Leila Al-Shami: «Η συριακή επανάσταση δεν απέτυχε, η αντεπανάσταση κέρδισε»

Ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αρθρογράφος, μπλόγκερ και συγγραφέας με αντιεξουσιαστική οπτική, η βρετανοσυριακής καταγωγής Leila Al-Shami έχει ασχοληθεί όσο λίγοι με την επανάσταση και τη συνεχιζόμενη εμφύλια διαμάχη στη Συρία, ασκώντας σφοδρή κριτική στη στάση της Αριστεράς της Δύσης.

Προ ημερών, επισκέφτηκε την Αθήνα προσκεκλημένη της Συνέλευσης για τη διάχυση αναρχικού λόγου και δράσης, προκειμένου να παρουσιάσει το βιβλίο Φλεγόμενη χώρα: Σύριοι στην Επανάσταση και τον Πόλεμο, που έχει γράψει με τον Robin Yassin-Kassab. Την συναντήσαμε.

Με ποιο κριτήριο επιλέξατε τους ανθρώπους, με τους οποίους συνομιλείτε στο πλαίσιο του βιβλίου σας;

Θέλαμε να εστιάσουμε σε καθημερινούς ανθρώπους που ήταν μπλεγμένοι σ’ αυτή την κατάσταση, και ιδίως στην άμαχη συνιστώσα του κινήματος, γιατί αυτό είναι το λιγότερο αναγνωρισμένο κομμάτι. Οι πρώτες επαφές έγιναν με ακτιβιστές και φίλους, με τους οποίους ήμασταν σε επικοινωνία τον καιρό της επανάστασης. Στη συνέχεια, εξαπλώθηκαν με πολύ οργανικό τρόπο, όταν εκείνοι μας πρότειναν να έρθουμε σε επαφή με άλλους. Το ωραίο, λοιπόν, ήταν ότι υπήρχε τέτοια ποικιλομορφία στους ανθρώπους, με τους οποίους μιλήσαμε.

Πολλές ήταν οι γυναίκες, καθώς και άντρες, και όχι μόνο οι Σουνίτες Μουσουλμάνοι, άλλα και άτομα διαφορετικών υποβάθρων, όπως Χριστιανοί και Ισμαηλίτες, και από πολύ διαφορετικές περιοχές της Συρίας. Όπως ξέρεις, υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στις παραδόσεις του αστικού περιβάλλοντος και την πιο συντηρητική αγροτική ύπαιθρο.

Εστιάσαμε κυρίως σε αντιπολιτευόμενους Σύρους και Σύριες, γιατί μ’ αυτούς τους ανθρώπους ταυτιζόμαστε, κι αυτοί υφίστανται καταπίεση. Προσπαθήσαμε, ωστόσο, να εντάξουμε στο πλαίσιο και απόψεις ατόμων, με τις οποίες δε συμφωνούσαμε. Γι’ αυτό και επιχειρήσαμε να εξηγήσουμε γιατί τμήματα της αλαουίτικης κοινότητας παρέμειναν πιστά στο καθεστώς ή πώς αναπτύχθηκε ο ισλαμισμός ως κίνημα, για παράδειγμα.

Στην αρχή της επανάστασης οι Σύροι συνειδητοποίησαν ότι αυτό που χρειαζόταν να κάνουν ήταν να επικοινωνήσουν με τον έξω κόσμο. Υπήρξε, έτσι, μια «έκρηξη» στη δημοσιογραφία των πολιτών. Παρόλα αυτά, οι άνθρωποι δεν άκουγαν εκείνους από τα κάτω, αλλά προτιμούσαν να πληροφορούνται από δυτικούς ειδικούς, υιοθετώντας στις προϋπάρχουσες ιδεολογικές αφηγήσεις, αντί να αναλύουν τις αιτίες της σύγκρουσης.

Είχες τη δυνατότητα να συναντήσεις αυτούς τους ανθρώπους προσωπικά;

Δεν πήγα στη Συρία, ο Robin Yassin-Kassab (σημ.: ο έτερος συγγραφέας του βιβλίου) το έκανε. Δυο φορές το 2013 στο Ιντλίμπ, στα Βόρεια, όπου είδε ένα κομμάτι της εντυπωσιακής αυτοοργάνωσης από πρώτο χέρι. Πολλές συνέντεύξεις πραγματοποιήθηκαν μέσω Skype. Πέρασα, εξάλλου, πολύ χρόνο με πρόσφυγες από την Ιορδανία, τον Λίβανο και το Ιράκ.

Συνέχισες να επικοινωνείς μαζί τους κατά τη διάρκεια της συγγραφής;

Με κάποιους ναι, με άλλους όχι. Κάποιους που συνάντησα σε προσφυγικούς καταυλισμούς δεν τους ξαναείδα ποτέ. Από όσους, όμως, ενεπλάκησαν σημαντικά στην έρευνα για το βιβλίο θέλαμε την ανατροφοδότησή τους, και να ξέρουν πώς χρησιμοποιούνται οι πληροφορίες τους. Σχεδόν όλοι επέμεναν να τους αναφέρουμε με τα πραγματικά τους ονόματα.

Τι απέγιναν;

Κάποιοι ζουν, κάποιοι είναι νεκροί. Και κάποιοι άλλαξαν. Τουλάχιστον ένας, σπουδαίος ακτιβιστής στο παρελθόν, είναι τώρα μέλος μιας εξτρεμιστικής ισλαμιστικής ομάδας. Οι άνθρωποι αλλάζουν δραματικά με τον καιρό, καθώς βιώνουν ένα τραύμα.

