Judith Lange: «Ας εστιάσουμε στα άσχημα που συμβαίνουν σ’ όλο τον κόσμο»

Γεννημένη το 1943 και κόρη επιζώντων του Ολοκαυτώματος, η Ιταλοεβραία, με γαλλο-λιθουανικές καταβολές, ζωγράφος, φωτογράφος και χαράκτρια Judith Lange είναι από τις σημαντικότερες εν ζωή εικαστικούς.

Συναντηθήκαμε μαζί της το Σάββατο 25 Ιανουαρίου, μετά την παρουσίαση της δουλειάς της στο αθηναϊκό κοινό, στο πλαίσιο της έκθεσης ζωγραφικής της Kaddish, που φιλοξενείται στο Poems & Crimes Art Bar των Εκδόσεων Γαβριηλίδης.

Τι ήρθε πρώτο στην τέχνη σας; Το σχέδιο, η χαρακτική, η ζωγραφική, η φωτογραφία;

Ήταν το σχέδιο και η χαρακτική. Έκανα πολλές δουλειές με τις τεχνικές της ακουατίντα (σημ.: τονική οξυγραφία) και της ακουαφόρτε και μου άρεσε πολύ γιατί μπορούσα να δουλέψω με τα χέρια μου. Μου αρέσει να δουλεύω με τα χέρια μου. 

Σπούδασα ακόμα και γλυπτική, αλλά μετά από ένα διάστημα...

Την εγκαταλείψατε.

Ναι. Έπειτα έκανα πολλά σχέδια. Οι πρώτες μου δουλειές ήταν όλες σε άσπρο και μαύρο γιατί η χρήση χρώματος ήταν λιγάκι δύσκολη για μένα.

Η πρώτη μου έκθεση έφερε τον τίτλο La Rosa di Shaaron. 

Πότε πραγματοποιήθηκε;

Ήταν το 1975. 

Γεννήθηκα το 1976!

Εγώ είμαι 76 χρονών.

Φαίνεστε νεότερη, ωστόσο.

Ίσως γιατί δουλεύω, δουλεύω, δουλεύω! Έπειτα έγινα και φωτογράφος, ενώ σπούδασα αρχαιολογία, ταξιδεύοντας κατόπιν σε αρχαιολογικούς τόπους σ’ όλη την Ελλάδα, πολύ συχνά με την φωτογράφο Μαρία Στέφωση.

Εκδώσαμε μεγάλα βιβλία σχετικά με το αρχαιοελληνικό θέατρο, καθώς και για τη βόρεια Ελλάδα.

Στη συνέχεια, εξειδικεύτηκα ως φωτογράφος σε ισλαμικές χώρες. Σπούδασα, εξάλλου, ισλαμική κουλτούρα. Ταξίδεψα, λοιπόν, ανά το Ιράν και το Ιράκ. Πολύ επικίνδυνα μέρη, αλλά πάντα παραμείναμε σώοι.

Δεν τα φοβάμαι, είχα φανταστικές προσωπικές εμπειρίες. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσους ανθρώπους συνάντησα στο Ιράν ως Εβραία που δεν ήταν όπως η κυβέρνηση της χώρας. Υπάρχει, άλλωστε, εβραϊκή αντιπροσωπεία στην ιρανική Βουλή.

Δεν είναι ο διάβολος, είναι μια όμορφη χώρα!

Αναφέρατε κατά την παρουσίαση της δουλειάς σας το Σάββατο 25 Ιανουαρίου ότι είστε παιδί επιζώντων του Ολοκαυτώματος. 

Υπήρξα πολύ τυχερή γιατί γεννήθηκα το 1943, και δε νομίζω πως πολλοί Εβραίοι γεννήθηκαν εκείνη τη χρονιά. Η μητέρα μου ζούσε στη Γαλλία κι ενώ βρισκόταν σε ένα γερμανικό τρένο καθ’ οδόν μάλλον για το Άουσβιτς, αυτό έπαθε βλάβη.

Μαζί με άλλους κρατούμενους, λοιπόν, απέδρασε και την διέσωσε μια πολωνική οικογένεια. Ήταν έγκυος.

