Φρεντερίκ Πωλέν: «Η μυθοπλασία είναι σαν “σημαδούρα” που σου επιτρέπει να επιπλέεις»

 

Φρεντερίκ Πωλέν (Φωτογραφία: Julien Lutt)

Καθηγητής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, δημοσιογράφος και -κυρίως- συγγραφέας, ο Φρεντερίκ Πωλέν υπήρξε παρών στη «μάχη της Γένοβας το 2001», και αυτό τον σημάδεψε.

Το νουάρ μυθιστόρημα Η νύχτα που έπεσε στις ψυχές μας, το οποίο πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά, συνιστά τη μυθοπλαστική αποτύπωση της εμπειρίας του συγγραφέα. Συζητώντας μαζί του.

Γεννημένος στην περιοχή του Παρισιού και κάτοικος Ρεν για πολλά χρόνια, έχετε ασκήσει διαφορετικά επαγγέλματα, μεταξύ των οποίων τη διδασκαλία και τη δημοσιογραφία, προτού αφοσιωθείτε στη συγγραφή το 2009.

Γιατί στη συγγραφή, κατ’ αρχάς;

Η συγγραφή είναι μια παράξενη δραστηριότητα: χωρίς αφεντικό, χωρίς πρόγραμμα και, αν είσαι τυχερός, δεν απαιτούνται θέματα. Έχεις την επιλογή να εργαστείς πάνω σε ένα θέμα που αποφασίζεις να ερευνήσεις.

Είναι μια μάλλον σπάνια κατάσταση ελευθερίας στην κοινωνία μας.

Και επειδή πίστευα στη δύναμη της λογοτεχνίας. Ίσως είμαι από τους τελευταίους, αλλά νομίζω ότι το μυθιστόρημα μπορεί να αμφισβητήσει, να κάνει τους αναγνώστες να σκεφτούν αρκετά ώστε να τροποποιήσουν την άποψή τους.

«Το νουάρ μυθιστόρημα είναι για μένα το δεσμευμένο μυθιστόρημα», δηλώνετε σε συνέντευξή σας στη Libération.

Αυτός, υποθέτω, είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο επιλέξατε το νουάρ ως «όχημα» για την εξερεύνηση της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας; Και πώς ορίζετε τη «δέσμευση» - ηθική, πολιτική, λογοτεχνική ή άλλη;

Δεν το ξεκίνησα: η πραγματικότητα θα είναι πάντα πιο βίαιη από τα μυθιστορήματά μου. Δεν επέλεξα το «νουάρ» ως «όχημα», προέκυψε με φυσικό τρόπο.

Αλλά είναι αλήθεια ότι το νουάρ είναι ένα μυθιστόρημα κοινωνικής, πολιτικής, ακόμη και πολιτισμικής κριτικής.

Η δέσμευση, για μένα, είναι η εφαρμογή του δικαιώματος του πολίτη. Πριν γίνω συγγραφέας, είμαι πολίτης. Και, κάπως έτσι, την ιθαγένειά μου, την ασκώ με τα γραπτά μου αμφισβητώντας την ευθύνη της χώρας μου για την κατάσταση του κόσμου.

Στα μυθιστορήματά σας η πρόσφατη Ιστορία χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη από την οποία εξάγονται αλήθειες που συχνά αποκρύπτονται ή παραποιούνται από τον επίσημο λόγο και στη συνέχεια μετατρέπονται σε μυθοπλασία.

Γιατί αυτή η προσέγγιση είναι τόσο σημαντική για εσάς;

Είμαι πεπεισμένος πως η Ιστορία είναι πολύ συχνά ένα ψέμα στο οποίο συμφωνούν οι νικητές. Τα μαθήματα Ιστορίας είναι πολύ συχνά επιφανειακά για να κατανοήσουν την πραγματικότητα. Και δε μιλάω για τις εφημερίδες και τα κοινωνικά δίκτυα...

Η Ιστορία απαιτεί πολύ χρόνο για να εξηγηθεί και να γίνει κατανοητή. Το μυθιστόρημα μπορεί να αποτελεί αυτό το τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.

Στα μυθιστορήματά μου, η μυθοπλασία μου δεν τροποποιεί τα ιστορικά στοιχεία. Επιτρέπει στους αναγνώστες να αμφισβητούν τον εαυτό τους χωρίς να «πνίγονται» στη βία και τον παραλογισμό της πραγματικότητας.

Η μυθοπλασία είναι σαν μια «σημαδούρα» που σου επιτρέπει να επιπλέεις με φρίκη.

Σύμφωνα με το διάσημο απόφθεγμα του Χέρμπερ Μαρκούζε, το οποίο αναπαράγετε στην εισαγωγή του μυθιστορήματός σας Η νύχτα που έπεσε στις ψυχές μας, «Η δυνατότητα να εκλέγεις ελεύθερα αφέντες δεν καταργεί ούτε τους αφέντες ούτε τους δούλους».