Στο πολυσυζητημένο άρθρο σου Ο «αντι-ιμπεριαλισμός» των ηλιθίων γράφεις ότι «η φιλο-φασιστική αριστερά μοιάζει τυφλή απέναντι σε κάθε μορφή ιμπεριαλισμού που δεν είναι δυτικής προέλευσης». Πώς το ερμηνεύεις αυτό;

Κατά πρώτον, είναι κάτι που έχει απομείνει από την ψυχροπολεμική ιδεολογία, τη διαίρεση του κόσμου στη ρωσική και την αμερικανική/δυτική σφαίρα επιρροής. Πρόκειται για μια βασικά υπαρξιακή μάχη, όπου η μία σφαίρα αντιπαρατίθεται με την άλλη.

Αν, λοιπόν, αντιτίθεσαι στις Η.Π.Α., τότε -βάσει αυτής της ηλίθιας λογικής- θα έπρεπε να υποστηρίζεις τη Ρωσία ή τους εχθρούς της Δύσης. Από την άλλη, ούτε κι αυτές οι χώρες βιώνουν τη σοσιαλιστική ουτοπία ή είναι αντι-ιμπεριαλιστικές- αντιθέτως, προβαίνουν σε ιμπεριαλιστικές ενέργειες, διώκοντας εθνικές μειονότητες ή ομοφυλόφιλους.

Το άλλο πρόβλημα είναι ο δυτικός ναρκισισμός. Τα πάντα πρέπει να αφορούν σε εμάς, εμείς είμαστε αυτοί που θα γράψουν ιστορία. Υπάρχει, συνεπώς, ένα ιδεολογικό πλαίσιο εντός του οποίου οι άνθρωποι είναι εγκλωβισμένοι, αλλά και, νομίζω, αυξανόμενος ρατσισμός, ιδίως απέναντι στους Άραβες και τους Μουσουλμάνους

Αυτή η αντίληψη επεκτείνεται και σε συλλογικότητες με αναρχική κατεύθυνση. Ερμηνεύεται εντός του ίδιου πλαισίου;

Είναι πολύ απογοητευτικό. Θα περίμενες οι αναρχικοί να έχουν μια αφετηρία ανάλυσης όχι κρατο-κεντρική, αλλά να ξεκινούν από το τι συμβαίνει στη βάση και εντός του κοινωνικού πολέμου, αναζητώντας έπειτα πού βρίσκονται οι σύντροφοί τους στους οποίους μπορούν να σταθούν αλληλέγγυοι. Οι άνθρωποι, όμως, έχουν υιοθετήσει την κρατικιστική ανάλυση και καθετί είναι ιδωμένο με όρους γεωπολιτικής. Η ανάλυση των ταξικών δυναμικών και της ταξικής σύγκρουσης μέσα στα ίδια τα κράτη θα έπρεπε να είναι η αφετηρία για μένα.

Αλλά κι η ιδέα ότι μπορούν να υπάρχουν καλά και κακά κράτη είναι γελοία. Δεν είναι προς το συμφέρον του όποιου κράτους να υποστηρίξει ένα προοδευτικό λαϊκό κίνημα. Ένα από τα μαθήματα που πρέπει να μάθουμε από τη Συρία είναι πως, όταν οι άνθρωποι εξεγείρονται μέχρι σημείου αλλαγής του συστήματος, ακόμα και κράτη που αντιμάχονται το ένα το άλλο θα συμμαχήσουν, προκειμένου να υποστηρίξουν τα συμφέροντά τους. Αυτό βλέπουμε να συμβαίνει ξεκάθαρα τώρα. Η Ρωσία και οι Η.Π.Α. συντονίζουν αεροπορικούς βομβαρδισμούς. 

Πώς αντιλαμβάνεσαι την αντιεξουσιαστική διάσταση στους κοινωνικούς αγώνες- στη Συρία και αλλού;

Θα έπρεπε να εστιάζει στους ανθρώπους, νομίζω. Και δε θα πρέπει να πέφτουμε στην παγίδα να προβάλλουμε τις ιδεολογικά προκαθορισμένες αντιλήψεις μας στα κινήματα άλλων ανθρώπων. Αυτό είναι το πρόβλημα, ότι οι άνθρωποι προσπαθούν να ταιριάξουν αυτό που συμβαίνει στη δικιά τους ιδεολογία. Μπορεί να θεωρούν πως απαιτείται μια γερή αντικρατική ή αντικαπιταλιστική ανάλυση, αλλά, στην πραγματικότητα, πολλοί από τους ανθρώπους που οργανώνονται στη Συρία είναι αντικρατιστές και αντικαπιταλιστές. Ίσως, όμως, εκφράζονται με διαφορετικούς τρόπους, κατάλληλους για το τοπικό πλαίσιο και τις πολιτισμικές τους αντιλήψεις. Κι αυτό το ζήτημα πηγάζει από ένα δυτικό δογματισμό, που είναι τυφλός σε άλλες εκφράσεις αντιεξουσιαστικής οργάνωσης.

Το 2011, τα 4/5 της χώρας ήταν έξω από τον έλεγχο του κράτους. Οι άνθρωποι ήταν αυτοργανωμένοι οριζόντια εντός των κοινοτήτων τους. Αυτό ήταν ένα από τα μεγαλύτερα πειράματα αναρχικής οργάνωσης. Αλλά κανένας από αυτούς τους ανθρώπους δε θα αυτοπροσδιοριζόταν ως αναρχικός. Θα έπρεπε, όμως, κάτι τέτοιο να αποτελεί μια ευκαιρία για ανθρώπους όπως εμείς να εμπλακούμε, γιατί θα είχαμε πολλά να μάθουμε από τις εμπειρίες τους. Κι αν οι άνθρωποι είχαν εμπλακεί και δεν είχε υπάρξει τέτοια βαναυσότητα λόγω της αντεπανάστασης, πόσο θα είχε αναπτυχθεί αυτή η οργάνωση;

