«Η Ευρώπη καταρρέει»: Συζητώντας με τις δημιουργούς της ταινίας «Γάτα μέσα στον τοίχο»

Μια καλειδοσκοπική ματιά στη Βρετανία του Brexit, του εξευγενισμού και του ρατσισμού, η ταινία Γάτα μέσα στον τοίχο είναι το ντεμπούτο μυθοπλασίας των βουλγαρικής καταγωγής σκηνοθετριών Μίνα Μιλέβα και Βέσελα Καζακόβα.

Το φιλμ προβάλλεται σε ελληνική πρεμιέρα (6/7 Νοεμβρίου) στο πλαίσιο του 60ού ΦΚΘ (31/10-10/11). Συναντώντας τις σκηνοθέτριες.

Ας ξεκινήσουμε λίγο ανορθόδοξα. Πώς συλλάβατε το χαρακτήρα της γάτας του φιλμ; Ως καταλύτη, ως «πλοηγό», ως διευκολυντή του ξεδιπλώματος των επιμέρους ιστοριών;

Μίνα Μιλέβα: Είναι απολύτως ουσιώδης. Είναι καταλύτης, μια μεταφορά, το κέντρο της ταινίας. 

Βέσελα Καζακόβα: Δείχνει επίσης ότι χάσαμε την ελευθερία μας.

Μ.Μ.: Πρόκειται για κάτι ιδιαίτερο στη βρετανική κουλτούρα, γιατί είναι πολύ δεμένοι με τα ζώα. Νοιάζονται πιο πολύ για τα κατοικίδιά τους παρά για τους φίλους ή την οικογένειά τους. Μ’ αυτή την έννοια η γάτα ήταν ένα σημαντικό σύμβολο.

Το υπόλοιπο περιεχόμενο είναι σαφώς βασισμένο στην εμπειρία σου.

Μ.Μ.: Κυρίως στη δικιά μου. Ακόμα κι η γάτα προέρχεται από αυτή. ¨Όλα συνέβησαν ακριβώς έτσι σε μένα, μόνο που στην περίπτωσή μου, αντί για αδερφό, υπήρχε ένας φίλος. 

Πόσο άλλαξε αυτή η εμπειρία μεταπλαθόμενη σε φιλμ;

Μ.Μ.: Έγινε πιο υπερβολική.

Πότε συνέβησαν αυτά τα γεγονότα;

Μ.Μ.: Περίπου πέντε-έξι χρόνια πριν. Αλλά έπειτα προέκυψαν το Brexit και ο εξευγενισμός και τα προσθέσαμε κι αυτά. 

Υπάρχουν μια-δυο εντυπωσιακές σκηνές, η μια εκ των οποίων αφορά στη συνέλευση ιδιοκτητών, όπου δύο προσεγγίσεις στο Brexit ξετυλίγονται: η μια που τη θεωρεί επιστροφή στη Δημοκρατία, η άλλη επιστροφή στον απομονωτισμό.

Μ.Μ.: Εκτός από την αναφορά στο Brexit, η σκηνή συνέβη σε μένα. 

Είχαμε, λοιπόν, το σενάριο και προσκαλέσαμε φίλους, ηθοποιούς και δύο ενοίκους του μπλοκ και τους ζητήσαμε να μάθουν το σενάριο. Ήταν πολύ δύσκολη σκηνή, υπήρξε πραγματική διαμάχη μετά.

Εσείς πώς βιώνετε το Brexit;

Μ.Μ.: Στ’ αλήθεια λυπόμαστε τους Βρετανούς. Θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα και είναι μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση. Τώρα γίνεται επιθετική.

Από ποιον προς ποιον;

Μ.Μ.: Από τους “Remainers” προς τους “Brexiteers”.

Β.Κ.: Είμαι Βουλγάρα με βουλγαρικό διαβατήριο, η Μίνα διαθέτει βρετανικό διαβατήριο. Φοβόμαστε ότι θα πρέπει να πληρώσω για να βγάλω βίζα, ώστε να πάω εκεί. 

