Γκόραν Ραντοβάνοβιτς: «Ο Μακαβέγιεφ πάντα ήταν μια ειλικρινής φωνή από το περιθώριο»

Φόρος τιμής στον «αναρχικό» του γιουγκοσλαβικού σινεμά, τον εκλιπόντα Ντούσαν Μακαβέγιεφ, και διερεύνηση ενός καταπιεστικού πολιτικού καθεστώτος, η Υπόθεση Μακαβέγιεφ ή Δίκη σε μια κινηματογραφική αίθουσα του Γκόραν Ραντοβάνοβιτς είναι ένα αναζωογονητικά πολυεπίπεδο ντοκιμαντέρ.

«Συναντιόμαστε» με τον σκηνοθέτη μέσω Skype ενόψει της ελληνικής πρεμιέρας του φιλμ (5/6 Νοεμβρίου) στο πλαίσιο του 60ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (31/10-10/11). 

Τι σήμαινε ο Ντούσαν Μακαβέγιεφ για σένα; 

Όταν ήμουν νέος, στα πρώιμα 70s, έκανα κοπάνα από το σχολείο για να δω τις ταινίες του. 

Όταν παρακολούθησα το Innocence Unprotected (1968), με ενθάρρυνε να προσπαθήσω να κάνω φιλμ. 

Στην κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία όλα ήταν κρύα, γκρίζα και βαρετά. Οι παρτιζάνικες ταινίες κι εκείνες του «Μαύρου Κύματος» ήταν υπερβολικά ρεαλιστικές. 

Ήταν η πρώτη φορά που αντιλαμβανόμουν το φιλμ ως παιχνίδι, ως ψευδαίσθηση- όχι μόνο θεματικά, αλλά και από την άποψη της φόρμας. Ο Μακαβέγιεφ έγινε, λοιπόν, ο αγαπημένος μου Σέρβος, πρώην Γιουγκοσλάβος σκηνοθέτης. 

Και μια πηγή έμπνευσης, όπως καταλαβαίνω. 

Ένα είδος έμπνευσης υπό την έννοια της σκέψης, της αναζήτησης μιας καινούριας γλώσσας. 

Γι’ αυτό και αποφάσισα να κάνω αυτό το ντοκιμαντέρ, πιο πολύ ως φόρο τιμής σ’ αυτόν, αλλά και ως διερεύνηση των 70s, της περιόδου του λεγόμενου «μαλακού» κομμουνισμού. 

Μετά την πτώση της Γιουγκοσλαβίας, πολλοί διανοούμενοι και καθημερινοί άνθρωποι βιώνουν την ψευδαίσθηση ότι επί Τίτο υπήρξε μια ονειρική χώρα και πως ο Μιλόσεβιτς έπεσε τότε με ένα αλεξίπτωτο και τα κατέστρεψε όλα. 

Αυτό ασφαλώς δεν είναι αλήθεια. Όλα προετοιμάζονταν κατά τη διάρκεια του τιτοϊσμού. Ο Μιλόσεβιτς ήταν ένας καλός μαθητής του Τίτο. Η ολοκληρωτική συνείδηση που κυριαρχούσε στο καθεστώς του ήταν, λοιπόν, πολύ σημαντικό για μένα να την αναλύσω. 

Ό,τι, ωστόσο, συμβαίνει σήμερα στα Βαλκάνια, στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο κόσμο επίσης δεν είναι ακριβώς ονειρικό. 

Αυτό είναι αλήθεια αλλά, ειλικρινά, στην παιδική μου ηλικία δεν είχαμε καμία ιδέα για τη σχέση Σερβίας-Ελλάδας. Όταν ταξίδεψα για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1976 σοκαρίστηκα που οι άνθρωποι ήταν τόσο θερμοί με μένα- επειδή ήμουν Σέρβος. 

Όλοι αυτοί οι θρησκευτικοί και ιστορικοί δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών που είναι τόσο θεμελιώδεις για τη Σερβία σήμερα ήταν απαγορευμένοι. Κανένας επίσης δεν μπορούσε να μιλήσει για τη γενοκτονία των Σέρβων από Κροάτες φασίστες. 

Και τι έχουμε σήμερα; Ένα κροατικό κράτος που αρνείται εκείνη τη γενοκτονία. 

Μιας και γνώριζες προσωπικά τον Μακαβέγιεφ, πώς και δεν του πήρες συνέντευξη on camera για το σκοπό του ντοκιμαντέρ; 

Όλα είχαν ειπωθεί, και προσωπικά δεν ένιωθα ότι μπορούσα να πω κάτι περισσότερο. Αποφάσισα, λοιπόν, να μιλήσω αντικειμενικά μέσα από τις μαγνητοταινίες.

Ήθελα να κάνω μια ταινία για την εξαφάνιση, για τη σχετικότητα της ύπαρξης, κάτι πιο μεταφυσικό. Αυτή ήταν η προσέγγισή μου. 

Που εφαρμόστηκε και στη μεγάλη πλειονότητα των υπόλοιπων χαρακτήρων πλην του τεχνικού ήχου της διάσημης/διαβόητης προβολής των Μυστηρίων του Οργανισμού: τους φέρνεις αντιμέτωπους με ό,τι είχαν πει τότε. 

