Σίλβια Φεντερίτσι: «Είμαστε η φωνή εκείνων που χάθηκαν και εκείνων που πάλεψαν»

Ακατάβλητη, μαχητική και πάντα σεμνή, η αυτόνομη μαρξίστρια φεμινίστρια Ιταλο-Αμερικανίδα διανοούμενη Σίλβια Φεντερίτσι παραμένει, στα 77 της χρόνια, μια ζωντανή πηγή έμπνευσης για τους αγώνες του μέλλοντος.

Συνομιλώντας μαζί της με αφορμή την προ μηνών κυκλοφορία στα ελληνικά του βιβλίου της Το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα.

Πώς εξηγείτε τον τεράστιο αντίκτυπο που έχει το Κάλιμπαν και η Mάγισσα ανά τα χρόνια;

Νομίζω ότι το βιβλίο γέμισε ένα θεωρητικό και ιστορικό κενό στη μαρξιστική γραμματεία.

Προηγουμένως δεν υπήρχε καμία συζήτηση γι’ αυτή την τεράστια περιοχή ζωής που έχει να κάνει με την αναπαραγωγή και τη σεξουαλικότητα, συνδέοντάς τη με την καπιταλιστική ανάπτυξη, την εκμετάλλευση, τη δημιουργία υπεραξίας.

Υπό αυτή την έννοια, νομίζω πως το Κάλιμπαν και η Μάγισσα παρουσίασε μια καινούρια θεωρητική και ιστορική οπτική, συνιστώντας ένα ερμηνευτικό κλειδί. 

Είχα επηρεαστεί από εμπειρίες προερχόμενες από διαφορετικά μέρη -από Ιταλία και Η.Π.Α., από γυναίκες που είχαν εμπειρία από τον αντιαποικιακό αγώνα-, συνεπώς το βιβλίο ωφελήθηκε από τις εμπειρίες διάφορων κινημάτων.

Όλες αυτές οι εμπειρίες γόνιμα ενσταλάχτηκαν στη δική σας προσέγγιση. Όταν καταπιαστήκατε για πρώτη φορά μ’ αυτά τα ζητήματα, είχατε πλήρη επίγνωση ότι επρόκειτο να εξερευνήσετε ένα τόσο αχαρτογράφητο έδαφος;

Ξεκίνησα ακριβώς επειδή δεν μπορούσα να βρω απάντηση σε πολλές ερωτήσεις. 

Κατά δεύτερον, επειδή είχαμε δεχτεί πολλή κριτική. Πολλοί από την Αριστερά δεν ήθελαν να ακούν για την οικιακή εργασία ή την αναπαραγωγή της εργασιακής δύναμης. Σήμερα όλοι το βρίσκουν εντάξει. Τη δεκαετία του ’70 ήταν πολύ δύσκολο.

Η ενασχόληση με τις μάγισσες του παρελθόντος και του παρόντος ηχούσε αιρετική.

Ακριβώς. Γι’ αυτό και αποφάσισα να εκπονήσω μια ιστορική δουλειά, αρχίζοντας να μελετώ τον 19^ο αιώνα και τη Βιομηχανική Επανάσταση. Έπειτα, ένιωσα ότι χρειαζόταν να ξεκινήσω να δουλεύω από μια ακόμα πιο πρώιμη περίοδο.

Επί χρόνια, συνεργάστηκα με μια Ιταλίδα φεμινίστρια, την Λεοπόλντα Φορτουνάτι. Το 1984 εκδώσαμε το βιβλίο Il Grande Calibano: Storia del corpo social ribelle nella prima fase del capitale.

Μιλήστε μου λίγο γι’ αυτό.

Επρόκειτο για ένα βιβλίο που ασχολείτο με την Ιστορία της καπιταλιστικής ανάπτυξης, αλλά δεν την ενέτασσε ακόμα στο πλαίσιο της πρωταρχικής συσσώρευσης.

Ήταν γραμμένο με την Αριστερά κατά νου, προκειμένου να πει στον κόσμο της Αριστεράς πως το ζήτημα της αναπαραγωγής είναι θεμελιώδες στην κατανόηση της Ιστορίας του καπιταλισμού, ότι δεν μπορούμε να ξεκινάμε από το εργοστάσιο μόνο.

