Ρόι Άντερσον: «Χωρίς χιούμορ δε θα ζούσαμε»

Ένας βαθύς, συγκινητικός και ιδιόμορφα χιουμοριστικός στοχασμός πάνω στην ευαλωτότητα του ανθρώπου, η Ομορφιά της ύπαρξης είναι η πιο πρόσφατη ταινία του Σουηδού Ρόι Άντερσον, του μεγάλου ανθρωπιστή ποιητή του σύγχρονου σινεμά.

«Συναντώντας» τον μέσω Skype ενόψει της εξόδου του φιλμ στις αίθουσες στις 9 Ιανουαρίου, και νιώθοντας την ανάγκη να τον αγκαλιάσω στο τέλος...

Οι ταινίες και η εικονοποιία σας έχουν μια κινηματογραφική και ταυτόχρονα ζωγραφική ποιότητα. Εκτιμάτε, θαυμάζετε τη ζωγραφική;

Ενδιαφερόμουν να γίνω ζωγράφος όταν ήμουν νέος.

Η εσωτερική θεωρία μου είναι «μην κάνεις cut, μη μετακινείς την κάμερα, αν αυτό δεν είναι απαραίτητο». Αν τα καταφέρεις με ένα γύρισμα, είναι καλύτερα.

Ποιος είναι ο αγαπημένος σας ζωγράφος, παρεμπιπτόντως; Ο Σαγκάλ, πάντως, είναι «παρών» στην Ομορφιά της ύπαρξης. 

Ο πιο αγαπημένος μου είναι ο Γκόγια. Πρόσφατα έγινα οπαδός της λεγόμενης «Νέας Αντικειμενικότητας» και του Ότο Ντιξ.

Είμαι επίσης μεγάλος οπαδός του ιταλικού νεορεαλισμού, κυρίως του Κλέφτη ποδηλάτων. Το θεωρώ αριστούργημα. 

Είναι ενδιαφέρον που λέτε κάτι τέτοιο, μιας και τα φιλμ σας έχουν αυτή την παράδοξη, σουρεαλιστική προσέγγιση. Πώς συνδυάζεται αυτό, λοιπόν, στο πλαίσιο της κινηματογραφικής σας δημιουργίας;

Δεν έχω τη φιλοδοξία να κάνω σουρεαλιστικές ταινίες, αλλά θα ήταν σουρεαλιστικές ακόμα κι αν δεν έκανα τίποτα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ζωή είναι σουρεαλιστική.

Επιστρέφοντας στα αγαπημένα μου φιλμ, είναι τρία. Το δεύτερο είναι το Χιροσίμα, αγάπη μου, μια ποιητική ταινία, και το αριστούργημα του Μπουνιουέλ, η Βιριδιάνα. 

Πώς γεννιέται, ποια είναι η αφετηρία του κάθε σεναρίου σας; Είναι μια εικόνα, ένα συναίσθημα, μια αίσθηση, μια σκέψη, όλα αυτά μαζί, κάτι άλλο;

Πάντα αρχίζω να φτιάχνω πίνακες των σκηνών. Τις έχω ζωγραφίσει πριν τις γυρίσω, λοιπόν. Νομίζω ότι υπάρχει ακόμα χρόνος να γίνω ζωγράφος, αν κι έχει μείνει λίγος!

Έπειτα προκύπτει το σενάριο; Πώς λειτουργεί η διαδικασία;

Πρώτα έρχεται η εικόνα κι έπειτα ο διάλογος. Αλλά δεν περιγράφω τη σκηνή με άλλους όρους. Από το διάλογο καταλαβαίνεις ότι το στιλ της ταινίας θα είναι ξεχωριστό, σουρεαλιστικό. Στη ζωή συχνά οι διάλογοι είναι σουρεαλιστικοί.

Θέλω οι διάλογοι να είναι κοντά στην πραγματικότητα. 

