Τεόνα Στρούγκαρ Μιτέφσκα: «Ο φεμινισμός έχει να κάνει με την ισότητα και τη δικαιοσύνη για όλους»

Θεοφάνεια, στο Στιπ της Βόρειας Μακεδονίας. Η Πετρούνια, μια άνεργη ιστορικός, βουτάει για να πιάσει το σταυρό και τα καταφέρνει, αμφισβητώντας τους άγραφους κανόνες. 

Το Υπάρχει Θεός, το όνομά της είναι Πετρούνια, η πιο πρόσφατη ταινία της Τεόνα Στρούγκαρ Μιτέφσκα, συνιστά μια αιχμηρή κριτική στο συντηρητισμό της βορειομακεδονικής κοινωνίας. Εκπληκτική η πρωταγωνίστρια Ζόριτσα Νούσεβα.

Συνομιλώντας με την σκηνοθέτρια με αφορμή την έξοδο του φιλμ στις αίθουσες από τις 21 Νοεμβρίου.

Η τελευταία ταινία σου, Υπάρχει Θεός, το όνομά της είναι Πετρούνια, εμπνέεται από ένα πραγματικό περιστατικό. Τι σε προσέλκυσε περισσότερο σ’ αυτό, ώστε να θελήσεις να το ξαναδουλέψεις κινηματογραφικά; 

Για μένα αφετηρία στάθηκε η αντίδραση των μίντια εδώ στη Βόρεια Μακεδονία, το γεγονός ότι το κατέγραψαν ως μια διασκεδαστική βουτιά στο ποτάμι. Δεν υπήρχε στοχασμός, ούτε συζήτηση σχετικά με το τι σήμαινε.

Όταν διαβάσαμε γι’ αυτό με την Λαμπίνα, την αδερφή μου, είπαμε: «Γαμώτο!» Κατά κάποιο τρόπο είμαστε όλες «Πετρούνιες». 

Επρόκειτο, λοιπόν, για τη δυσφορία τού να είσαι γυναίκα στην κοινωνία μου και να βιώνεις την αδικία που λειτούργησε ως έναυσμα, αλλά και ως ευκαιρία.

«Ας εκμεταλλευτούμε αυτή την ευκαιρία», σκεφτήκαμε, «προκειμένου να μιλήσουμε για όλα όσα μας απογοητεύουν ως γυναίκες στη Βόρεια Μακεδονία».

Κυρίως ως μορφωμένες γυναίκες, όπως ακριβώς είναι και η Πετρούνια στο συγκεκριμένο φιλμ.

Ακριβώς. Στα Βαλκάνια, ξέρεις, επικρατεί μεγάλος νεποτισμός. Απέχουμε πολύ από το να δίνουμε αξία στα πράγματα.

Η Ζόριτσα Νούσεβα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο (Photo credit: Γιάννης Κοντός)

Αυτή η ταινία σου συνεχίζει από εκεί που σταμάτησε η προηγούμενη, και μπορεί να γίνει αντιληπτή ως μια κριτική -ακόμα και ως επίθεση- στην οπισθοδρομικότητα και το συντηρητισμό της βορειομακεδονικής κοινωνίας. Αποσκοπείς στο να προκαλείς συζητήσεις μέσα από τη δουλειά σου;

Mε όλες τις ταινίες μου προκαλώ πολλές συζητήσεις στην κοινωνία μου και παρουσιάζω μια όχι αναγκαστικά όμορφη εικόνα της. 

Δεν είναι αυτό το ζήτημα, όμως. Ο ρόλος μας ως σκηνοθέτες είναι εκείνος της αφήγησης ιστοριών, της αναζήτησης της αλήθειας μέσω της εξερεύνησης της κινηματογραφικής φόρμας, πώς να προκαλούμε βίωμα, συναίσθημα, οργή.

Ακούγεται βαρύγδουπο, αλλά έχει να κάνει με τη δικαιοσύνη για όλους. 

Όσον αφορά σε αυτό που είπες, ότι αυτό φιλμ αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου, δεν το έχω ξανακούσει και θα ήθελα να το αναλύσω. 

Είναι αλήθεια, γιατί έχει να κάνει με το να είσαι θύμα της πατριαρχίας, αν το θέσουμε τόσο απλά, ενός συστήματος που το έχουμε δημιουργήσει οι ίδιοι, και που, κατά κάποιο τρόπο, μας φυλακίζει σε μια στασιμότητα.

Είμαι πολύ αισιόδοξη, και πιστεύω ότι υπάρχει πρόοδος. Δυστυχώς, όμως, η ανθρώπινη φύση προτιμά τη βόλεψή της κι επιλέγει αυτό που ξέρει. 

