Χάρι Μπερ: «Στην εποχή μας χρειαζόμαστε έναν καινούριο Φάσμπιντερ»

Από τους πιο στενούς συνεργάτες και φίλους του Ράινερ Βέρνερ Φάσμπιντερ, και συνάμα ηθοποιός σε πληθώρα ταινιών του, ο Χάρι Μπερ βρέθηκε στην Αθήνα στο πλαίσιο του πλούσιου αφιερώματος στον εμβληματικό Γερμανό σκηνοθέτη, προκειμένου να συζητήσει με το κοινό και να παρουσιάσει 2 από τα πιο χαρακτηριστικά φιλμ, όπου είχε συμμετάσχει: τον Έλληνα γείτονα και τους Θεούς της πανούκλας. Άνθρωπος γλυκύτατος, ευθύς και εξαιρετικά ευγενικός, μοιράστηκε μαζί μας αναμνήσεις, εμπειρίες και σκέψεις για το τότε και το σήμερα. Το αφιέρωμα στον Φάσμπιντερ συνεχίζεται μέχρι και τις 16 Δεκεμβρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και από τις 17 μέχρι τις 21 Δεκεμβρίου στο Ινστιτούτο Goethe Αθήνας.

Ήταν εκρηκτικός και παθιασμένος, όπως και οι ταινίες του; Πώς θα τον περιγράφατε ως άνθρωπο, καλλιτέχνη, συνεργάτη;

Το μισώ όταν μιλάνε πολύ διανοουμενίστικα σχετικά με τον Φάσμπιντερ, αν και βεβαίως είναι αναγκαίο. Θα τον περιέγραφα ως έναν άγγελο, μια μηχανή τρένου, ένα καθίκι, μερικές φορές δικτάτορα και ένα από τα πλέον φιλικά άτομα προς τους ηθοποιούς. Δεν είχα ξαναδεί κάτι αντίστοιχο προηγουμένως. Μόνο μία ηθοποιό, την Ιρμ Χέρμαν, την ισοπέδωνε κάθε φορά. Σε όλους τους υπόλοιπους απευθυνόταν με τόσο φιλικές εκφράσεις, που καταντούσε δύσκολο να το πιστέψεις. Αν μιλήσεις με ηθοποιούς, άντρες και γυναίκες, που συνεργάστηκαν μαζί του, όλοι θα πουν «ήταν τόσο όμορφα, τόσο υπέροχα»- και υπό αυτή την έννοια ήταν ένας άγγελος. Αλλά ήταν και μια ανθρώπινη ύπαρξη, και κάθε ανθρώπινη ύπαρξη κρύβει μέσα της έναν ντόκτορ Τζέκιλ και έναν κύριο Χάιντ! Και μόνο προς το τέλος της ζωής του συνειδητοποίησα πως εργαζόμουν πλάι σε μια ιδιοφυία. Δεν περίμενα ότι θα έλεγα κάτι τέτοιο τώρα. Εκείνο τον καιρό ένιωθα ένα είδος ασφάλειας συνεργαζόμενος με μια ατμομηχανή όπως εκείνος, αλλά ποτέ δεν τον είχα αντιληφθεί ως μια ιδιοφυία.

Σας βοήθησε στη σταδιοδρομία σας ως ηθοποιός, δεδομένου ότι ξεκινήσατε σχεδόν παράλληλα;

Στην αρχή ναι. Ήθελα να γίνω δάσκαλος, όχι ηθοποιός ή κάτι άλλο σχετικό με το σινεμά. Ποτέ. Αλλά κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό, γιατί το 1968 όλα τα πανεπιστήμια ήταν κατειλημμένα κι έτσι έπρεπε να βρω κάτι άλλο. Στη συνέχεια, ένας φίλος μου αναζητούσε ντράμερ για ένα θεατρικό και με ρώτησε «δε θα ήθελες να συμμετάσχεις;» Του απάντησα «ας το κάνουμε». Το έκανα, με πήραν κι έτσι ξέχασα την επιδίωξή μου να γίνω δάσκαλος. Με αυτό τον τρόπο ξεκίνησε το ταξίδι μου στο χώρο του σινεμά.

Τι άλλαξε και ο Φάσμπιντερ έγινε τόσο διάσημος και δημοφιλής τόσο στη Γερμανία, όσο και στο εξωτερικό;

Δεν ήταν ο πιο συμπαθητικός άνθρωπος για το κοινό. Το παρουσιαστικό του ήταν άσχημο, και τον περιτριγύριζαν τόσα σκάνδαλα, ώστε, όταν έφυγε από τη ζωή, οι πιο πολλοί είπαν «επιτέλους, αυτός ο ομοφυλόφιλος μαλάκας πέθανε». Ήταν μια εποχή, κατά την οποία οι ταινίες του δεν ήταν ευρύτερα γνωστές- ίσως κάποιοι γνώριζαν κάποιες από αυτές. Κανείς, όμως, δεν ήξερε ότι είχε γυρίσει τόσο πολλές. Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που το Ίδρυμα Ράινερ Βέρνερ Φάσμπιντερ τα πήγε τόσο καλά προβαίνοντας στην αποκατάσταση κάθε ταινίας του, γεγονός το οποίο κόστισε. Εδώ και 15 χρόνια, όμως, θεωρείται ο πιο σημαντικός Γερμανός σκηνοθέτης μεταπολεμικά.

Οι συμπατριώτες του χρειάστηκαν πολύ καιρό, ωστόσο, προκειμένου να τον εκτιμήσουν.

