«Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού»: Συζητώντας με την Χέμπα Χαλέντ & τον Ταλάλ Ντερκί

 

Ταλάλ Ντερκί, Χέμπα Χαλέντ (Φωτογραφία: Άρης Ράμμος)

Σκηνοθετημένο από τους Χέμπα Χαλέντ, Ταλάλ Ντερκί και Αλί Γουαζί, το ντοκιμαντέρ Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού είναι μια αιχμηρή -και συχνά σπαρακτική- ματιά στην πατριαρχική κοινωνία της Συρίας.

Το φιλμ προβάλλεται στο Διεθνές Διαγωνιστικό του 25^ου ΦΝΘ. Κουβεντιάζοντας με την Χέμπα Χαλέντ και τον Ταλάλ Ντερκί.

Στα ντοκιμαντέρ σχετικά με τον πόλεμο στη Συρία δε δίνεται, συνήθως, πολλή έμφαση στις γυναίκες- τόσο ως θύματα βίας όσο και ως μαχήτριες της ζωής.

Γι’ αυτό και επιλέξατε να εστιάσετε σε αυτόν τον άξονα στο πιο πρόσφατο ντοκιμαντέρ σας, Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού;

(Ταλάλ Ντερκί) Δεν μπορώ να πω ότι και στα προηγούμενα δύο ντοκιμαντέρ μου δε με απασχολούσε η θέση των γυναικών, ούτε ότι δεν εξέταζα τον ρόλο των αντρών στο πεδίο της λήψης των αποφάσεων στη Συρία κατά τα τελευταία δώδεκα χρόνια.

Είναι, μάλιστα, γεγονός πως οι πιο σημαντικές αποφάσεις στη χώρα λαμβάνονται από τους άντρες όλες των εμπλεκόμενων πλευρών και είναι όλο και πιο αιματοβαμμένες, καταστροφές και βλαπτικές για τους αντιπάλους τους.

Αν οι γυναίκες ήταν πιο ελεύθερες και ισότιμες στη λήψη αποφάσεων, δε θα ήταν ο πόλεμος τόσο άσχημος.

Aν, δηλαδή, οι γυναίκες βρίσκονταν στην εξουσία, θα ήταν η κατάσταση στη Συρία διαφορετική;

(Τ.Ν.) Έχουμε έναν πολιτισμό χιλιάδων χρόνων. Καταστρέψαμε πολλά μνημεία του στη διάρκεια αυτού του πολυετούς πολέμου, μεγάλος αριθμός ανθρώπων σκοτώθηκε, ενώ ολοένα και περισσότεροι φανατικοί ήρθαν να πολεμήσουν στη χώρα.

Όταν είχαμε την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας στη φετινή Μπερλινάλε, πολλοί Σύροι ήρθαν και μας είπαν: «Δεν είναι ο καιρός κατάλληλος για ένα τέτοιο φιλμ».

Γιατί;

Επειδή γι’ αυτούς τα βάσανα και τα προβλήματα των γυναικών δεν είναι σημαντικά, θεωρούν ότι η ενασχόληση με αυτά είναι πρόωρη και θέλουν να συνεχίσουν την πολιτική διαμάχη.

Για μας, οι περισσότεροι Σύροι εξακολουθούν να κινούνται σε λάθος κατεύθυνση.

Γι’ αυτό και αποκαλούμε τον σιωπηλό πόλεμο εναντίον των γυναικών σε κάθε πόλη, σε κάθε σπίτι «ξεχασμένο». Γι’ αυτό και στην ταινία μας οι γυναίκες συμφωνούν πως θέλουν να φωνάξουν.

Υπήρξε κοινή ανάγκη της συντρόφου σου και συν-σκηνοθέτριας, Χέμπα Χαλέντ, αυτή η ενασχόληση;

(Xέμπα Χαλέντ) Το ντοκιμαντέρ πηγάζει από πραγματικές εμπειρίες ζωής. Επί χρόνια πάλευα μέρα-νύχτα να αποδράσω από τη σκοτεινιά που αναγκαζόμουν να αντιμετωπίζω ζώντας σε μια συντηρητική κοινωνία.

Προσπάθησα πολλές φορές να κάνω μια μικρή επανάσταση, μέχρι που ξεκίνησε ο πόλεμος και οι διαδηλώσεις ενάντια στο καθεστώς του Άσαντ στις οποίες συμμετείχα και ήρθα σε επαφή με άλλες γυναίκες.