Πώς, λοιπόν, μπορούμε να αλλάξουμε τις κοινωνικές δομές όπου είμαστε εγκλωβισμένοι και να προχωρήσουμε; Αυτό είναι το μεγαλύτερο ερώτημά μου.

Για ποιο λόγο η Πετρούνια είναι (άνεργη) ιστορικός; Νομίζεις ότι η Ιστορία, σε ένα ευρύτερο επίπεδο, δεν είναι πολύ επιθυμητή, παραμερίζεται ή αποτελεί αντικείμενο χειραγώγησης και παρερμηνείας στα Βαλκάνια;

Η Ιστορία είναι κάτι καταπληκτικό. Με όλη την τεχνολογία που βρίσκεται στη διάθεσή μας γινόμαστε πιο ηλίθιοι. Χάνουμε την αίσθησή μας της αξιολόγησης των πραγμάτων, καθιστάμενοι υπερβολικά επιφανειακοί στον τρόπο αντίληψης και ανάλυσης.

Η πρωταγωνίστρια είναι ιστορικός, γιατί η Ιστορία είναι αυτό που είμαστε. Ζούμε σε μια πολύ συναρπαστική εποχή, κατά την οποία έχουμε την ευκαιρία να «επαν-ιστορικοποιήσουμε» την Ιστορία.

Όσο είναι βαριά, άλλο τόσο είναι και σημαντική. Δεν πρέπει να την παραμερίσουμε.

Το ίδιο ισχύει και με την ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση ή το πατριαρχικό σύστημα. Για να τα αναδομήσεις και επαναξιολογήσεις, πρέπει να γνωρίζεις. Γιατί η Πετρούνια είναι ιστορικός; Γιατί κατέχει γνώση. 

Η γνώση κι η εκπαίδευση είναι σημαντικές. Πρέπει να εκπαιδεύσουμε τη νεολαία μας. Η εκπαίδευση μάς ενδυναμώνει όλους και όλες. Είναι η μόνη διέξοδος για την κοινωνία μου.

Η πρωτοεμφανιζόμενη Ζόριτσα Νούσεβα είναι μια εκπληκτική διαισθητική ηθοποιός, ένα φυσικό ταλέντο. Νιώθεις προνομιούχα που επέλεξες μια πρωταγωνίστρια η οποία συνέχει όλη την αφήγηση μέχρι το εμπνευσμένο τέλος;

Όμορφη λέξη! Όντως αισθάνομαι προνομιούχα.

Είμαι πολύ ιδιότροπη με το casting. Είναι μια μακρά διαδικασία για μένα, αλλά αυτή ήταν ακόμα μακρύτερη από οποιαδήποτε άλλη, καθώς η Ζόριτσα κουβαλά μέσα της την ουσία του χαρακτήρα της Πετρούνια χωρίς καθοδήγηση από μένα.

Έχει μια ήρεμη δύναμη, κι αυτό απαιτείτο για το συγκεκριμένο χαρακτήρα. Η διαίσθηση είναι σημαντική για τους σκηνοθέτες. Ιδίως για τις γυναίκες της γενιάς μου είναι σημαντικό να έχουμε εμπιστοσύνη στη διαίσθησή μας. 

Ως θεατής ένιωσα την ήρεμη δύναμη και ενέργεια αυτής της φαινομενικά φεμινίστριας. Δεν υπάρχει, ωστόσο, μια αντίφαση ανάμεσα σε μια φεμινιστική προσέγγιση και στο να βουτάς για να πιάσεις το σταυρό ως φεμινίστρια;

Κάποιες γυναίκες με ρώτησαν: «Χρειάζεται μια γυναίκα έναν άντρα για να είναι ευτυχισμένη;» 

Το να είμαι φεμινίστρια, δε σημαίνει ότι δε χρειάζομαι αγάπη. Το να είσαι φεμινίστρια σημαίνει να έχεις επίγνωση αυτού που είσαι και τη σιγουριά πως είσαι εξίσου καλή με οποιονδήποτε άλλο.

Ο φεμινισμός έχει να κάνει με την ισότητα και τη δικαιοσύνη για όλους. Αλλάζουμε τα πράγματα δρώντας απ’ έξω ή μέσα από το σύστημα; Υπάρχουν πολλοί τρόποι δράσης. Εφόσον έχεις επίγνωση, αυτό είναι καλό.

Περισσότερες πληροφορίες για την Τεόνα Στρούγκαρ Μιτέφσκα και τη δουλειά της μπορείτε να βρείτε στο επίσημο site της εταιρίας παραγωγής Sisters and Brother Mitevski Production.

Η ταινία της Τεόνα Στρούγκαρ Μιτέφσκα Υπάρχει Θεός, το όνομά της είναι Πετρούνια προβάλλεται από τις 21 Νοεμβρίου στους κινηματογράφους σε διανομή της AMA Films.