Γερμανοί... Δεν τους αρέσουν οι ίδιοι τους οι ήρωες. Η Μαρλένε Ντίτριχ, για παράδειγμα. Για το γερμανικό κοινό αποτελούσε μια προδοτική φυσιογνωμία, επειδή είχε πολεμήσει τον Χίτλερ με τα δικά της όπλα. Τώρα θεωρείται είδωλο, κι έτσι απολαμβάνει πλέον την ησυχία της. Για μένα ήταν μια από τις σπουδαιότερες ηθοποιούς, οι οποίες υπήρξαν ποτέ, αλλά ρώτα κάποιον στο δρόμο «ποιος είναι σπουδαίος ως Γερμανός;», και δε θα σου αναφέρει κάποιον καλλιτέχνη.

Ίσως πολιτικό;

Ναι, μάλλον. Τον Αντενάουερ, τον Κολ- την Μέρκελ δεν την συμπαθούν, λόγω των υπερβολικά πολλών προσφύγων.

Πώς κατάφερε η δουλειά του Φάσμπιντερ να παραμείνει τόσο επίκαιρη;

Δεν είναι όλες του οι ταινίες ισάξιες. Ανάμεσα στις 45 δουλειές του, μόνο 7-8, κατά τη γνώμη μου, ανήκουν στην ιστορία του σινεμά, οι υπόλοιπες όχι. Κι έτσι, πάντως, είναι αρκετές, και αξίζουν όσο όλες οι άλλες. Ίσως οι ταινίες του να άλλαξαν λιγάκι τη νοοτροπία των ανθρώπων. Δεν ξέρω, δεν είμαι σίγουρος.

Υπάρχουν στιγμές, κατά τις οποίες σας λείπει ως άνθρωπος, ως φίλος, ως συνεργάτης;

Η περίοδος της συνεργασίας μας είναι η μία και μοναδική που θα θυμάμαι για πάντα. Έχει, όμως, περάσει τόσος καιρός. Είναι σαν ένα όνειρο του προηγούμενου αιώνα- για την ακρίβεια, της προηγούμενης χιλιετηρίδας.

Οι “katzelmacher” (σημ.: αναφορά στο γερμανικό τίτλο της ταινίας του Φάσμπιντερ Ο Έλληνας γείτονας, ο οποίος έχει μειωτικό χαρακτήρα) του χθες είναι οι, ως επί το πλείστον, Μουσουλμάνοι μετανάστες του σήμερα; Κι όχι τόσο στο φιλμικό πεδίο, όσο στην πραγματική ζωή.

Δύσκολη ερώτηση. Δεν μπορώ να μιλήσω εκ μέρους όλων των ευρωπαϊκών χωρών, μόνο για τη Γερμανία. Ζω στο Βερολίνο. Στις μέρες μας, 1.000.000 Σύροι, Αφγανοί, Ιρακινοί βρίσκονται στη Γερμανία. Έχω δει 2 ή 3 από αυτούς, δεν ξέρω πού είναι οι υπόλοιποι. Τους βλέπω στο λεωφορείο ή στο τρένο. Είναι δύσκολη η κατάσταση, αλλά πιστεύω πως η Γερμανία θα καταφέρει να τη διαχειριστεί. Ακόμα κι αν συμβαίνουν ορισμένα τραγικά πράγματα, όπως ο βιασμός και ο φόνος μιας νεαρής Γερμανίδας από έναν Αφγανό και οι δεξιοί λένε ότι όλοι οι πρόσφυγες είναι δολοφόνοι, αυτό είναι παράλογο, γιατί και μέσα σε 1.000.000 Γερμανούς υπάρχει τουλάχιστον ένας δολοφόνος. Κατά τα άλλα, ασφαλώς και με ανησυχεί η ξενοφοβία, η οποία εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο- είναι ο Τραμπ, το Brexit, η κατάσταση στη Γαλλία, την Ουγγαρία, τη Σλοβακία. Θεέ μου, όχι, σε παρακαλώ. Να μην ξαναπέσουμε στο γαμημένο τον εθνικισμό! Κάτι τέτοιο δεν είναι καλό.

Κι η ηθοποιία; Είστε ακόμα ενεργός στο θέατρο, το σινεμά;

Στο θέατρο απολύτως όχι. Στο σινεμά, μερικές φορές, αλλά, όταν γερνάς, δε σε θέλουν πια.

Αυτό είναι ενοχλητικό, όσο και εξοργιστικό.

Έτσι είναι η δουλειά... Γι’ αυτό και στην εποχή μας χρειαζόμαστε έναν καινούριο Φάσμπιντερ, που θα μας διαλέξει και θα πει «μπορεί να το κάνει αυτό». Ας ελπίσουμε, λοιπόν, πως θα εμφανιστεί.

Ευχαριστώ ιδιαιτέρως την Μαρία Ναθαναήλ από το Γραφείο Τύπου του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας για τη βοήθειά της στην πραγματοποίηση της συνάντησης με τον Χάρι Μπερ και τον ίδιο για το χρόνο που μου διέθεσε.

Η κεντρική φωτογραφία του Χάρι Μπερ, η οποία συνοδεύει την ανάρτηση, είναι του Daniel Sonnentag, ενώ η δεύτερη, που προέρχεται από τα εγκαίνια του αφιερώματος στο Ινστιτούτο Goethe την Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου, του Βαγγέλη Πατσιαλού.