Σε σας.

Ναι, σε μένα. Γεννήθηκα σε μια σιταποθήκη. Αυτή η φανταστική οικογένεια έκρυψε την μητέρα μου για παραπάνω από ένα χρόνο. Όταν ήρθαν οι Ρώσοι, μας πήγαν στην Ελβετία και σωθήκαμε. Εκεί δηλώθηκα στο ληξιαρχείο.

Μεγαλώσατε στην Ελβετία, επομένως.

Μεγάλωσα στην Ελβετία. Έπειτα απελευθέρωσαν και τον πατέρα μου και πήγα στη Γαλλία. Αφού μεγάλωσα μόνη σ’ ένα κολέγιο στην Ελβετία, με έδωσαν σε ανάδοχη οικογένεια Ιταλών, κι εκεί παρέμεινα. Η γλώσσα που μιλώ καλύτερα είναι η ιταλική.

Στην Ιταλία ολοκλήρωσα το σχολείο, σπούδασα στη Γαλλία, αλλά επέστρεψα στην Ιταλία. 

Ακόμα κι οι Ιταλοί γονείς είχαν ένα πολύ δύσκολο παρελθόν, κρύβοντας τα παιδιά τους σ’ ένα σβηστό φούρνο για να τα γλιτώσουν από τους Γερμανούς. 

Πιτσιρίκια οκτώ-εννιά χρονών, μετά από μισή μέρα κρυμμένα εκεί έβγαιναν έξω σαν τρελά. Έζησα μαζί μ’ αυτούς τους ανθρώπους σαν να ήταν οι πραγματικοί μου γονείς. Αυτά είναι όλα! Όχι και τόσο καλές αναμνήσεις.

Από την άλλη, ήταν κι ευτυχισμένες, γιατί μπορούσα να μεγαλώσω και να σπουδάσω. Υπήρξε μια αρκετά καλή ζωή.

Το τμήμα της έκθεσής σας που φιλοξενείται στο Poems & Crimes Art Bar και αφορά στο γυναικείο μοιρολόι είναι πολύ δυνατό κι ανοιχτό σε ερμηνείες. Εδώ, δίνετε στην απώλεια γυναικείο πρόσωπο. Έχει η απώλεια και τέτοιο πρόσωπο;

Για μένα έχει γυναικείο πρόσωπο, γιατί οι γυναίκες μένουν έγκυες, δίνουν τη ζωή και νιώθουν το θάνατο πολύ έντονα. Δε θέλω, ωστόσο, να προβώ στο διαχωρισμό ανάμεσα στο γυναικείο και το αντρικό. 

Μου προέκυψε αυθόρμητα επειδή, σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση, όλα τα καντίς τραγουδιούνται από άντρες. 

Οταν ο πατέρας μιας φίλης πέθανε, εκείνη ήθελε να τραγουδήσει ένα καντίς, κι η οικογένεια τής το απαγόρευσε. Αυτό, βέβαια, συνέβη πολύ καιρό πριν. Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει, δε χρειάζεται να σου δώσει άδεια ένας ραβίνος.

Μπορείς να πάρεις την πρωτοβουλία από μόνος σου. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα. Η Αν Μπάνκροφτ, ας πούμε, που τραγουδά καντίς για έναν ομοφυλόφιλο. Το ζήτημα δεν είναι αν είσαι θρησκευόμενος, αλλά αν είσαι ρεαλιστής.

Εσείς αισθάνεστε θρησκευόμενη, έχετε πνευματικές ανησυχίες;

Όχι. Σέβομαι την εβραϊκή κουλτούρα και νιώθω καλά μ’ αυτή, αλλά ακόμα κι εκεί μπορείς να κάνεις μια επιλογή όσον αφορά στο τι θέλεις από τη ζωή σου. Είμαι πιο concreta! (Γέλιο)

Η δικιά σας εκδοχή του καντίς είναι λιγάκι πιο ριζοσπαστική, μ’ αυτή την έννοια.