Έχετε αντιμετωπίσει ρατσιστικές συμπεριφορές από την πλευρά των Βρετανών;

Μ.Μ.: Απολύτως. Αλλά το βλέπουμε ως στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Δε θα κάνουμε πολιτική μ’ αυτό. Παντού είναι το ίδιο. Στα Βαλκάνια είμαστε πιο σκληροί, αλλά ίσως σε μερικές περιπτώσεις όχι τόσο ρατσιστές. Είναι θέμα κουλτούρας.

Πιο πιεστικός για μένα είναι ο σεξισμός στον τομέα των κινουμένων σχεδίων στη Βρετανία, όπου δραστηριοποιούμαι. Υπάρχει πολύ έντονη αίσθηση αδερφότητας μεταξύ των αντρών. 

Κατάφερα να βρω μια θέση χάρη στον εξαιρετικά δυναμικό χαρακτήρα μου. Με αποκάλεσαν «σκληροπυρηνική», αποδέχτηκαν ότι μπορώ να κάνω καλή δουλειά κι έτσι με ανέχονται.

Mε ενόχλησε η στάση του κεντρικού χαρακτήρα έναντι των κοινωνικών επιδομάτων. Τη βρήκα ενοχλητικά νεοφιλελεύθερη. Πρόκειται για μια στάση κοινή ανάμεσα σε μετανάστες βουλγαρικής ή άλλης προέλευσης που προσωπικά γνωρίζεις;

Μ.Μ.: Για να είμαι ειλικρινής, θέλαμε να κρατήσουμε μια ισορροπία ανάμεσα στο βρετανικό και το βουλγαρικό στοιχείο και ξέραμε ότι ο χαρακτήρας της έπρεπε να έχει πραγματικά κακές προθέσεις.

Γράφοντας, λοιπόν, το σενάριο, ήμασταν προσεκτικές ώστε να αποδώσουμε αρκετές κακές προθέσεις και στις δύο πλευρές, γιατί αν η Βουλγάρα δεν έλεγε αυτό το εξαιρετικά ξενοφοβικό και ρατσιστικό πράγμα, θα γινόταν η καλή- και δεν το θέλαμε.

Αυτό, πάντως, καθιστά τη διαδικασία της ταύτισης μαζί της πολύ πιο δύσκολη, αν κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο, μιας και συνήθως ο θεατής τείνει ταυτίζεται με τον «καλό» ήρωα ή το «θύμα».

Μ.Μ.: Έχεις δίκιο, αλλά η ζωή είναι πολύπλοκη.

Β.Κ.: Είναι περήφανη, δε θέλει να ζει με επιδόματα και λέει: «Εγώ πληρώνω τους φόρους σας, δουλεύω για σας». 

Μ.Μ.: Για να απαντήσω στην παρατήρησή σου, πάντως, αυτή η ατάκα προήλθε από τον πρώην σύζυγό μου που είναι Βρετανός και ακροαριστερός, αναγνώστης του Guardian και επιμελητής τέχνης.

Πολλές φορές τον άκουσα να λέει: «Ποτέ δε θα ζήσω με επιδόματα». 

Η γενίκευση, όμως, μιας τέτοιας στάσης και ο χαρακτηρισμός των ατόμων που ωφελούνται από τα επιδόματα ως «βδέλλες» είναι επικίνδυνα σε κοινωνικό επίπεδο.

Μ.Μ.: Έπρεπε να είναι λίγο ξενοφοβική και ρατσίστρια, διαφορετικά η ιστορία δε θα «έδενε».

Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι η πιο αναμενόμενη αναπαράσταση μετανάστη- Βούλγαρου ή όχι, που παλεύει να βρει δουλειά ή όχι, μορφωμένου ή όχι.

Μ.Μ.: Σίγουρα. Εισπράξαμε διαφορετικά σχόλια από διαφορετικούς ανθρώπους. Ακόμα και στην κριτική του Screen International επισημάνθηκε ως «επώδυνα αληθινό» αυτό. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε την πραγματικότητα.

