Lydie Salvayre: «Δεν μπορώ να μην ελπίζω, είναι ασθένεια»

 

Lydie Salvayre (Φωτογραφία: Franck Prat)

Διαγνωσμένος με καρκίνο, ο Ανάς μετακομίζει σ’ ένα ξεχασμένο χωριό της γαλλικής υπαίθρου σε αναζήτηση καταφυγίου. Εκεί, εκλαμβανόμενος ως «ξένος», άρα απειλή, συναντά την εχθρότητα των περισσότερων ντόπιων.

Με ξεχωριστή διαύγεια, η σημαντική Γαλλίδα συγγραφέας Lydie Salvayre «ανατέμνει» στο μυθιστόρημα Ανθρώπινο Σκοτάδι, που κυκλοφόρησε πέρσι στα ελληνικά, την ανάδυση της Ακροδεξιάς. Συνομιλώντας με την συγγραφέα.

Το Ανθρώπινο Σκοτάδι εισάγεται με το παράθεμα της Αλεχάνδρα Πισάρνικ, «Η νύχτα έχει τη μορφή της κραυγής ενός λύκου». Πώς συνδέεστε με τη δουλειά της και γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο παράθεμα;

Ήθελα από καιρό να γράψω ένα μυθιστόρημα για τη νύχτα των ανθρώπων, για τη σκοτεινή, την αρνητική, την καταστροφική τους πλευρά, την πλευρά τους που διέπεται από την ορμή του θανάτου, για να χρησιμοποιήσω το φροϋδικό λεξιλόγιο.

Και όταν έπεσε στην αντίληψή μου το ποίημα της Αλεχάνδρα Πισάρνικ, κάπως τυχαία, διαπίστωσα ότι έφερε σε αυτή τη νύχτα των ανθρώπων μια νότα που ήταν και άγρια ​​και επώδυνη: την κραυγή του λύκου.

Για να απαντήσω πιο συγκεκριμένα στο αίτημά σας, αν τοποθέτησα αυτόν τον στίχο εισαγωγικά στο βιβλίο μου, είναι πιο πολύ επειδή απηχεί τις ερωτήματά μου παρά επειδή έδειξα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το έργο της ποιήτριας, την οποία θαυμάζω.

Διαγνωσμένος με καρκίνο, ο Ανάς, ο ανδαλουσιανής καταγωγής και με καταβολές από την εργατική τάξη αφηγητής και πρωταγωνιστής, μετακομίζει σ’ ένα ξεχασμένο χωριό της γαλλικής υπαίθρου σε αναζήτηση καταφυγίου.

Εκεί, συναντά την εχθρότητα των περισσότερων ντόπιων. Γιατί έχει ανδαλουσιανές ρίζες, τι σημαίνει το όνομά του και πόσο εξοικειωμένη είστε με τη νοοτροπία μιας μικρής πόλης;

Ολόκληρο το βιβλίο γράφτηκε την περίοδο αμέσως μετά τη διάγνωσή μου με σοβαρό καρκίνο το 2014. Και προφανώς φέρει τα σκοτεινά ίχνη αυτού.

Είναι επίσης, από όλα τα μυθιστορήματά μου, ίσως αυτό με τα περισσότερα βιογραφικά στοιχεία.

Γεννήθηκα από έναν Ανδαλουσιανό πατέρα, πολιτικό πρόσφυγα στη Γαλλία μετά τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο,

Ο πατέρας μου εργάστηκε όλη του τη ζωή ως εργάτης και βίωσε πολύ δύσκολα την κοινωνική του υποβάθμιση που διπλασιάστηκε από την πολιτιστική του εξορία.

Γιατί Ανάς, λοιπόν; Γιατί έψαχνα ένα όνομα που ν’ ακουγόταν ξένο. Γιατί είχα καταλάβει ότι στα αραβικά σήμαινε «άνθρωπος». Γιατί ο ήχος του με ευχαριστούσε.