Σε κάποιον από τους Εβραίους φίλους μου δεν άρεσε αυτή η προσέγγιση. Πρώτον, γιατί ήταν ήταν γυναίκες, δεύτερον γιατί ήταν εννέα και όχι δέκα, σύμφωνα με την παράδοση, και γιατί δεν προσεύχονται μόνο.

Υπάρχει και θυμός, απελπισία, παραίτηση.

Υπάρχει θυμός κι απελπισία, όπως συμβαίνει σ’ έναν άνθρωπο, μετά από αυτή την καταστροφή που μας συνέβη. Δικαιούμαστε, νομίζω, όχι μόνο να προσευχόμαστε.

Οι γυναικείες φιγούρες σας έχουν, ως επί το πλείστον, ανοιχτό στόμα. Γιατί;

Για μένα, τραγουδάνε μέσα τους, δε μιλάνε. Για να μην υποφέρεις τόσο, τραγουδάς. Ζωγράφισα αυτούς τους πίνακες για να απελευθερωθώ κατά κάποιο τρόπο. Είναι καινούριοι, γεννήθηκαν πέρυσι. Είναι πολύ φρέσκιοι.

Όταν, λοιπόν, ο κ. Γαβριηλίδης μού πρότεινε να κάνουμε αυτή την έκθεση, είχα έτοιμους μόλις τρεις από τους πίνακες. Συνέχισα, και συμπληρώθηκαν οι εννιά. 

Η Ακροδεξιά βρίσκεται σε άνοδο παγκοσμίως. Σας ανησυχεί αυτό;

Ελπίζω να μην πρόκειται για tempesta (θύελλα)! Χρειάζεται να προσέχουμε, κι ίσως να φοβόμαστε μερικές φορές, να αποτρέπουμε.

Δε φαίνεται να μαθαίνουμε και πολλά από το παρελθόν, έτσι δεν είναι;

Όχι, αλλά η Ιστορία συντίθεται από κύκλους. Μόλις τελειώνει ο ένας, μερικές φορές επιστρέφει ένας προηγούμενος.

Αισθάνεστε ότι έχετε ευθύνη, σε προσωπικό επίπεδο και μέσα από τη δουλειά σας, να θυμίζετε τι έχει συμβεί και τι μπορεί να συμβεί ξανά;

Αυτό που συνέβη στους γονείς μου, η παιδική μου ηλικία, είναι ένα μεγάλο βάρος. Ακόμα κι η κόρη μου εξακολουθεί να βιώνει αυτό το βάρος. Αλλά τα νεογέννητα δεν το βιώνουν, είναι ελεύθερα, δεν έχει σημασία γι’ αυτά.

Δεν είναι όλα μαύρα, κατά κάποιο τρόπο νιώθω αισιόδοξη. Συμβαίνουν, όμως, κι άλλα φρικτά πράγματα στον κόσμο. Ας εστιάσουμε, λοιπόν, στα άσχημα που συμβαίνουν σ’ όλο τον κόσμο και να μην κοιτάμε μόνο τη μύτη μας.

Φωτογραφίες: Γιάννης Κοντός.

Η έκθεση ζωγραφικής της Judith Lange Kaddish συνεχίζεται μέχρι το Σάββατο 1 Φεβρουαρίου στον πρώτο όροφο του Poems & Crimes Art Bar των Εκδόσεων Γαβριηλίδης. Ώρες λειτουργίας: 9π.μ.-9μ.μ.

Την έκθεση συνοδεύει ένα καλαίσθητο μικρό λεύκωμα με τίτλο Judith Lange, Kaddish, σε καλλιτεχνική επιμέλεια και φωτογραφίες της Μαρίας Στέφωση.

Παράλληλα, προβάλλεται η μικρού μήκους ταινία της Ιωάννας Σπηλιοπούλου Το γράμμα της Άννας, η οποία βασίζεται σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Βασίλι Γκρόσμαν Ζωή και Πεπρωμένο (μετάφραση Γιώργου Μπλάνα, Εκδόσεις Γκοβόστη).

Η Judith Lange στην Αθήνα