Αν ρωτήσεις τους Σύρους να σου πουν ποιο ήταν το πιο θετικό της επανάστασης, θα σου απαντήσουν το ότι δεν είχαν ηγέτες. Όταν οι κρατικές δομές καταρρέουν, οι άνθρωποι ξεκινούν φυσιολογικά να αυτοοργανώνονται. Όχι λόγω ιδεολογίας, αλλά λόγω αναγκαιότητας. Πώς, λοιπόν, χτίζουμε ένα θεμέλιο με γνώμονα αυτό για μια καλύτερη κατανόηση;

H  ένοπλη εξέγερση ηττήθηκε λόγω, βασικά, της βίαιης καταστολής;

Ακριβώς. Η συριακή επανάσταση δεν απέτυχε, η αντεπανάσταση κέρδισε. Οι Σύροι επαναστάτες γνωρίζουν καλά ότι έγιναν πολλά λάθη και έχουν πολλά μαθήματα να μάθουν. To εντυπωσιακό είναι ότι μέχρι και σήμερα εξακολουθούν να καταφέρνουν να αυτοοργανώνονται. Ο μόνος λόγος που είναι ζωντανοί στις απελευθερωμένες περιοχές στις μέρες μας είναι λόγω του πολιτικού ακτιβισμού και της αυτοοργάνωσης που δε σταμάτησαν ποτέ, ούτε για μια μέρα.

Αυτό συμβαίνει κυρίως στις περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχο Κούρδων, όπως στη Ροζάβα;

Αυτό συμβαίνει παντού. Η Ροζάβα ωφελήθηκε από το γεγονός ότι είναι σχετικά σταθερή. Κατόρθωσαν, λοιπόν, να αναπτύξουν περαιτέρω ένα νέο επίπεδο οργάνωσης και θεσμών.

Πώς θα αξιολογούσες τις προοπτικές των λειτουργικών παραδειγμάτων αυτοοργάνωσης;

Δεν είμαι αισιόδοξη. Δε μάχονται μόνο το καθεστώς και τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που τους επιτίθενται, αλλά και την άνοδο τόσων εξτρεμιστικών και ολοκληρωτικών ομάδων. Στο απελευθερωμένο Ιντλίμπ υπάρχουν περιπτώσεις συλλήψεων από αντιπολιτευόμενες ή αντάρτικες ομάδες. Οι ακτιβιστές διατρέχουν κινδύνους από όλους, και όλοι θέλουν να τους συντρίψουν. Τώρα είμαστε σε μια κατάσταση κατά την οποία ο Άσαντ με αργούς ρυθμούς ανακτά εδάφη. Κι αυτοί είναι οι πιο επικίνδυνοι για το καθεστώς, όχι οι εξτρεμιστές, που τους διευκόλυνε. Ο κίνδυνος ήταν οι δημοκράτες.

Aν δεν καταφέρουν να αποδράσουν ως πρόσφυγες, θα φυλακιστούν και θα βασανιστούν μέχρι θανάτου. Οι ακτιβιστές φεύγουν όλη την ώρα, αλλά κάποιοι έχουν δεσμευτεί να παραμείνουν. Είναι απίστευτα γενναίοι, και θα έπρεπε να τους υποστηρίζουμε.

Εξακολουθείς να θεωρείς ότι η επανάσταση στη Συρία συνεχίζεται, όπως συμπεραίνετε στο βιβλίο σας;

Δεν μπορούμε πλέον να μιλάμε για επαναστατικό κίνημα. Αν, όμως, προσεγγίζεις την επανάσταση με την έννοια της αλλαγής συνείδησης, αυτή συνεχίζεται και θα αποτελεί τον πιο διαρκή αντίκτυπό της. Οι άνθρωποι στη Δύση δυσκολεύονται να καταλάβουν ποια είναι τα επιτεύγματα της επανάστασης. Όταν, όμως, συναντάς νεαρούς Σύρους ή Άραβες, γενικότερα, το είδος των ιδεών με τις οποίες ασχολούνται με εκπλήσσει. Συζητάνε για τον αναρχισμό, το μαρξισμό, το φιλελευθερισμό. Πολλοί λένε ανοιχτά ότι είναι άθεοι. Υπάρχει «έκρηξη» ιδεών, πολιτιστικής δημιουργικότητας. Δεν ξέρω πώς θα τη διαχειριστούν. Με αυτή την έννοια είμαι αισιόδοξη

Εκτός από τις Οικογένειες για την Ελευθερία, στις οποίες αναφέρθηκες κατά τη βιβλιοπαρουσίαση στις 21/6, σε ποιες άλλες ομάδες θα πρότεινες να επιδείξει την αλληλεγγύη του όποιος εμπράκτως επιθυμεί κάτι τέτοιο;

Υπάρχουν τόσες ομάδες και οργανώσεις. Προτιμώ να αναζητώ για ό,τι είναι βάσης, καθοδηγούμενο από Σύρους και όχι σχετιζόμενο με Μ.Κ.Ο.

Εκπληκτική δουλειά κάνει το Mazaya Center στο Ιντλίμπ. Στήθηκε από μια γυναίκα, την Ghalya Rahal, που ήταν κομμώτρια όταν ξεκίνησε η επανάσταση. Είδε ότι οι γυναίκες αντιμετώπιζαν πολλές προκλήσεις σε μια συντηρητική και πατριαρχική κοινωνία όπως η συριακή στις πολιτικές και κοινωνικές δραστηριότητες, και εντός των αντιπολιτευόμενων δημοκρατικών κύκλων.

Δημιούργησε, λοιπόν, αυτή την οργάνωση για να εμψυχώσει τις γυναίκες και να τους προσφέρει εκπαίδευση, ώστε να πετύχουν την οικονομική τους ανεξαρτησία. Εστιάζουν έντονα στην αντίσταση στις εξτρεμιστικές ομάδες. Τώρα έχουν οκτώ κέντρα στο Ιντλίμπ. Σπουδαίο παράδειγμα γυναικείας οργάνωσης.

