματα ταμπού, όπως έκανες στο Floating skyscrapers για τον gay έρωτα.

Υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί η ταινία ήταν μεγάλη επιτυχία εκτός Πολωνίας πριν προβληθεί στη χώρα. Αν και συχνά ήταν δύσκολη η προώθησή της, το κοινό την εκτίμησε πραγματικά ως δείγμα καλού σινεμά. Κι αυτό με χαροποίησε ιδιαίτερα. Δεν περιμένω πως θα αρέσουν σε όλους οι ταινίες μου. Ούτε και σε μένα αρέσουν όλες οι ταινίες, οι πίνακες ή τα θεατρικά. Μπορώ, ωστόσο, να εκτιμήσω την καλή τέχνη.

Ποια είναι η πιο σημαντική πτυχή στη δημιουργία ταινιών για σένα;

Να λέω την αλήθεια. Αν μια ταινία πρόκειται να είναι αληθινή, οι άνθρωποι θα την καταλάβουν. Δε χρειάζεται να τους αρέσουν οι χαρακτήρες ή να έχουν κάτι κοινό μ’ αυτούς. Αν, όμως, υπάρχει αλήθεια στην ιστορία, θα τη νιώσουν.

Μέχρι στιγμής ποια ήταν η χειρότερη κριτική που έχεις δεχτεί για την τελευταία σου δουλειά;

Δε με πειράζουν οι κριτικές. Σε σχέση  με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αγάπης, αυτό που παρατήρησα είναι είτε ότι λατρεύουν την ταινία, ή τη μισούν. Κάποιες φορές έχουν υποστηρίξει πως δε μου αρέσουν οι γυναίκες, γεγονός που με εκπλήσσει, γιατί τις αγαπώ, όπως αγαπώ όλους τους χαρακτήρες μου. Θα μπορούσα να πεθάνω γι’ αυτούς. Τους βάζω σε διαδικασίες όπου πρέπει να πάρουν δύσκολες αποφάσεις, δεν τους θυσιάζω και δεν τους υπερασπίζομαι. Δεν είναι αυτή η δουλειά μου. Κάποιοι δυσκολεύονται να το κατανοήσουν.

Δουλεύεις με τους ηθοποιούς πολύ στενά.

Πολύ στενά. Κάνω 6 μήνες πρόβες για κάθε ταινία, οπότε το σενάριο μπορεί να αλλάξει. Στη διάρκεια των προβών, περνάμε πολλή ώρα μαζί συζητώντας, ανοιγόμαστε ο ένας στον άλλο, γιατί δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Πρέπει να επικοινωνήσω τα συναισθήματά μου, τις πιο σκοτεινές στιγμές μου και πρέπει να το κάνουμε από κοινού, προκειμένου να χτίσουμε τους χαρακτήρες.

Όταν αυτό συμβαίνει και εισπράττεις εγκωμιαστικές κριτικές και βραβεία, νιώθεις πληρότητα.

Τα φεστιβάλ και τα βραβεία είναι φανταστικά, αλλά το πραγματικό βραβείο ήταν μια γυναίκα που έκλαιγε μετά την αθηναϊκή πρεμιέρα της ταινίας.

Ευχαριστώ την Σεργίνα Σταυρουλάκη από το Γραφείο Τύπου της Strada Films για τη βοήθειά της στον προγραμματισμό της συνέντευξης.

Η ταινία του Τόμας Βασιλέφσκι Ηνωμένες Πολιτείες της Αγάπης προβάλλεται στις αίθουσες από τις 20 Απριλίου σε διανομή της Strada Films.