Πώς δουλεύετε με τους/τις ηθοποιούς; Έχετε ένα ιδιαίτερο τρόπο να τους φιλμάρετε και να τους αποτυπώνετε στη μεγάλη οθόνη.

Για να σου απαντήσω, υπάρχει μια αστεία ιστορία σχετικά με τον Μπουνιουέλ. 

Όταν έκανε κάποιες από τις τελευταίες του ταινίες, ηθοποιοί που συμμετείχαν σε μία από αυτές ρωτήθηκαν να περιγράψουν το στιλ του κι απάντησαν πως τους έλεγε: «Μη φοράτε έντονα χρώματα, αυτό είναι όλο». 

Η πραγματικότητα είναι κάτι πολύ παράλογο. Βιώνεις τον παραλογισμό στη ζωή. Πρέπει, επομένως, να έχεις υπομονή και να περιγράφεις τη ζωή όπως είναι, κι από αυτό προκύπτει μια παράλογη διάσταση. Ακόμα και χιούμορ.

Το δικό σας χιούμορ είναι πολύ ιδιαίτερο. Βρίσκω μερικές αναλογίες με εκείνο του Παλαιστίνιου σκηνοθέτη Ελία Σουλεϊμάν. 

Από την άποψη του χιούμορ, το Πέρα από τον Παράδεισο του Τζιμ Τζάρμους μού είναι πολύ προσφιλές. Το έχεις δει;

Πολλές φορές. 

Υπάρχει πολύ χιούμορ σ’ εκείνη την ταινία, πολύ διακριτικό, και πράγματι μου αρέσει. 

Θεωρείτε ότι το χιούμορ είναι ένα βοηθητικό όπλο στην καθημερινή ζωή, κι όχι μόνο στην τέχνη;

Το χιούμορ είναι η βοήθειά μας στη ζωή. Είναι πολύ σημαντικό. Χωρίς χιούμορ δε θα ζούσαμε. Είναι κάτι που το έχεις από τη φύση σου. Δεν είναι εύκολο να το μάθεις. Εγώ το πήρα από τον πατέρα μου, ήταν πολύ αστείος! (Γέλιο)

Υπάρχει, ωστόσο, και πολύ δράμα, πολύς ζόφος και πολλή σκοτεινιά σε όλες τις δουλειές σας, και στην Ομορφιά της ύπαρξης. Τι κερδίζει, τελικά, τόσο στη ζωή όσο και στην τέχνη σας;

Η ζωή δεν είναι ηλιόλουστη. Με τη βοήθεια του χιούμορ βλέπεις επίσης την ηλιόλουστη πλευρά της.

Στο περσινό Φεστιβάλ Βενετίας κερδίσατε το βραβείο σκηνοθεσίας για την τελευταία σας ταινία, η οποία αποτελεί μέρος μιας τετραλογίας. Πώς συνδέεται με τα υπόλοιπα μέρη;

Είναι δύσκολο να περιγράψεις τον εαυτό σου και τη δουλειά σου, αλλά χρησιμoποιώ το ίδιο στιλ. 

Όλες σας οι δουλειές μπορούν να «διαβαστούν» ως μια διερεύνηση της σύγχρονης σουηδικής κοινωνίας ή/και ως κάτι πιο οικουμενικού, της ανθρώπινης κατάστασης. Αυτός είναι ο στόχος σας;

Θέλω πραγματικά να κάνω ταινίες που είναι οικουμενικές, εύκολες στο να τις παρακολουθήσει ο καθένας, κι ελπίζω να το πετυχαίνω. 

Και ναι, υπάρχουν ενδείξεις πως κάνω φιλμ κατανοητά από τον καθένα, ακόμα κι αν αυτά καταπιάνονται με δύσκολα προβλήματα. 

Δεν προσφέρετε κατευθύνσεις, ωστόσο. Κάθε θεατής θα πρέπει μόνος του να ενώσει τις ψηφίδες του κινηματογραφικού «παζλ» κάθε φορά. Κι αυτό είναι έντονο στην Ομορφιά της ύπαρξης. 