Και μάλλον επειδή μου θύμισε το όνομα του πατέρα μου: Arjona. Ένα όνομα πολύ πιθανόν αρχαίας αραβικής προέλευσης που σημαίνει «ο αδελφός» στα αραβικά.

Όσο για την ερώτησή σας για τη νοοτροπία των μικρών πόλεων, έχω έναν επιφανή προκάτοχο στο πρόσωπο του Μπαλζάκ.

Στις Χαμένες ψευδαισθήσεις μίλησε καλύτερα από τον καθένα -και με απαράμιλλη σκληρότητα- για τις προκαταλήψεις, τα κουτσομπολιά, τη στενομυαλιά και τον παλιομοδίτικο χαρακτήρα της αστικής τάξης μιας μικρής επαρχιακής πόλης: της Ανγκουλέμ.

Δεν είναι αυτό που βίωσα προσωπικά όταν μετακόμισα σε ένα χωριό στη Νότια Γαλλία, αφού έζησα στο Παρίσι.

Αυτό, όμως, που κατάφερα να επισημάνω δυστυχώς είναι η ακραία δυσπιστία των κατοίκων της απέναντι στη φιγούρα του «ξένου».

«Η χώρα μου μού φαινόταν εξ’ ίσου άρρωστη με μένα», συμπεραίνει ο Ανάς αλλού. Πού θα εντοπίζατε την «αρρώστια» της Γαλλίας σήμερα; Στις ανεπάρκειες του πολιτικού συστήματος; Στην πολιτισμική και κοινωνική οπισθοδρόμηση;  

Αυτήν ακριβώς τη δυσπιστία για τον «ξένο» θύμισα στο μυθιστόρημά μου που γράφτηκε το 2015, η οποία έχει αυξηθεί και πολλαπλασιαστεί έκτοτε.

Αυτή αντικατοπτρίζεται σήμερα πολιτικά στην εύνοια που απολαμβάνει ο Ερίκ Ζεμούρ, υποψήφιος για την προεδρία, που συνεχίζει να επαναστατεί ενάντια στην παρουσία μεταναστών στη Γαλλία, στους οποίους αποδίδει όλα τα κακά.

Η εργαλειοποίηση του άγχους των Γάλλων -και ιδιαίτερα της μεσαίας τάξης, που έχει εξαθλιωθεί- και της πάση θυσία αναζήτησης αποδιοπομπαίων τράγων ξεκίνησε με την εμφάνιση του Εθνικού Μετώπου που δημιούργησε ο Λεπέν το 1972.

Και αυτό που συμβαίνει σήμερα, η στροφή της γαλλικής πολιτικής ζωής προς ακροδεξιά κατεύθυνση, δεν είναι παρά η αξιοθρήνητη συνέχειά της.

«Ακόμη πιο επίφοβο είναι το διακριτικό μίσος, που παίρνει την όψη της αρετής και χαμογελά αβίαστα», αναλογίζεται ο Ζακ, ένας από τους χαρακτήρες που δε συμμερίζονται την εχθρότητα απέναντι στον Ανάς.

Είναι το διακριτικό μίσος που κυριαρχεί στις μέρες μας και στον λεγόμενο «Δυτικό» κόσμο;

Ναι, απολύτως. Το μίσος δεν ήταν ποτέ, μου φαίνεται, τόσο παρόν, τόσο έκδηλο και τόσο διεκδικημένο. Είναι το πανό πίσω από το οποίο συγκεντρώνονται όλες οι απογοητεύσεις, οι δυσαρέσκειες, οι αγωνίες, ο θυμός.

Αυτό είναι που τα συνέχει, που τα «συγκολλά». Το βρίσκω τρομακτικό. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που αποφεύγω σαν την πανούκλα τα κοινωνικά δίκτυα όπου εξαπλώνεται άφθονα.