Εξαιρετική δουλειά κάνει και η Molham Volunteering Team. Δημιουργήθηκε από μια ομάδα φίλων, για να τιμήσει τη μνήμη του Molham Traifi που ήταν επαναστάτης, φυλακίστηκε από το καθεστώς Άσαντ, αφέθηκε ελεύθερος κι έπειτα σκοτώθηκε σε αεροπορικό βομβαρδισμό. Συλλέγουν φαγητό, ιατρικό εξοπλισμό και τα πηγαίνουν σε ανθρώπους που δεν έχουν τίποτα.

Υπάρχουν, εξάλλου, παραδείγματα ελεύθερων μίντια, ανεξάρτητων ραδιοφωνικών σταθμών. Στο Ιντλίμπ υπάρχει το Radio Fresh. Έχει δεχτεί επιθέσεις από την Αλ Νούσρα και το Ισλαμικό Κράτος, και τα γραφεία τους έχουν σπαστεί, αλλά συνεχίζουν. Πολλές γυναίκες συμμετέχουν.

Κι εσύ, από την πλευρά σου, συνεχίζεις να γράφεις και να προκαλείς συζητήσεις και κριτική. Πόσο δύσκολο είναι διαχειρίζεσαι τις αντιδράσεις που πυροδοτούν τα άρθρα σου για τη Συρία και την Αριστερά της Δύσης;

Είναι πολύ δύσκολο, γιατί όλοι όσοι σχετίζονται με τη Συρία ήδη έχουν να αντιμετωπίσουν ένα εκτεταμένο τραύμα. Το ποσό βίας που κατευθύνθηκε προς εμάς κυρίως από δυτικούς αριστεριστές είναι, εξάλλου, πολύ αποκαρδιωτικό. Και πολλοί ακτιβιστές δεν έχουν πλέον την ενέργεια να συνεχίζουν. Πολλοί είναι απλώς σε απόγνωση. Δεν περιμέναμε τέτοια αντίδραση από ανθρώπους που θεωρούσαμε πως θα ήταν σύμμαχοί μας και κατέληξαν να είναι από τους μεγαλύτερους εχθρούς μας στον αγώνα.

Το γεγονός αυτό δε σε σταματά, ωστόσο.

Δε με σταματά, αλλά επιβραδύνει τη δουλειά μου. Θα έγραφα περισσότερο, αν δεν έπεφτα σε έντονη κατάθλιψη κάθε φορά που έχω να διαχειριστώ την αντίδραση στα άρθρα μου. Με εξαντλεί τόσο πολύ αυτή η κατάσταση, που απλώς θέλω να αποσυρθώ στην κανονική μου ζωή. Δεν έχω ασχοληθεί με τίποτα άλλο πέρα από τη Συρία για οκτώ χρόνια.

Τότε, όμως, νιώθω ότι είναι πολυτέλεια να είσαι εκτός. Γιατί οι άνθρωποι μέσα προσπαθούν ακόμα να κάνουν κάτι. Κι έχεις την ευθύνη να τους υποστηρίζεις όσο υπάρχουν και συνεχίζουν.

Το προσωπικό μπλογκ της Leila Al-Shami είναι https://leilashami.wordpress.com/

Το βιβλίο των Leila Al-Shami και Robin Yassin-Kassab Φλεγόμενη χώρα: Οι Σύριοι στην Επανάσταση και τον Πόλεμο κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μετάφραση της Πρωτοβουλίας φυλακισμένων αναρχικών. Εκτυπώθηκε από την τυπογραφική κολεκτίβα DRUCK και διακινείται από το Ταμείο Αλληλεγγύης Φυλακισμένων και Διωκόμενων Αγωνιστών.

Ντούλσε Μαρία Καρντόζο: «Δε βλέπω τη γραφή ως θεραπεία, αλλά ως μαρτυρία»

Μικροκαμωμένη, με βλέμμα γλυκό και φωτεινό, η Πορτογαλίδα συγγραφέας Ντούλσε Μαρία Καρντόζο επισκέφτηκε πρόσφατα την Αθήνα στο πλαίσιο του 10^ου Ελληνο-Ιβηροαμερικανικού Φεστιβάλ ΛΕΑ, προκειμένου να παρουσιάσει το πολυβραβευμένο μυθιστόρημά της Ο γυρισμός. 

Εμπνευσμένο από την προσωπική της ιστορία, αφηγείται την οδύσσεια της επανένταξης στη μητρόπολη των επαναπατρισμένων από την πρώην πορτογαλική αποικία της Αγκόλα μετά την έναρξη του πολέμου για την ανεξαρτησία της. Συναντώντας την συγγραφέα.

Δεδομένου ότι υπήρξατε επαναπατρισμένη, νιώσατε την ανάγκη να στοχαστείτε πάνω σ’ αυτή την εμπειρία με το μυθιστόρημά σας Ο γυρισμός;

Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τις δομικές ρήξεις που συμβαίνουν στη δική μας προσωπικότητα. Στην περίπτωσή μου, ο γυρισμός στην Πορτογαλία ήταν μία από αυτές τις ρήξεις, ανάμεσα σε άλλες. Δεν ήταν καν η πιο σημαντική σε σχέση με τον τρόπο που σχηματίστηκε η προσωπικότητά μου, αλλά ήταν αυτή που μοιράστηκα με τον περισσότερο κόσμο. 