Όπως προείπα, νομίζω ότι οι ταινίες μου είναι ελαφρές κι εύκολο στον καθένα να τις παρακολουθήσει!

Είστε πολύ αγαπητός στην Ελλάδα από ένα δυναμικό τμήμα του εγχώριου σινεφίλ κοινού.

Με τιμά το να αρέσει στους ανθρώπους αυτό που κάνω, δεν έχω κανένα παράπονο, κι είμαι ευτυχής γι’ αυτό!

Eίχα πάντα αυτή την απορία. Έχετε γυρίσει εκατοντάδες διαφημιστικά, και φαντάζομαι ότι συνεχίζετε να το κάνετε.

Όχι πια.

Στο παρελθόν, έστω. Πώς συνδέονται με την κινηματογραφική δουλειά σας από την άποψη του στιλ και του περιεχομένου;

Στη διάρκεια της καριέρας μου ποτέ δε διαχώρισα τις ταινίες μυθοπλασίας από τα διαφημιστικά. Τα έκανα με την ίδια στάση, την ίδια σοβαρότητα, την ίδια υπευθυνότητα. 

Θα το αντιληφθείς αν τα δεις στην ολότητά τους, είναι σαν μυθοπλασία.

Δε λειτουργείτε υπό την πίεση της παραγωγής ενός καινούριου φιλμ, ωστόσο, όπως συμβαίνει με αρκετούς άλλους σκηνοθέτες.

Είμαι στην ευχάριστη θέση να κάνω αυτό που θέλω. 

Ξεκινάτε να φιλμάρετε μονάχα όταν το θέλετε, όταν έχετε κάποια ιδέα που έχετε την ανάγκη να υλοποιήσετε;

Κάνω τόσες πολλές πρόβες πριν το γύρισμα. Απαιτείται πολύς χρόνος για να αποφασίσω αν αυτή είναι η σωστή ιδέα. Γι’ αυτό και χρειάζονται περίπου τέσσερα χρόνια για να ολοκληρωθεί μια ταινία.

Σινεμά βλέπετε;

Δεν παρακολουθώ τόσο πολύ σινεμά. Παρατηρώ πολλούς πίνακες. Αυτό κάνω την περισσότερη ώρα.

Σας θεωρώ έναν δημιουργό, από τους λίγους που έχουν απομείνει, κι όχι απλώς σκηνοθέτη. Nιώθετε σαν κάτι περισσότερο από σκηνοθέτης;

Θέλω να είμαι ταπεινόφρων. Ξέρω τι κάνω και τι κάνουν άλλοι, και εκτιμώ πολλούς από αυτούς. Έχω, όμως, βρει το στιλ μου και θέλω να συνεχίσω όπως το κάνω τώρα. Χαίρομαι, όμως, να ακούω ότι με θεωρούν ξεχωριστό, είμαι ευγνώμων γι’ αυτό!

Ο ιερέας στην Ομορφιά της ύπαρξης έχει χάσει την πίστη του. Εσείς πιστεύετε στο μέλλον της ανθρωπότητας και του σινεμά, αισθάνεστε αισιόδοξος;

Υπάρχουν λόγοι να είναι κάποιος απογοητευμένος, γιατί το κακό γούστο κυριαρχεί σε πολλά πεδία, και κυρίως στον κινηματογράφο, αλλά κάποια στιγμή επιστρέφουμε σε κάτι αυθεντικό και πάλι. Δεν είμαι απαισιόδοξος, λοιπόν!

Ευχαριστώ θερμά τον Γιόχαν Κάρλσον, εκ των παραγωγών τoυ φιλμ, για την πολύτιμη συνδρομή του στον προγραμματισμό της συνέντευξης.

Η ταινία του Ρόι Άντερσον Η ομορφιά της ύπαρξης προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 9 Ιανουαρίου σε διανομή της AMA Films.