Ερευνήσαμε, λοιπόν, τα ζητήματα της σεξουαλικότητας, των παιδιών και της ανατροφής τους, της ανάπτυξης της σεξουαλικής εργασίας στο πλαίσιο της Ιστορίας της καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Σ’ αυτό το βιβλίο συμπεριλήφθηκε μια πρώτη εκδοχή του άρθρου μου για τις μάγισσες. 

Ο προπομπός της μετέπειτα θεωρητικής δουλειάς σας.

Σωστά. Έπειτα, στη διάρκεια της υπόλοιπης δεκαετίας του ’80, πήγα στη Νιγηρία, όπου γνώρισα ένα ολότελα νέο κόσμο. Η Νιγηρία εκείνης της περιόδου ήταν ένα από τα καλύτερα μέρη για να μελετήσεις την ανάπτυξη της παγκοσμιοποίησης.

Ήταν ξεκάθαρο ότι γινόμασταν μάρτυρες μιας επανάληψης της πρωταρχικής συσσώρευσης, του εκτοπισμού, επίθεσης στην κοινοτική ιδιοκτησία γης. Ταυτόχρονα με την επίθεση στην κοινοτική ιδιοκτησία γης υπήρξε μεγάλη επίθεση στις γυναίκες. 

Το πρώτο άρθρο που έγραψα όσο βρισκόμουν εκεί αφορούσε πράγματι στην επίθεση κυβέρνησης και Δ.Ν.Τ. στις γυναίκες, σε συνδυασμό με την επιβολή ενός προγράμματος λιτότητας και δομικής αναπροσαρμογής. 

Η οικονομική κρίση αποδιδόταν στην απληστία των γυναικών. Οι γυναίκες κατηγορήθηκαν, επίσης, για τη διαφθορά των αντρών. Στη συνέχεια επανήλθα στο βιβλίο, αρχίζοντας να το ξαναδουλεύω διαφορετικά.

Για παράδειγμα, ξεκίνησα να ασχολούμαι με το Μεσαίωνα και τους αγώνες εκείνης της εποχής αναζητώντας γιατί αναδύθηκε ο καπιταλισμός, από πού προήλθε. Έπειτα, επέκτεινα το τμήμα σχετικά με το σώμα και τις μάγισσες. 

Το πρόσφατα μεταφρασμένο βιβλίο σας είναι ταυτόχρονα μια εισαγωγή στο έργο σας, μια διεύρυνση και μια σύνοψη της προηγούμενης δουλειάς σας. Υπό αυτή την έννοια, είναι πολυεπίπεδο και μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους.

Παράλληλα, εντοπίζετε την επανεμφάνιση στις μέρες μας του κυνηγιού μαγισσών όχι μόνο σε κοινωνικοπολιτικό, αλλά και σε σωματικό επίπεδο -σε κάποιες αφρικανικές χώρες, για παράδειγμα.

Ακριβώς. Ένιωσα ότι ήταν πολύ σημαντικό να κάνω κάτι τέτοιο. Ήθελα να γράψω ένα βιβλίο που θα συνέδεε τον 16^ο-17^ο αιώνα με το σήμερα, γιατί βλέπω πως υπάρχει συνέχεια.

Στις μέρες μας, εξάλλου, υπάρχει πολλή συζήτηση σχετικά με τη βία εναντίον των γυναικών.

Μια βία που προσλαμβάνει διάφορες μορφές -από αυτή που υφίστανται οι μετανάστριες ανά την Ευρώπη και παγκοσμίως, μέχρι γυναικοκτονίες διαφόρων ειδών, και στην Ελλάδα.

Συμβαίνει παντού, και με πολύ διαφορετικές μορφές. 

Στη Λατινική Αμερική, στις αγροτικές περιοχές, οι γυναίκες παλεύουν για τη γη, για το ζήτημα των εξορύξεων. Αυτή η βία, και το είδος της -πολύ πιο βάναυσο και δημόσιο-, είναι κάτι καινούριο για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Είναι θεσμοθετημένη.

Βρίσκεται πέρα από το άτομο. Αυτός, λοιπόν, ήταν ο σκοπός του βιβλίου, να αναδείξει αυτές τις συνδέσεις και να φέρει τη συζήτηση στο επίπεδο των κινημάτων.