Το να είσαι άρρωστος μόνος σου είναι διαφορετικό από το να είσαι άρρωστος μέσα σε μια επιδημία. Ήμουν μία ανάμεσα σε μισό εκατομμύριο επαναπατρισμένων, η πλειοψηφία των οποίων ήταν καταδικασμένη να μην έχει φωνή. Με αυτό το δεδομένο, πάντα ήξερα πως έπρεπε να γράψω για το συγκεκριμένο θέμα. Όχι στο όνομα των επαναπατρισμένων -επειδή δεν τους αντιπροσωπεύω-, αλλά στο όνομά μου και στο όνομα όσων έζησα. 

Αισθάνεστε, λοιπόν, ότι μέσω της διαδικασίας συγγραφής αυτού του βιβλίου καταφέρατε να ξεπεράσετε την αρρώστια, στην οποία αναφερθήκατε;

Δε βλέπω τη γραφή ως θεραπεία, αλλά ως μαρτυρία. Σε αυτή την περίπτωση δεν υπήρχε μία θεραπεία, επειδή δεν έπρεπε να υπάρχει, αλλά υπήρχε μια αλλαγή του παρελθόντος μου σαν να πρόσθετα στον πραγματικό εαυτό μου άλλους ανθρώπους του βιβλίου, που είναι επίσης ο εαυτός μου.

Με αυτή την έννοια, ο αφηγητής, που συμβαίνει να είναι ένας έφηβος, αποτελεί μια άλλη εκδοχή του εαυτού σας;

(Γέλια). Διάλεξα ένα αγόρι, επειδή ήθελα να τιμήσω έναν φίλο που είχα στην Αγκόλα, ο οποίος λεγόταν Ρούι. Τα αδέρφια του δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου. Η δολοφονία των αδερφών του Ρούι ήταν η δική μου εκδοχή του πολέμου. Ο πόνος του μου ήταν πολλές φορές κάτι ανακουφιστικό, επειδή υποφέρουμε επίσης συγκρίνοντας τον εαυτό μας με τους άλλους. Εγώ δεν είχα χάσει κάποιον, γι’ αυτό ήθελα να είναι ο Ρούι, και γι’ αυτό έπρεπε να είμαι εγώ αυτό το αγόρι, έπρεπε να βρω τη φωνή του μέσα σε μένα. Στη μέση του μυθιστορήματος ανακάλυψα πως “rui” είναι η προστακτική του πορτογαλικού ρήματος “ruir”, που σημαίνει καταρρέω, κι έτσι το όνομα ήταν σωστό μ’ ένα λογοτεχνικό τρόπο, καθώς είχα δει την αυτοκρατορία να καταρρέει.

Εσείς δεν καταρρεύσατε, ωστόσο!

Όχι! 

Διαβάζοντας το μυθιστόρημά σας μου έκανε εντύπωση ότι οι περισσότεροι χαρακτήρες του είναι αρκετά συντηρητικοί κοινωνικά και πολιτικά. Έτσι ήταν ο μέσος όρος των επαναπατρισμένων, ή αυτό σχετιζόταν με το οικογενειακό σας περιβάλλον;

Στην πραγματικότητα, οι επαναπατρισμένοι ήταν κατά πλειοψηφία συντηρητικοί. Αυτό δεν είναι κάτι παράξενο, γιατί η Επανάσταση τερμάτισε τον τρόπο ζωής τους. Το να είσαι συντηρητικός δεν είναι κακό από μόνο του, αν το καθεστώς είναι καλό. Σε αυτή την περίπτωση δεν ήταν, γι’ αυτό υπήρχε μια πολύ μεγάλη πικρία από την πλευρά των επαναπατρισμένων. Υπάρχει, όμως, και ο θείος Ζε που θέλει να παραμείνει εκεί και να βοηθήσει στη δημιουργία ενός καινούριου κράτους. Υπήρχε κι αυτό το είδος επαναπατρισμένων.

Ένιωθαν προδομένοι, νιώθατε προδομένη από τις διαδοχικές κυβερνήσεις τις εποχής, από το τότε κατεστημένο στην Πορτογαλία;

Όχι, γιατί ήμουν πολύ νέα. Στην πραγματικότητα, υπήρξα πολύ τυχερή. Ήμουν πολύ νέα, οπότε μπορούσα να θυμάμαι, αλλά δεν έκρινα. Μερικά χρόνια πριν δε θα μπορούσα να θυμάμαι, μερικά χρόνια αργότερα δε θα μπορούσα να σκέφτομαι ουδέτερα. Κατανοώ, ωστόσο, τους ανθρώπους που αισθάνονταν έτσι, γιατί τους είχαν στείλει στην Αγκόλα ή τη Μοζαμβίκη, επειδή υπήρχε η αντίληψη πως ήταν δικές μας. Πήγαν, λοιπόν, εκεί, λόγω των πορτογαλικών. Επένδυσαν ό,τι είχαν και δούλεψαν -γιατί δεν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι που μετακόμισαν εκεί πάντα κολυμπούσαν ή έβλεπαν το ηλιοβασίλεμα. Ασφαλώς επρόκειτο για αποικίες και οι λευκοί ήταν πολύ ισχυροί.

Πώς άλλαξε αυτή η αίσθηση με τον καιρό;

Δεν άλλαξε. Αν μιλήσεις σε έναν επαναπατρισμένο που είναι τώρα στα 80-85 του, θα πει τα ίδια, ότι «εκεί ήταν η ζωή μας». Οι άνθρωποι, καθώς μεγαλώνουν, επιστρέφουν στον τρόπο που ζούσαν τότε. Αρχίζουν να μιλάνε λες και βρίσκονταν εκεί. Για μένα αυτό είναι πολύ θλιβερό. Όταν επισκέπτομαι όσους από αυτούς έχουν χάσει τα λογικά τους, μιλάνε έτσι. Αν ρωτήσεις τη διευθυνσή τους, δε θα σου πουν την πραγματική, αλλά εκείνη του παρελθόντος. Υπάρχει ένα τραύμα. Το καλύτερο μέρος της ζωής τους είναι ακόμα εκεί. 