Μπορεί αυτή η επιλογή του αποσπάσματος να «διαβαστεί» ως ένδειξη της προτίμησής σας για τις κινητοποιήσεις σε επίπεδο βάσης και της δυσπιστίας σας προς την κοινοβουλευτική πολιτική;

Προφανώς. Δεν είμαι ειδικός στην ιταλική πολιτική, αλλά στη Γαλλία οι ηγέτες μας συχνά δε νοιάζονται για τους ανθρώπους. Το 2005, το δημοψήφισμα για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα απορρίφθηκε από την πλειοψηφία των ψηφοφόρων.

Η κυβέρνηση το πέρασε από το Κογκρέσο κι έτσι επικύρωσε το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα δύο ή τρία χρόνια αργότερα. Πόσες φορές έχει χρησιμοποιήσει η κυβέρνηση το άρθρο 49, παράγραφος 3, του Συντάγματος;

Οι αρνήσεις της δημοκρατίας είναι συχνές στη Γαλλία. Ζούμε σε δημοκρατία, αλλά πρέπει να συμφωνήσουμε στον ορισμό της δημοκρατίας. Το μυθιστόρημα μπορεί να αμφισβητήσει τον όρο αυτό.

Ήσασταν παρών στη Γένοβα το 2001.

Με ποια έννοια ήσασταν «παρών», κατά πόσο αυτή η εμπειρία σας στιγμάτισε και σας ωρίμασε ως άνθρωπο και πολιτικό ακτιβιστή και γιατί αποφασίσατε να τη μετατρέψετε σε μυθοπλασία αρκετά χρόνια αργότερα;

Ήμουν στις διαδικασίες στη Γένοβα. Ήμουν ακόμη πολύ κοντά στις συγκρούσεις όταν σκοτώθηκε ο Κάρλο Τζουλιάνι. Νομίζω ότι άφησα κάποιες από τις ψευδαισθήσεις μου στη Γένοβα. Αυτό ήταν το τέλος της νιότης μου. Αυτό νομίζω σήμερα.

Από τη Γένοβα και εξής, δεν έχω εμπιστοσύνη στην αστυνομία στο πεδίο και στους πολιτικούς αρχηγούς στις συνελεύσεις και στα υπουργεία. Μέχρι τη Γένοβα, πίστευα πως οι συγκρούσεις στους δρόμους ήταν δραματοποιημένες.

Στη Γένοβα, είδα ότι κάποιος θα μπορούσε να τραυματιστεί σοβαρά, ή ακόμα και να πεθάνει, υποστηρίζοντας τις ιδέες του. Στην Ιταλία, στην Ευρώπη, στον 21ο αιώνα.

Όλα αυτά, μου πήρε είκοσι χρόνια για να τα καταλάβω. Και έπρεπε να γίνω αναγνωρισμένος συγγραφέας προκειμένου να μπορέσω να φτιάξω ένα μυθιστόρημα από αυτό. Να γράψω για τη ζωή μου, κατά κάποιο τρόπο.

Οι ήρωες/ηρωίδες σας είναι συχνά πιο διεφθαρμένοι/-ες ή επιρρεπείς σε λάθη από τους εχθρούς τους.

Ο Βαγκ, ας πούμε, εκ των πρωταγωνιστών του μυθιστορήματος και πρώην ακτιβιστής της Επαναστατικής Κομμουνιστικής Λίγκας (LCR) που φαινομενικά έγινε αναρχικός, εξελίσσεται σε χαφιέ της αστυνομίας στην πορεία. Γιατί;

Γιατί είναι χαρακτήρας μυθιστορήματος! Δεν είμαι βέβαιος ότι υπήρχε μεγάλος αριθμός «καρφιών» στη γαλλική άκρα αριστερά. Σε βάθος χρόνου, κάποιες πληροφορίες. Αλλά ένας χαφιές σαν τον Βαγκ, πρόκειται για μυθοπλασία.

Ωστόσο, ως χαρακτήρας νουάρ μυθιστορήματος, ο Βαγκ είναι αυτός που θέτει στον εαυτό του ερωτήσεις σχετικά με τη δέσμευσή του, με την πιθανότητα πως η εμπλοκή σε αυτή την άκρα αριστερά θα μπορούσε να είναι ένα ταξίδι μονής κατεύθυνσης.

Η Nαταλί, από την άλλη, η σύντροφός του και αναρχική του «black block», φαντάζει γνήσια παρά τη συχνά κλισεδιάρικη πολιτική ορολογία της.

Νιώθετε πολιτικά πιο κοντά σε μια ορισμένη αναρχική πολιτική οπτική, ανεξάρτητα από την όποια κριτική;

Δε με τρομάζουν οι ιδέες και ο τρόπος δράσης αυτών που αποκαλούνται «black block». Όταν είσαι αντιμέτωπος με την κώφωση των πολιτικών μας ηγετών, ο ακτιβισμός είναι συχνά η μόνη απάντηση.

Το να κάψεις ένα εστιατόριο στα Ηλύσια Πεδία δεν είναι για μένα πράξη πολέμου ή αγριότητας.

Ένα εργοστάσιο που κλείνει τις πόρτες του και μεταφέρεται στην Κίνα, η χρήση του 49.3 και ακόμη περισσότερο ενός μπάτσου που σκοτώνει ένα 17χρονο παιδί σε αδιέξοδο- αυτό είναι αγριότητα.