Δυστυχώς, οι Ανατολικοευρωπαίοι είναι εξαιρετικά φιλόδοξοι και σνομπ.

Β.Κ.: Την παρουσιάζουμε ως πρόσωπο ενσωματωμένο σ’ αυτή την κοινωνία. Έχει χτίσει μια τέλεια εικόνα του εαυτού της, μέχρι που σκοντάφτει και πέφτει. Όλα, λοιπόν, έχουν να κάνουν με τις πλαστές εικόνες και τις αποτυχίες. 

Μ.Μ.: Θέλαμε να είμαστε αυτοκριτικές και αυτοσαρκαστικές.

Πώς αναμένετε να αντιμετωπιστεί η ταινία σας στη Βουλγαρία;

Β.Κ.: Δε νομίζουμε ότι θα καταλάβουν τα περισσότερα, αλλά οι οικογένειες έχουν ανθρώπους που ζουν στο εξωτερικό.

Τώρα υπάρχουν μικρά παιδιά που μιλάνε περισσότερες γλώσσες. Είναι πολύ Ευρωπαίοι, όχι μόνο Βούλγαροι. Αυτοί θα μας καταλάβουν καλά. 

Μ.Μ.: Δεν είμαστε σίγουρες για την υποδοχή.

Τι σημαίνει για σας το να είστε Ευρωπαίες στις μέρες μας;

Μ.Μ.: Η Ευρώπη είναι το πιο πολύτιμο πράγμα. Ταξιδεύουμε πολύ, έχουμε δει τον υπόλοιπο κόσμο και δεν είναι ένα πολύ ευχάριστο πράγμα. Δυστυχώς, η Ευρώπη καταρρέει μπροστά στα μάτια μας.

Β.Κ.: Είμαι κι εγώ πολύ προσανατολισμένη στην Ευρώπη. Στη Βουλγαρία έχουμε την τάση να κλίνουμε προς την Ευρασία. Η κυβέρνησή μας είναι φιλοευρωπαϊκή, αλλά ο επιχειρηματικός κόσμος κλίνει προς τη Ρωσία.

Η Μόσχα ελέγχει την κατάσταση, γι’ αυτό και ανησυχούμε πολύ για τη Βουλγαρία. 

Μ.Μ.: Πρακτικά μιλώντας, η Μόσχα ελέγχει το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια.

Β.Κ.: Ενεργειακά μας κρατούν όμηρους.

Το φιλμ σας έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο Λοκάρνο. Τι αντιδράσεις προκάλεσε εκεί κι εδώ;

Μ.Μ.: Συναντήσαμε εντελώς διαφορετική αντίδραση στο Λοκάρνο. Οι άνθρωποι εκεί φαίνονταν οξυδερκείς και με επίγνωση του προβλήματος, ενώ εδώ δεν ξέρουν τι να σκεφτούν. 

Β.Κ.: Το φιλμ κάνει γέφυρα ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Η απόσταση είναι τόσο μεγάλη. 

M.M.: Στη χτεσινή προβολή ήταν παρόν το Δημοτικό Συμβούλιο του Σαράγεβο.

Β.Κ.: Ήταν σαν συνέδριο κατασκόπων της KGB!

Photo credit (Μίνα Μιλέβα/Βέσελα Καζακόβα): Γιάννης Κοντός.

Η συνέντευξη με τις σκηνοθέτριες πραματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 25^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο.

Περισσότερες πληροφορίες για τις σκηνοθέτριες μπορείτε να βρείτε στο site της εταιρίας παραγωγής activist 38.

Η ταινία των Μίνα Μιλέβα και Βέσελα Καζακόβα Γάτα μέσα στον τοίχο προβάλλεται στο πλαίσιο του τμήματος Γνωρίστε τους Γείτονες του 60ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης την Τετάρτη 6 Νοεμβρίου (Σταύρος Τορνές, 16:00) και την Πέμπτη 7 Νοεμβρίου (Τώνια Μαρκετάκη, 12:30).