Συνειδητοποίησα, λοιπόν, ότι μια κοινωνία με αναχρονιστικό τρόπο σκέψης δεν μπορεί να αλλάξει από μεμονωμένους ανθρώπους.

Η καλύτερη λύση ήταν να βρω έναν άντρα που πιστεύει στις ανάγκες και την ελευθερία μου και μαζί να «σπάσουμε» αυτή την πολιορκία. Έτσι γνωριστήκαμε με τον Ταλάλ, και κατόπιν παντρευτήκαμε.

Ο τρόπος που υλοποιήθηκε το φιλμ φαντάζει παράδοξος, αν και αναπόφευκτος. Μιας και δε σας επιτρέπεται να εισέλθετε στη Συρία, μόνο εξ αποστάσεως μπορούσατε να το γυρίσετε.

Πώς καταφέρατε να εγκαταστήσετε μια τόσο προσωπική σχέση μ’ αυτές τις γυναίκες, από τη μία, υιοθετώντας, από την άλλη, αυτή τη διαμεσολαβημένη και αποστασιoποιητική σκηνοθετική προσέγγιση;

(X.X.) H διαδικασία δημιουργίας του ντοκιμαντέρ ήταν τόσο περίπλοκη που μας ανάγκασε να εντάξουμε αυτή την περιπλοκότητα στο ίδιο το φιλμ.

Τα όσα αντιμετωπίσαμε, μάλιστα, είναι πολύ πιο περίπλοκα απ’ όσα βλέπεις στην τελική εκδοχή της ταινίας. Αν περιλαμβάναμε όλες τις σχετικές λεπτομέρειες, το ντοκιμαντέρ θα διαρκούσε δυόμισι και πλέον ώρες, και το κοινό δε θα τις καταλάβαινε.

Όσοι και όσες βρίσκονται εντός Συρίας -που μοιάζει με την πρώην Γιουγκοσλαβία, αλλά ελπίζουμε να ενοποιηθεί ξανά- δε γνωρίζουν πολλά για τη δημιουργία μη μυθοπλαστικών φιλμ.

Χρειαζόταν, επομένως, να δίνουμε στο συνεργείο διαρκώς οδηγίες σχετικά με το πώς έπρεπε να διαχειριστούν τους χαρακτήρες και να χρησιμοποιήσουν την κάμερα. Ήταν μια δύσκολη διαδικασία, και τη δουλεύαμε μέρα-νύχτα.

Αισθάνεστε, ωστόσο, οικεία με τη Δαμασκό.

(Χ.Χ.) Είναι η πόλη μας, εκεί γεννηθήκαμε, οπότε μπορούσαμε με μεγαλύτερη ευκολία να δίνουμε οδηγίες στον σκηνοθέτη στο πλατό ή στον διευθυντή φωτογραφίας μέσω βιντεοκλήσης.

Ήταν για μας σημαντικό να προσδώσουμε στην ταινία μια όμορφη καλλιτεχνική διάσταση.

Νιώθετε ότι ο πόλεμος στη Συρία έχει παραμεριστεί, αν όχι ξεχαστεί, από τη «διεθνή κοινότητα»;

(Χ.Χ.) Τα άτομα που αντιτίθενται στο καθεστώς Άσαντ φοβούνται πως οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει τον αγώνα τους, ότι τους έχουν εγκαταλείψει και προδώσει.

Πιστεύετε πως θα έρθει κάποτε ο καιρός που δε θα φοβάστε έστω και να ταξιδέψετε στη Συρία;

(Χ.Χ.) Είμαι στη «μαύρη λίστα» παντού στη Συρία, επαναστατώ ενάντια σε όλους όσους φέρουν όπλα σε διαφορετικές πλευρές στη χώρα.

Ο κίνδυνος είναι πιο ευρύς από το καθεστώς ή όσους βρίσκονται στην εξουσία: υπάρχει σημαντική κληρονομιά μίσους. Δεν αισθάνεσαι καλά πέφτοντας για ύπνο στη Συρία.

(Τ.Ν.) Με την ολοκλήρωση της τριλογίας για τον πόλεμο στη Συρία ολοκληρώνω και την ενασχόλησή μου με τη χώρα όσον αφορά στις ταινίες τεκμηρίωσης. Από εδώ και στο εξής θα ασχοληθώ με άλλες περιοχές, άλλες ιστορίες.