Διαβάζοντας το μυθιστόρημα προετοιμαζόμουν σταδιακά για μια αρνητική κορύφωση που δε συντελείται πραγματικά ποτέ. Επειδή πιστεύετε στην προοπτική του προοδευτικού μετασχηματισμού ανθρώπων και κοινωνιών;

Δεν μπορώ να μην ελπίζω, είναι ασθένεια. Να ελπίζω και να παλεύω με τον τρόπο μου, εννοώ με λόγια. Και είναι κρίμα αν ο αγώνας αποτύχει, κάτι που κάθε μέρα φαίνεται πιο πιθανό. Τουλάχιστον με κράτησε.

Το ίδιο το σκηνικό του χωριού, το «Καφενείο των Φιλάθλων» και τα γύρω δάση θυμίζουν κινηματογραφικό πλατό ή θεατρική σκηνή. Εμπνέεστε από τη γλώσσα του σινεμά ή του θεάτρου;

Όχι, ξέρω μόνο να γράφω μυθιστορήματα. Και πάντα εκπλήσσομαι όταν διασκευάζονται για το θέατρο, όπως έχει συμβεί συχνά.

Έχετε σπουδάσει ιατρική και ειδικευτεί στην ψυχιατρική, την οποία ασκήσατε επί δεκαετίες. Σας έχει καταστήσει αυτή η εμπειρία συγγραφέα με με περισσότερη ενσυναίσθηση και, ίσως, έναν πιο τρυφερό, σε εγρήγορση άνθρωπο;

Θα προσέξω να μην πιστώσω στον εαυτό μου αυτές τις λίγες αρετές.

Αυτό που μπορώ να πω είναι πως τα τριάντα χρόνια άσκησης της παιδοψυχιατρικής σε ένα ιατρείο των προαστίων ήταν αναμφίβολα εξαιρετικά διαμορφωτικά.

Εκεί έμαθα να ακούω, να μην κρίνω, να μην επεμβαίνω βάναυσα, να συναντώ οικογένειες πολύ διαφορετικών πολιτισμών και γλωσσών, να ακούω ό,τι είχαν πιο μυστικό, πιο οικείο, να απευθύνομαι σ’ αυτές για να τις βοηθήσω να διατυπώσουν αυτό που δεν μπορούσαν ή δεν ήξεραν πώς να εκφράσουν...

Αλλά αν η άσκηση της παιδοψυχιατρικής έχει, κατά κάποιον τρόπο, επιδράσει στη γραφή μου, μπορώ να πω, με τον ίδιο τρόπο, ότι το πάθος μου για τη λογοτεχνία έχει επιδράσει στην άσκηση της ψυχιατρικής.

Με προφύλαξε από τον δογματισμό που μερικές φορές την παραμορφώνει, από τη μανία της για επισήμανση και ταξινόμηση και από αυτό που ο φιλόσοφος Ζιλ Ντελέζ αποκαλούσε “l’interprétose”, την ασθένεια της ερμηνείας των πάντων.

Το Aνθρώπινο Σκοτάδι είναι το τρίτο μυθιστόρημά σας που μεταφράζεται στα ελληνικά. Έχει αυτή η εμπειρία εμπλουτίσει τον τρόπο που αντιλαμβάνεστε τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα;

Για να σας μιλήσω ειλικρινά, την ξέρω, δυστυχώς, μόνο από μακριά. Αλλά είμαι απείρως περήφανη που μεταφράστηκα στη γλώσσα μιας χώρας η οποία έχει εξαιρετική λογοτεχνική κληρονομιά.

Ευχαριστώ θερμά την Mélody Enjoubault (Éditions du Seuil) για την καθοριστική συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Ευχαριστώ, επίσης, την Κατερίνα Δήμα (Εκδόσεις Utopia) για τη συνδρομή της.

Το μυθιστόρημα της Lydie Salvayre Ανθρώπινο Σκοτάδι κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Utopia σε μετάφραση του Γιάννη Στρίγκου.