Ο πατέρας μου πέθανε στα 70 του, έχοντας ζήσει 20 χρόνια στην Πορτογαλία. Η ζωή του, λοιπόν, είχε ένα πριν κι ένα μετά. Και το πριν ήταν ευτυχέστερο, υποθέτω. 

Οι ντόπιοι της μητρόπολης σας αντιμετώπιζαν με υποτιμητικό τρόπο;

Πολύ κακό. Δε βγαίναμε έξω, γιατί μοιάζαμε διαφορετικοί. Το δέρμα μας ήταν πιο μελαμψό, μιλούσαμε αλλιώτικα, αναγνωριζόμασταν, επομένως, εύκολα όταν ήμασταν στο δρόμο. Μας έλεγαν «επαναπατρισμένοι, γυρίστε πίσω, γυρίστε στη γη σας, εκμεταλλευόσασταν μαύρους!» Κάποιοι έλεγαν τέτοια, άλλοι έκαναν σεξιστικά σχόλια, όπως ότι ήμασταν «κατεστραμμένες» από τους μαύρους. Ορισμένοι ήταν απλώς περίεργοι. «Πηγαίνατε σχολείο πάνω σε πίθηκο;», ρωτούσαν. (Γέλια). Υπήρχε ένα μίγμα άγνοιας, κακίας, περιέργειας. Αλλά τους ήμασταν άγνωστοι, και το άγνωστο είναι πάντα τρομακτικό. 

Όπως τώρα με τους πρόσφυγες. Τους φοβόμαστε. 

Και πολλοί ξεχνούν ότι οι ίδιοι ή οι πρόγονοί τους είχαν βρεθεί...

...Στην ίδια θέση. Φοβόμαστε, όμως, πως έρχονται για να μας ανταγωνιστούν, να κλέψουν τις δουλειές μας. Το ίδιο συνέβαινε και τότε. Η ανθρώπινη κατάσταση είναι πάντα η ίδια, ακόμα κι αν προσπαθούμε να την αλλάξουμε. Το παράπονό μου είναι ότι δε μαθαίνουμε τίποτα από αυτές τις εμπειρίες. 

Πόσα έχουν αλλάξει στην Πορτογαλία πρόσφατα;

Πολλά. Το 1975 η Πορτογαλία ήταν μια πολύ φτωχή χώρα, πολύ συντηρητική, αλλά τώρα είναι αλλιώς. Έχουμε διανύσει μεγάλη απόσταση. Η Πορτογαλία ήταν από τις πρώτες χώρες που επέτρεψαν το γάμο ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου. Είμαι περήφανη γι’ αυτό. Απομένουν βέβαια, να γίνουν πολλά, γιατί η Δικτατορία διήρκεσε 50 χρόνια και ήταν πολύ σκληρή. Ο Σαλαζάρ κατόρθωσε να αλλάξει το μυαλό μας. Ακόμα υποφέρουμε από αυτό. 

Πώς νιώθετε επισκεπτόμενη την Ελλάδα;

Είναι η πρώτη μου φορά. Ελπίζω να μην είναι η τελευταία.

Αλήθεια;

(Γέλια). Πρέπει να πω ότι δε μ’ αρέσει να ταξιδεύω, αν και το κάνω συνεχώς για επαγγελματικούς λόγους. Νιώθω σαν στο σπίτι μου εδώ. Είμαστε πολύ παρόμοιοι. Ο τρόπος συμπεριφοράς είναι πολύ παρόμοιος. Ίσως μοιάζετε περισσότερο με τους Ισπανούς, εμείς είμαστε πιο ήσυχοι και θλιμμένοι. Ασφαλώς μοιραζόμαστε τη μοίρα του να βρισκόμαστε στον ευρωπαϊκό νότο.

Εξαιρουμένου του αποικιοκρατικού παρελθόντος.

Σήμερα αποικιοποιούμαστε οικονομικά.

Αισθάνεστε πως έχετε ξεπεράσει αυτή τη νοοτροπία;

Όχι. Δεν έχουμε κουβεντιάσει γι’ αυτό. Σαν να μην υπήρξε ποτέ. Όταν δε μιλάς για κάτι, είναι επειδή σ’ ενοχλεί. Τώρα έχουμε ξεκινήσει να το συζητάμε. Υπάρχει μια ομάδα καλλιτεχνών και συγγραφέων που λέει ότι πρέπει να μιλήσουμε για τη δουλεία, να ξαναγράψουμε την ιστορία μας με την έννοια πως υπήρξαμε κακοί. Δεν το νομίζω. Δεν είμαστε καλύτεροι, αλλά ούτε και χειρότεροι από τους άλλους.

Μια τελευταία ερώτηση. Η γραφή σας συνδυάζει ακρίβεια, λυρισμό και ωμότητα. Τη δουλεύετε ή «αναβλύζει» αυθόρμητα;

(Γέλια). Μακάρι να συνέβαινε αυτό, θα ήταν το όνειρό μου! Δουλεύω πολύ. Δεν υπάρχει ούτε μία εκδοθείσα πρόταση που να μην έχει αναθεωρηθεί τουλάχιστον τέσσερις φορές, γιατί είμαι απολύτως εμμονική με τη γλώσσα. Αλλά μου αρέσει να την κάνω απλή και ξεκάθαρη. Αυτό είναι το πιο δύσκολο για μένα. Νομίζω ότι είναι ένδειξη ευγένειας προς τον αναγνώστη. Είναι το ελάχιστο που μπορείς να κάνεις ως συγγραφέας. Όταν γράφω, γράφω πολύ, και πολλές χαζομάρες, κι έπειτα περνάω πολύ χρόνο αναθεωρώντας. Σβήνω τα πάντα, χωρίς να κρατάω αντίγραφο, και τα ξαναγράφω από μνήμης. Έτσι φτάνεις στο μεδούλι.

