Μελίνα Λεόν: «Ο ρατσισμός, η ανισότητα και η παιδική εργασία παραμένουν στο Περού»

Βασισμένο στην πραγματική ιστορία αρπαγής και εμπορίας βρεφών στο Περού της δεκαετίας του ’80, το μεγάλου μήκους ντεμπούτο της Περουβιανής Μελίνα Λεόν Τραγούδι χωρίς όνομα είναι ένα γλυκόπικρο ασπρόμαυρο κομψοτέχνημα.

Η ταινία προβάλλεται από τις 23 Ιανουαρίου. Συναντώντας την σκηνοθέτρια στη Θεσσαλονίκη, όπου το φιλμ απέσπασε πέρυσι το βραβείο σκηνοθεσίας.

Η ταινία σου εμπνέεται από πραγματικά περιστατικά που είχαν ερευνηθεί από τον δημοσιογράφο πατέρα σου. Γιατί ένιωσες την ανάγκη να καταπιαστείς μ’ αυτά κινηματογραφικά;

Μου πήρε δέκα χρόνια να ολοκληρώσω το φιλμ, είμαι πολύ αργή! (Γέλιο)

Χρειαζόταν καιρό για να ωριμάσει.

Ναι. Για να απαντήσω στην ερώτησή σου, ειλικρινά δεν ξέρω γιατί. Αναζητούσα κάτι, υποθέτω.

Αντιδρώ στην ταινία με τον ίδιο τρόπο που αντιδρά το κοινό σ’ αυτή, συγκινείται από την ιστορία. Το ίδιο κι εγώ. Νιώθω λύπη, κι επίσης τη βλέπω ως παράδειγμα ενός μεγαλύτερου πράγματος, του πού βρισκόμαστε ως άνθρωποι και ως χώρα.

Επιπλέον, σε προσωπικό επίπεδο, όταν άκουσα γι’ αυτά εντυπωσιάστηκα. Τώρα, μου αποδεικνύουν ότι δεν μπορείς ν’ αποδράσεις από το παρελθόν σου όπως έκανα εγώ μετακομίζοντας στη Νέα Υόρκη, προκειμένου να σπουδάσω κινηματογράφο.

Αλλά πρόκειται για κάτι περισσότερο. Μεγάλωσα την εποχή του Άλαν Γκαρσία και του Αλμπέρτο Φουτζιμόρι. Όλη η παιδική ηλικία και η πρώιμη νεότητά μου πέρασαν υπό τις πιο διεφθαρμένες κυβερνήσεις που μπορείς ποτέ να φανταστείς.

Μπορώ να φανταστώ κάποια πράγματα. Πίστεψέ με, δε ζω εντός ενός μη διεφθαρμένου κράτους.

Είμαι σίγουρη. Αυτή η κατάσταση δημιούργησε, λοιπόν, ένα αίσθημα φυγής που αναφέρεται στο φιλμ.

Ήταν, επομένως, αυτό ένας τρόπος να επανασυνδεθείς και ν’ ασχοληθείς με την παιδική και την εφηβική ηλίκία σου;

Ασφαλώς. 

Πόσο έχει αλλάξει το Περού έκτοτε, σε οποιοδήποτε επίπεδο;

Πολλά έχουν αλλάξει. Θα ήταν άδικο να πω ότι η κατάσταση είναι η ίδια. Ίσως, πάλι, εγώ έχω αλλάξει και βλέπω τα πράγματα διαφορετικά. 

Κι εγώ κι ο φωτογράφος θυμόμαστε την παιδική ηλικία μας ως χειμωνιάτικη. Γι’ αυτό επέμενε να γυρίσουμε το φιλμ το χειμώνα.

Αν, όμως, με ρωτήσεις τις αναμνήσεις μου από τη Λίμα αυτές τις μέρες, θα σου πω πως είναι ένα μέρος με διαφορετικό καιρό.

Στην ταινία, ωστόσο, απεικονίζεται αλλιώς.

Επειδή αυτή είναι η ανάμνησή μας. Δε θυμόμαστε καλοκαίρια, κι αν αυτό συμβαίνει ήταν πολύ σύντομα. 

Από την άλλη, οι δομές είναι παραμένουν, ο ρατσισμός, η απίστευτη ανισότητα και η παιδική εργασία επίσης. Μπορεί να έχει διευρυνθεί η μεσαία τάξη, αλλά υπάρχουν ακόμα πολλά που χρειάζεται ν’ αλλάξουν. 

Αποτυπώνεται στο φιλμ σου η συνενοχή διαφορετικών μηχανισμών εξουσίας είτε στη συγκάλυψη του γεγονότος της παράνομης υιοθεσίας παιδιών είτε στην άντληση κέρδους από αυτό. 

Αυτή η προτροπή του γερουσιαστή προέρχεται στην πραγματικότητα από έναν καθολικό ιερέα που αναφέρεται σε ένα από τα άρθρα. Μερικές φορές νιώθω πολύ άσχημα για την Καθολική Εκκλησία, και δεν ήθελα να θίξω αυτό το ζήτημα.