Το αισιόδοξο που μπορεί κάποιος να κρατήσει διαβάζοντας το τελευταίο σας βιβλίο είναι ότι υπάρχει κάποιος κινηματικός αγώνας. Μόνο στην Αφρική συντελείται;

Όχι, όχι. Πολλές χιλιάδες ανθρώπων βγαίνουν στο δρόμο παντού, διαμαρτυρόμενοι για το κλείσιμο δουλειών ή τις περικοπές σε επιδόματα. Υπάρχουν πολλά κινήματα στο δρόμο. Αυτό που πιθανόν λείπει είναι η συνάντηση των διάφορων κινημάτων.

Πρόκειται για ένα ευρύ όραμα πέρα από τις άμεσες διαδηλώσεις. Υπάρχουν τα Κίτρινα Γιλέκα στη Γαλλία, αλλά μόνο στο γυναικείο κίνημα στη Λατινική Αμερική βλέπω ανθρώπους που χτίζουν ένα κοινό έδαφος. Είναι πολύ εντυπωσιακό.

Πρόκειται για γυναίκες που δουλεύουν σε σωματεία, άλλες που δουλεύουν στην αλληλέγγυα οικονομία, εκείνες που δουλεύουν ενάντια στη βία, κι όμως συναντιούνται, έχουν δημιουργήσει χώρους και δίκτυα.

Θεωρείτε ότι η δουλειά σας, μιας και είστε μια ριζοσπάστρια κινηματική διανοούμενη, έχει συμβάλλει σ’ αυτούς τους αγώνες, ή στους αγώνες που έρχονται;

Πολλές γυναίκες μού το λένε αυτό, πως υπάρχει το πριν και το μετά από τον Κάλιμπαν και τη Μάγισσα! (Γέλιο) Ότι πρόκειται για ένα βιβλίο που έδωσε νόημα σε πολλά πράγματα που σκέφτονταν. Μ’ αυτή την έννοια ήταν χρήσιμο, παρέχοντας πλαίσιο.

Πάντα λέω πως δεν πρόκειται για μένα, έχω υπάρξει ένα όχημα, έχω διεξάγει ερευνητική δουλειά. Νομίζω, όμως, ότι αυτό το βιβλίο μιλάει σε πολλούς ανθρώπους γιατί προέρχεται από πολλούς ανθρώπους.

Μιλάει στα κινήματα, γιατί προέρχεται από τα κινήματα, όχι από έναν άνθρωπο.

Ή άνωθεν, ή από κάποιον ελιτιστή διανοούμενο που προσπαθεί να επιβάλει την οπτική του για τη ζωή ή την κοινωνία.

Ακριβώς.

Αυτό που επίσης εκτιμώ στη γραφή και των δύο βιβλίων είναι ότι συνδυάζει το πάθος ενός πολιτικού υποκειμένου και την ακρίβεια ενός ακαδημαϊκού ερευνητή.

Προέρχομαι από μια διαφορετική γενιά που υπήρξε προνομιούχα, γιατί τότε όλος ο κόσμος κινείτο. Οι σχέσεις εξουσίας ήταν σε όφελός μας, και δε χρειαζόταν να συμβιβαστούμε όσο χρειάζεται στις μέρες να συμβιβαστούν οι νέοι. 

Επιπλέον, προέρχομαι από μια γενιά γυναικών που είχαν υποφέρει πολύ όντας πάντα μέλη αντρικών οργανώσεων, όπου ποτέ δεν καταλαβαίναμε για τι πράγμα μιλούσαν- τουλάχιστον εγώ δεν καταλάβαινα.

Για μένα, επομένως, το να μιλώ καθαρά, το να προσπαθώ να είμαι προσεκτική και να δίνω στους ανθρώπους τα μέσα να καταλάβουν αυτό που λέω, έχει προκύψει από την ίδια ψυχική συνθήκη. «Αυτός δεν είναι τρόπος να κάνεις πολιτική», αποφάσισα.

Ο εκδημοκρατισμός της γλώσσας ήταν ανέκαθεν μια από τις έγνοιες μου.

Δεδομένου ότι παραμένετε μια διακεκριμένη και ριζοσπάστρια φεμινίστρια, τι γίνεται με το φεμινισμό στις μέρες μας; Πού τοποθετείτε τον εαυτό σας εντός του πλαισίου των φεμινισμών;

Εντάσσω τον εαυτό μου ως μια γυναίκα μεγαλύτερης ηλικίας που μεταδίδει την εμπειρία της στις νεότερες γενιές, ώστε εκείνες να μη χρειάζεται να επινοούν εκ νέου τα ίδια πράγματα.