Φαίνεται πως αυτή η διαδικασία δούλεψε στο Γυρισμό.

(Γέλια).

Σας ευχαριστώ!

Η ευχαρίστηση ήταν δικιά μου.

Photo credit (Ντούλσε Μαρία Καρντόζο): Μανώλης Τσάφος.

Ευχαριστώ θερμά την Ισμήνη Κουρούπη από το Γραφείο Τύπου & Επικοινωνίας των Εκδόσεων Καστανιώτη για την πολύτιμη συμβολή της στη διοργάνωση  της συνέντευξης με την Ντούλσε Μαρία Καρντόζο, η οποία επισκέφτηκε την Αθήνα στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του 10^ου  Ελληνο-Ιβηροαμερικανικού Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις).

Το μυθιστόρημα της Ντούλσε Μαρία Καρντόζο Ο γυρισμός κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.

Μια καθημερινή ιστορία αστυνομικοδικαστικής «τρέλας»

Βρέθηκα τη Δευτέρα 18 Ιουνίου στα Δικαστήρια της Ευελπίδων για μια υπόθεση, καταλήγοντας, τυχαία, να παρακολουθώ μια άλλη. Μια από εκείνες τις φαινομενικά «μικρές», τις χωρίς «κάλεσμα», οι οποίες συμπυκνώνουν, ωστόσο, την ουσία της κατασταλτικής λογικής και λειτουργίας του αστυνομικοδικαστικού συμπλέγματος.

Οι συγκατηγορούμενοι δύο, ένας άντρας και μία γυναίκα.

Ο άντρας, λίγους μήνες πριν, οδηγός σε μηχανάκι με συνεπιβάτιδα την μητέρα του που επειγόταν να επισκεφτεί νοσοκομείο για εξέταση, διατάσσεται να σταματήσει σε μπλόκο της Τροχαίας στο κέντρο της Αθήνας, επειδή δε φορούσε κράνος, και από τον τσαμπουκαλή νεαρό τροχονόμο του δηλώνεται ότι θα του επιβληθεί κλήση 600 Ευρώ. Εκείνος αντιδρά, και επιχειρεί να αποσπάσει τα χαρτιά του, καταλήγοντας συλλαμβανόμενος με 4 πλημμεληματικές κατηγορίες σε βάρος του.

Η γυναίκα, ανάμεσα σε άλλους διαμαρτυρόμενους, απλώς στέκεται σε απόσταση, διερωτώμενη πώς θα μπορούσε να συνδράμει, καταλήγοντας κι εκείνη συλλαμβανόμενη με 2 κατηγορίες, επειδή δε «συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις» να απομακρυνθεί από το σημείο.

Χτες, καταδικάστηκαν από το Β' Αυτόφωρο Τριμελές σε 16 και 8 μήνες, αντίστοιχα, με τριετή αναστολή χωρίς ελαφρυντικά. Ηθικό δίδαγμα: ο φορέας της καταστολής έχει πάντα δίκιο, οφείλεις να τον υπακούς αδιαμαρτύρητα κι αν τυχόν υπερβείς τα «εσκαμμένα» «απειλώντας» με μήνυση για τυχόν κατάχρηση εξουσίας θα φρονηματιστείς παραδειγματικά για «ασέβεια».

Dan Cohen: «Ο σιωνισμός είναι αποικιοκρατικός και ρατσιστικός»

Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης, μοντέρ και φωτογράφος, ο Αμερικανοεβραίος Dan Cohen είναι συνδημιουργός, μαζί με τον Max Blumenthal, του εφιαλτικού ντοκιμαντέρ Killing Gaza, το οποίο καταγράφει τις μαρτυρίες επιζώντων της μαρτυρικής γειτονιάς της Γάζας Shuja'iyya, που επλήγη όσο λίγες κατά τη βάναυση επιχείρηση του ισραηλινού στρατού το καλοκαίρι του 2014. Κουβεντιάζοντας με τον σκηνοθέτη.

Δεδομένου ότι προέρχεσαι από αμερικανοεβραϊκό περιβάλλον, πότε άρχισες να αμφισβητείς τα ιδεολογικά θεμέλια της ανατροφής σου και να καταπιάνεσαι με τα ζητήματα που αφορούν σε Ισραήλ και Παλαιστίνη με πιο προσωπικό τρόπο;

Όταν ήμουν προπτυχιακός φοιτητής, άρχισα να έχω ερωτήματα σχετικά με το τι συνέβαινε στο Ισραήλ κι άκουγα πολλά για μια σύγκρουση. Ήδη από το Λύκειο αντιμετώπιζα κριτικά την εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α. στη Λατινική Αμερική. Σπουδάζοντας, λοιπόν, στο Πανεπιστήμιο ιστορία, αποφάσισα να υιοθετήσω παρόμοια κριτική προσέγγιση έναντι του Ισραήλ.

Όσα έμαθα με σόκαραν, όπως το γεγονός της εθνοκάθαρσης υπό το πρόσχημα του πολέμου, και με έκαναν να αμφισβητήσω την ιδεολογία του σιωνισμού στο σύνολό της, ερχόμενος σε σύγκρουση με την κοινότητα μέσα στην οποία μεγάλωσα, όπου η κοσμική ταυτότητά κάποιου ως Αμερικανοεβραίου διαπλέκεται πολύ με το Ισραήλ. Για να είσαι, επομένως, καλός Εβραίος, πρέπει να υποστηρίζεις το Ισραήλ.