Αυτή υπήρξε μια στιλιστική επιλογή, ότι δε χρειαζόμαστε τις εξηγήσεις τους μετά από πενήντα χρόνια. Ασφαλώς όσους δεν ήξερα ή ήταν απρόθυμοι να συμμετάσχουν στο φιλμ ήταν σκιές. Μαύρες σκιές στη λευκή οθόνη. Αυτή είναι η ουσία της ταινίας. 

Αυτό το ντοκιμαντέρ έχει πιο πολύ να κάνει με το φιλμ ως μέσο. Έχεις τους ηθοποιούς, τη σκηνή, τη σκηνογραφία, τα σκηνικά αντικείμενα, την κάμερα, τα φώτα. Η υπόθεση είναι μόνο ένα κίνητρο. 

Είμαι επίσης κάποιος που αντιτίθεται σε κάθε πολιτική ή καλλιτεχνική λατρεία, ξέρεις. Είμαι Χριστιανός Ορθόδοξος. Από τη μία, πιστεύω ότι η τέχνη είναι ψευδαίσθηση, από την άλλη ότι είναι θεία δημιουργία. 

Δεν είμαι ακόλουθος του Μακαβέγιεφ, αλλά τον λατρεύω, λατρεύω τη δουλειά του. 

Νομίζεις πως άνθρωποι σαν τον Μακαβέγιεφ, που αμφισβητούν κάθε είδους στάτους κβο, λείπουν στις μέρες μας; Κι όχι μόνο στη σύγχρονη Σερβία. 

Ζούμε σε μια πολύ παράξενη εποχή πληροφορίας, κατά την οποία δεν είναι αναγκαίο να μελετάς και να μαθαίνεις. Όλα υπάρχουν στο ίντερνετ. Η μελέτη, ωστόσο, είναι μια εμπειρία, όχι απλώς η συλλογή πληροφοριών. 

Υπάρχουν πολλοί που λατρεύουν τον Μακαβέγιεφ. Αυτό το είδος του ευρωπαϊκού τρομερού παιδιού είναι πολύ απαραίτητο στις μέρες μας. Χρειαζόμαστε την προσέγγισή του. 

Σήμερα δεν υπάρχει το Σιδηρούν Παραπέτασμα. 

Μπορεί να μην υπάρχει το Σιδηρούν Παραπέτασμα πια, υπάρχουν, όμως, «παραπετάσματα» και τείχη παγκοσμίως- κι όχι μόνο σε συμβολικό επίπεδο. 

Διαφορετικά «παραπετάσματα», όπως επεσήμανες, αλλά όχι του ίδιου τύπου. Διαφορετικά στερεότυπα εξακολουθούν να υπάρχουν. Σχετικά με τον Πέτερ Χάντκε, για παράδειγμα. Πρόκειται να κάνω ένα φιλμ εστιασμένο σ’ αυτόν. 

Αν ο Μακαβέγιεφ ζούσε ακόμα, τι νομίζεις πως θα τον ενοχλούσε περισσότερο, σε τι θα ασκούσε κριτική πιο έντονα; 

Ήταν ένας κομμουνιστής μ’ αυτό τον εγκεφαλικό, μοντέρνο, σουρεαλιστικό τρόπο. Όπως κι ο Μπουνιουέλ. Ονειρευόταν να αλλάξει την ανθρωπότητα. Βαθιά στην ψυχή του αναζητούσε τη δικαιοσύνη και την ανθρώπινη ανάπτυξη. 

Ταυτόχρονα, ήταν ένας κριτικός μαρξιστής. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας σχεδόν τον σκότωσε συναισθηματικά. Γι’ αυτό και δεν του άρεσαν τα όσα ακολούθησαν. Υπήρξε ένας αληθινός Γιουγκοσλάβος πολίτης. 

Θυμάμαι ότι υποστήριζε τους ανθρώπους του Σαράγεβο στη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης: προσπαθούσε να είναι ειλικρινής, ένας πραγματικά δημοκρατικός άνθρωπος. 

Ήταν πάντα μια ειλικρινής φωνή από το περιθώριο, πάντα στεκόμενος στο πλευρό των περιθωριακών. 

Ποτέ δε ζήτησε κάτι από τις αρχές, κι είχε μια δύσκολη ζωή. Κανένας δεν του πρόσφερε θέση καθηγητή στη Σερβία, αν και είχε υπάρξει καθηγητής στο Χάρβαρντ και πολλά άλλα διακεκριμένα πανεπιστήμια. 

Ήταν στ’ αλήθεια περιθωριοποιημένος και δρούσε πάντα από το περιθώριο. 

Περισσότερες πληροφορίες για τον Γκόραν Ραντοβάνοβιτς και τη δουλειά του βρίσκετε στο προσωπικό του site.

Το  ντοκιμαντέρ Υπόθεση Μακαβέγιεφ ή Δίκη σε μια κινηματογραφική αίθουσα του Γκόραν Ραντοβάνοβιτς προβάλλεται σε ελληνική πρεμιέρα στο πλαίσιο του αφιερώματος στον Ντούσαν Μακαβέγιεφ που λαμβάνει χώρα στο 60ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Οι προβολές θα γίνουν στον κινηματογράφο Μακεδονικόν την Τρίτη 5 Νοεμβρίου, 19:30, και την Τετάρτη 6 Νοεμβρίου, 13:00, παρουσία του σκηνοθέτη.