Πιστεύω, επίσης, βαθιά πως το να κατανοείς την Ιστορία και την Ιστορία των κινημάτων -και όχι μόνο του καπιταλισμού- είναι πολύ σημαντικό. Ελπίζω ότι το επικοινωνώ αυτό. 

Ο κόσμος είναι στα χέρια της νέας γενιάς. Αυτή πρέπει να πάρει ορισμένες αποφάσεις. Δεν έχω αμφιβολία πως υπάρχουν πράγματα που βλέπει, τα οποία εγώ δεν μπορώ να δω. Προσπαθώ να κατανοήσω το ρόλο μου.

Ενδιαφέρομαι, λοιπόν, πάρα πολύ για τους ανθρώπους νεότερων ηλικιών. Ξέρω ότι η ενέργειά τους είναι πολύ σημαντική. Ανάμεσα στις νεότερες φεμινίστριες υπάρχει βαθιά επιθυμία να συνδεθούν με γυναίκες μιας παλαιότερης γενιάς. Το βλέπω. 

Δε θέλω οι άνθρωποι να χαραμίζουν χρόνο και ενέργεια σε ανόητους διαχωρισμούς. Ελπίζω να κινηθούμε πέρα από αυτούς. 

Αξιοθαύμαστη, πάντως, είναι η ενέργειά σας, η οποία είναι επίσης νεανική. Κι αυτή έχει απήχηση πέραν της συμβολής σας στην κοινωνικοπολιτική σκέψη και τους αγώνες.

Είναι δύσκολο, όμως, να μην έχεις ένα πάθος με όσα βλέπεις γύρω μας.

Πολλοί σταματάνε να παθιάζονται για τα πάντα και τους πάντες.

Όλη αυτή η μελέτη της Ιστορίας μού έχει προσφέρει μια βαθύτερη εκτίμηση του σε τι αφορά ο αγώνας. 

Πρόκειται για μακρόχρονο αγώνα, και υπάρχει ακόμα πολλή δουλειά που χρειάζεται να γίνει- όχι μόνο για το χτίσιμο μιας καινούρια κοινωνίας, αλλά και για την τακτοποίηση των λογαριασμών με το παρελθόν. 

Ίσως επειδή γερνάω τόσο οι σκέψεις μου κείνται πέρα από το σήμερα. Είμαι σαν τις γυναίκες που κάηκαν στην πυρά, που βασανίστηκαν, και νιώθω ότι είμαστε η φωνή εκείνων που χάθηκαν και εκείνων που πάλεψαν. Και πρέπει να μιλήσουμε.

Δεν πρέπει να επιτρέψουμε να ξεχαστούν. Το λέω συχνά αυτό τον καιρό: Η αλληλέγγυη πρέπει να επιδεικνύεται και στους νεκρούς, όχι μόνο στους ζωντανούς. 

Δεν πρέπει να ξεχνάμε τις αδικίες που έχουν διαπραχθεί., γιατί, αν δε μιλήσουμε γι’ αυτές, δε μιλάμε ούτε και για όσες διαπράττονται στο παρόν.

Σας εύχομαι δύναμη!

Σ’ ευχαριστώ πολύ για τη συνέντευξη!

Photo credit (Σίλβια Φεντερίτσι): PM Press.

Τα βιβλία της Σίλβια Φεντερίτσι Ο Κάλιμπαν και η Μάγισσα, Γυναίκες, σώμα και πρωταρχική συσσώρευση (σε μετάφραση Ίριας Γραμμένου, Λίας Γυιόκα, Παναγιώτη Μπίκα και Λουκή Χασιώτη) και Το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα (σε μετάφραση Λίας Γυιόκα) κυκλοφορούν από τις εκδόσεις των ξένων.

Το Σάββατο 30 Νοεμβρίου, 20:30, θα πραγματοποιηθεί στο Αυτοδιαχειριζόμενο Στέκι Πέρασμα εκδήλωση-συζήτηση με αφορμή την έκδοση του βιβλίου Το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα με συμμετοχή της μεταφράστριας.