Η Χέμπα, με τη σειρά της, θα καταπιαστεί με την πρώτη της ταινία μυθοπλασίας. Έγραψε το σενάριο και θέλει να το χρηματοδοτήσει και να ξεκινήσει γυρίσματα ίσως σε κάποια άλλη αραβική χώρα, αλλά θα εκτυλίσσεται στη Συρία προ εκατονταετίας.

Άρα δε θα συνεργαστείτε σε κάποιο από τα πρότζεκτ που έχετε στα «σκαριά»;

(Τ.Ν.) Όχι κατ’ ανάγκη στο επίπεδο της συν-σκηνοθεσίας. Ωστόσο, θα την βοηθήσω στην παραγωγή της ταινίας της, κι εκείνη, αντιστοίχως, θα συνδράμει στη δικιά μου δουλειά.

Πώς νιώθεις που επιστρέφεις για άλλη μια φορά στην Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη, Ταλάλ; Οικεία;

(Τ.Ν.) Βιώνω πάντα ανάμικτα συναισθήματα. Φτάνοντας στην Ελλάδα ήμουν εικοσιενός-εικοσιδύο χρονών, κι αυτή η εμπειρία μού άνοιξε τα μάτια τελείως.

Έπρεπε να κάνω πολλές δουλειές για να επιβιώσω και για να χρηματοδοτήσω τις κινηματογραφικές σπουδές μου.

(Χ.Χ.) Του αρέσει να πηγαίνει στη Θεσσαλονίκη γιατί γνωρίζει πολλούς ανθρώπους εκεί και τον κάνουν να αισθάνεται σαν σταρ! (Γέλιο)

(Τ.Ν.) Η δικιά μου αίσθηση είναι ότι επιστρέφω στην αφετηρία, η Ελλάδα είναι ο τόπος όπου η καρδιά και η ψυχή μου μπορούν να βρουν ανακούφιση.

(Χ.Χ.) Έχω κι εγώ επισκεφτεί τη Θεσσαλονίκη για τα γυρίσματα της πρώτης μικρού μήκους ταινίας μου, People of the Wasteland, και θέλω να μεταφράζει ο Ταλάλ αυτά που θα λέω στο κοινό από τα αραβικά στα ελληνικά. (Γέλιο)

(Τ.Ν.) Το κοινό του ΦΝΘ είναι πολύ ευφυές και ικανό να αντιλαμβάνεται τις ανθρώπινες και τις καλλιτεχνικές πτυχές του κάθε φιλμ, συνεπώς αποτελεί μεγάλη πρόκληση να συζητάμε μαζί του.

Ιδίως για ζητήματα όπως η βία ενάντια στις γυναίκες, που έρχεται ολοένα και περισσότερο στην επιφάνεια και στην Ελλάδα.

(Τ.Ν.) Μετά το Αφγανιστάν, η Συρία είναι η δεύτερη χειρότερη χώρα στον κόσμο όσον αφορά στη μεταχείριση των γυναικών.

Το σημαντικό, όμως, είναι, όπως μας καταδεικνύει και το ντοκιμαντέρ σας, είναι πως οι γυναίκες έρχονται σε επαφή, ενώνουν τις δυνάμεις τους, μιλάνε για τις ανάγκες τους και πολεμάνε. Κι αν παλεύεις συλλογικά, μπορεί να κερδίσεις κάτι.

(Χ.Χ.) Ένας από τους βασικούς στόχους του ντοκιμαντέρ ήταν να μετατοπίσουμε το συναίσθημα της ντροπής από τις γυναίκες στους άντρες. Στην κοινωνία μας η γυναίκα πάντα θα κατηγορηθεί αν μιλήσει ανοιχτά.

Ευχαριστώ θερμά τον Ταλάλ Ντερκί για τη διαδοχική διερμηνεία των απαντήσεων της Χέμπα Χαλέντ από τα αραβικά στα αγγλικά.

Ευχαριστώ, επίσης, τον Freddy Neumann (Real Lava) για την πολύτιμη συμβολή του στον προγραμματισμό της συνέντευξης.

Το ντοκιμαντέρ των Χέμπα Χαλέντ, Ταλάλ Ντερκί, και Αλί Γουαζί Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού προβάλλεται, σε διεθνή πρεμιέρα, στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 25^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Η επαναληπτική προβολή του πραγματοποιείται την Παρασκευή 10 Μαρτίου (αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, 15:00). Είναι επίσης διαθέσιμο στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ από την Παρασκευή 10 Μαρτίου.