Για τους θαυμαστές του, ένας χαρισματικός πολιτικός ηγέτης. Για τους επικριτές του, αντιθέτως, ένας λαϊκιστής σημαδεμένος από σκάνδαλα, που ασκούσε πολιτική εξουσία για να πλουτίσει και να προωθήσει τις επιχειρήσεις του.

Ο λόγος, βέβαια, για τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι, τον πρωθυπουργό της Ιταλίας όταν σημειώθηκαν οι ταραχές στη Γένοβα, ο οποίος πέθανε πριν από λίγες εβδομάδες. Αν αφήνει μια «κληρονομιά», σε τι αυτή συνίσταται;

Στην ανοιχτή πόρτα στην ακροδεξιά. Αλλά και στην επιβεβαίωση ότι κάθε πολιτική αντιπολίτευση που δεν εκπροσωπείται στο κοινοβούλιο μπορεί να ποινικοποιηθεί. Ειδικά αν τοποθείται στα αριστερά του πολιτικού φάσματος.

Και τα κατάφερε. Δες: παντού στην Ευρώπη, σήμερα, η ακροδεξιά μπαίνει στις κυβερνήσεις ή στα κοινοβούλια και τα κινήματα πολιτών κινδυνεύουν με διάλυση.

Θα έλεγα πως ο Μπερλουσκόνι ήταν μια ντροπή, αλλά στη Γαλλία, έχουμε το ίδιο. Είμαι πολύ απαισιόδοξος για την επόμενη εκλογική διαδικασία. Είναι πιθανό, το 2027, ένας ακροδεξιός υποψήφιος να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές.

Η κρατική -και ιδιαίτερα η αστυνομική- βία ήταν ανεξέλεγκτη στη Γένοβα, και αυτό αντικατοπτρίζεται εύγλωττα και στο μυθιστόρημά σας. Ωστόσο, η Γένοβα δεν ήταν σε καμία περίπτωση μια μεμονωμένη περίπτωση.

Η Γένοβα δεν είναι πλέον μια μεμονωμένη περίπτωση. Στη Γαλλία, για δέκα χρόνια, κάθε κίνημα διαμαρτυρίας συνεπάγεται δυσανάλογη καταστολή.

Χάνουμε ένα μάτι, ένα χέρι, υφιστάμεθα μήνες στη φυλακή, μόνο και μόνο επειδή συμμετείχαμε σε μια διαδήλωση.

Στις 27 Ιουνίου 2023, ο Ναέλ Μ., ένας 17χρονος οδηγός δικύκλου αλγερινής-μαροκινής καταγωγής, σκοτώθηκε από Γάλλο αστυνομικό στην προσπάθειά του να διαφύγει ενός ελέγχου, γεγονός που πυροδότησε εκτεταμένες ταραχές στη χώρα.

Δεν είναι αφελές να υποθέσει κάποιος ότι ένας κατασταλτικός θεσμός όπως η αστυνομία μπορεί να «εκδημοκρατιστεί» μέσα στο καπιταλιστικό κοινωνικοοικονομικό σύστημα;

Το πρόβλημα είναι πως η αστυνομία είναι πλέον το «μαντρόσκυλο» του συστήματος και ότι το σύστημα δεν ξέρει πια να κάνει τίποτα άλλο παρά να καταστέλλει αυτούς που το αρνούνται.

Το πρόβλημα στη Γαλλία είναι πως περισσότεροι από τους μισούς αστυνομικούς και χωροφύλακες ψηφίζουν ακροδεξιά.

Κατά τη γνώμη σας, η γαλλική αστυνομία καθοδηγείται βασικά από μια ρατσιστική νοοτροπία;

Δεν νομίζω ότι πρόκειται για ψυχολογικό ρατσισμό. Είναι ένας ρατσισμός που οδηγεί στον φόβο και ο φόβος είναι πάντα κακός σύμβουλος.

Ο Nαέλ πυροβολήθηκε από έναν αστυνομικό που στην πραγματικότητα νόμιζε πως ήταν εγκληματίας ο οποίος επρόκειτο να αναλάβει δράση.

Ή -κι αυτό είναι χειρότερο- ο μπάτσος πυροβόλησε επειδή περιφρόνησε τη ζωή ενός μελαμψού ατόμου. Ο αριθμός των θανάτων λόγω «άρνησης συμμόρφωσης» στη Γαλλία είναι συγκλονιστικός.

Επί του παρόντος, δεν έχουμε τίποτα να ζηλέψουμε από τις Η.Π.Α...

Ευχαριστώ θερμά την Άλκηστη Τριμπέρη (Εκδόσεις Πόλις) για την καθοριστική συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης, καθώς και για την παραχώρηση της φωτογραφίας του συγγραφέα που συνοδεύει το κείμενο.

Το μυθιστόρημα του Φρεντερίκ Πωλέν Η νύχτα που έπεσε στις ψυχές μας κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της Μαριάννας Μαντά.