Δεν πιστεύω ότι μια ταινία πρέπει να γεννιέται από τέτοια αρνητικά συναισθήματα. Αλλά θα μιλήσω γι’ αυτό το θέμα κάποια στιγμή.

Γιατί είναι γυρισμένη σε ασπρόμαυρο, ήταν κι αυτό κομμάτι των αναμνήσεών σου;

Δεν ξέρω πώς ήταν στην Ελλάδα, αλλά στο Περού των τελών της δεκαετίας του ’80 οι φωτογραφίες τυπώνονταν ακόμα σε κοκκώδες ασπρόμαυρο χαρτί. Αυτή, κατά κάποιο τρόπο, είναι η ανάμνησή μου από την περίοδο. 

Η αναλογία της εικόνας είναι 4:3 επειδή οι τηλεοράσεις ήταν έτσι. Υπάρχει, εξάλλου, κάτι όμορφο στο ασπρόμαυρο. 

Υπάρχει επίσης πολλή ευαισθησία, κομψότητα και λεπτότητα στην απεικόνιση των χαρακτήρων, στην αλληλεπίδραση μεταξύ τους και στην αποτύπωση των συναισθημάτων τους. Είναι η υπέροχη πρωταγωνίστριά σου ηθοποιός;

Πρόκειται για ένα υβρίδιο.

Επαγγελματικά είναι ανθρωπολόγος, αλλά έχει κάνει μαθήματα υποκριτικής, πολιτικού και σωματικού θεάτρου. Ήταν ακτιβίστρια κάνοντας μικρές περφόρμανς σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν ξεκινήσαμε, λοιπόν, από το μηδέν.

Η ιδέα ήταν να βρω ένα καινούριο πρόσωπο, κάποιον με καταγωγή από την τοποθεσία όπου εκτυλίσσεται η ιστορία. Συνήθως οι ηθοποιοί είναι μεσοαστικής προέλευσης και λίγο πιο λευκοί. 

Εκείνη έχει χαρούμενα μάτια. Αυτό ήθελα να δείξω, ότι οι άνθρωποι από τις Άνδεις μπορεί να είναι χαρούμενοι. Πάντα αποτυπώνονται βασανισμένοι, γιατί πάντα υφίστανται επιθέσεις και διακρίσεις. Αλλά δεν είναι στη φύση τους να είναι θλιμμένοι.

Παρόλα αυτά, δεν εμπιστεύτηκα την τύχη μου κι έκανα casting πολλές γυναίκες, αλλά πάντα επέστρεφα στην Παμέλα. 

Υπάρχει μια επιμέρους πλοκή που δεν αναπτύσσεται ιδιαίτερα, εκείνη που αφορά στη σχέση ανάμεσα στον δημοσιογράφο και τον ηθοποιό του θεάτρου. Γιατί ένιωσες την ανάγκη να περιλάβεις κι αυτό το στοιχείο;

Ήθελα να είμαι ειλικρινής σ’ αυτή την ταινία. 

Καθένας έχει μια προσωπική ζωή πέρα από την επαγγελματική. Το ήθελα αυτό για το χαρακτήρα του Πέδρο. Δεν ήθελα, όμως, να κάνω ένα πορτρέτο του πατέρα μου.

Κατά κάποιο τρόπο η επαγγελματική ζωή του τον αποτρέπει από το να ζήσει όπως οι περιθωριοποιημένοι, είναι αποστασιοποιημένος. 

Σκέφτηκα, λοιπόν, να τον βάλω να περάσει κάτι προσωπικό για να καταλάβει πώς είναι να είσαι γκέι ή περιθωριοποιημένος.

Όλα τελειώνουν με ένα θλιμμένο ή έστω γλυκόπικρο τρόπο, δεν υπάρχει πραγματική κάθαρση.

Μια διαφορετική κατάληξη δε θα τιμούσε τις ιστορίες όλων των υπόλοιπων γυναικών. Έχει να κάνει με τον τρόπο που βλέπω τη ζωή. Είναι πραγματικά σκοτεινή μερικές φορές, όχι όμως απόλυτα.

Εφόσον, όμως, υπάρχει ζωή, μπορείς να συνεχίσεις. Δε θέλαμε να επιβάλουμε ένα σκοτεινό τόνο. 

Πώς αισθάνεσαι στη Θεσσαλονίκη;

Είναι η πρώτη μου φορά εδώ, νιώθω σαν σε όνειρο. Η Ελλάδα είναι τόσο σημαντική... η Ιστορία, η λογοτεχνία. Είχα σταματήσει να ονειρεύομαι αυτό το ταξίδι, και τώρα έχει γίνει πραγματικότητα! (Γέλιο)

Η συνέντευξη με την Μελίνα Λεόν πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 60ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Ευχαριστώ την Αγγελική Στελλάκη από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ για τη συνδρομή της στη διοργάνωση της συνέντευξης.

Photo credit (Μελίνα Λεόν): Γιάννης Κοντός.

Η ταινία της Μελίνα Λεόν Τραγούδι χωρίς όνομα προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 23 Ιανουαρίου σε διανομή της Danaos Films.