Όταν κατάλαβα τι πραγματικά είναι το Ισραήλ, αυτό με έφερε σε σύγκρουση με τη φιλελεύθερη ανατροφή που είχα λάβει. Για να επιλύσεις αυτή την αντίφαση, υπάρχει μόνο ένας τρόπος, κι αυτός είναι να κατανοήσεις πως ο σιωνισμός είναι αποικιοκρατικός και ρατσιστικός κι έχει προκαλέσει μόνο δυστυχία στους Παλαιστίνιους, ενώ δε νομίζω ότι και για τους Εβραίους είναι καλός.

Τότε ήταν, λοιπόν, που συντελέστηκε η εσωτερική σου μεταστροφή;

Όταν τέλειωσα το Πανεπιστήμιο, ένας φίλος με έπεισε να κάνω το αποκαλούμενο ταξίδι Birthright. Πρόκειται για ένα ταξίδι που κάθε Εβραίος ανά τον κόσμο, αλλά κυρίως Βορειοαμερικανός Εβραίος, μπορεί να κάνει για 10 μέρες δωρεάν με χορηγία της ισραηλινής κυβέρνησης και ορισμένων δεξιών Βορειοαμερικανών Εβραίων δισεκατομμυριούχων.

Η κεντρική ιδέα είναι να πάρεις Εβραίους που δεν έχουν κατ’ ανάγκη την πιο δυνατή σχέση με το Ισραήλ και να την ενισχύσεις, ώστε να διαμορφωθεί μια ταυτότητα που να «κουμπώνει» με την ισραηλινή, ακόμα και με την πολιτική του. Είναι, επίσης, μια υπερσεξουαλικοποιημένη διαδικασία. Σου λένε ανοιχτά να κοιμηθείς με Εβραίους/Εβραίες στη διάρκεια του ταξιδιού. Ειλικρινά, με αηδίασε το ταξίδι.

Είχα πει ότι θα το έκανα μόνο αν πήγαινα να δω την άλλη πλευρά. Τότε ξεκίνησα να συμμετέχω σε διαδηλώσεις στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, συνειδητοποιώντας πως μια χώρα αποικεί ένα λαό και μια ευρεία γκάμα διαφορετικών ανθρώπων (Ισραηλινών, Παλαιστίνιων και από το εξωτερικό) αντιστέκεται σ’ αυτό σε αλληλεγγύη προς τους Παλαιστίνιους. Αυτή η εμπειρία μου άνοιξε τα μάτια και πέρασα πολλές βδομάδες στη Δυτική Όχθη. Ταξίδεψα αρκετά, κι έκανα γνωριμίες που κράτησαν.

Στη συνέχεια, επέστρεψα στις Η.Π.Α. λίγο μετά την οικονομική ύφεση, οπότε και το πανεπιστημιακό μου πτυχίο είχε καταστεί άχρηστο. Για μερικά χρόνια έκανα διάφορες δουλειές, ενώ συνέχιζα να διαβάζω και να πολιτικοποιούμαι περισσότερο. Απλώς αποφάσισα να πάω στην Παλαιστίνη με την κάμερά μου, για να δω αν μπορώ να ασχοληθώ με τη δημοσιογραφία εκεί. Και να ‘μαι!

Φαίνεται ότι τα κατάφερες. Πήγατε, λοιπόν, στη Γάζα με τον Max Blumenthal το 2014, στο πλαίσιο των γυρισμάτων για το ντοκιμαντέρ σας Killing Gaza;

Πήραμε διαπίστευση εν μέσω του πολέμου των 51 ημερών του Ισραήλ εναντίον της Γάζας το καλοκαίρι του 2014. Ήταν η πρώτη φορά και των δύο μας στη Γάζα, στη διάρκεια μιας κατάπαυσης πυρός διάρκειας 5 ημερών.

Επισκεφτήκαμε τη συνοικία Shuja'iyya, που είχε δεχτεί σφοδρούς βομβαρδισμούς από τον ισραηλινό στρατό, καθώς οι Παλαιστίνιοι έβγαιναν από τα καταφύγια περιπλανώμενοι στα συντρίμμια των σπιτιών τους, στην προσπάθειά τους να ανακτήσουν το οτιδήποτε, να βρουν τους αγαπημένους τους, να διαπιστώσουν ποιος είχε επιβιώσει. Από αυτό το σημείο ξεκινά το ντοκιμαντέρ μας. Για τα επόμενα δύο χρόνια, πέρασα σχεδόν επτά μήνες στη Γάζα, κινηματογραφώντας το τι σημαίνει να ζεις στον απόηχο αυτής της γιγαντιαίας, βάναυσης επίθεσης.

Όταν ξεκινήσατε αυτό το ταξίδι, είχατε ξεκάθαρη ιδέα ως προς τι θα κάνατε εκεί στην πραγματικότητα;

Δε σχεδιάζαμε να κάνουμε ένα ντοκιμαντέρ πηγαίνοντας εκεί. Στόχος ήταν να καταγράψουμε τις μαρτυρίες των επιζώντων. Από τη δεύτερη μέρα που βρισκόμασταν στη Γάζα, ωστόσο, έγινε σαφές ότι οι μαρτυρίες ήταν τόσο συνταρακτικές, που ο καλύτερος τρόπος να αποδώσουμε δικαιοσύνη ήταν να φτιάξουμε ένα ντοκιμαντέρ. Ουσιαστικά δεν είχαμε προϋπολογισμό κι οι ικανότητές μου ήταν εξαιρετικά περιορισμένες, αλλά οι μαρτυρίες ξεχωρίζουν. Το έκανα προσωπική μου αποστολή να καταγράψω όσα μπορούσα.

Πώς καταφέρατε να κερδίσετε και να διατηρήσετε την εμπιστοσύνη των ντόπιων, δεδομένου ότι γι’ αυτούς μπορεί να φαντάζατε ως οι εκπρόσωποι της άλλης πλευράς;

Σπουδαία ερώτηση. Πρόσεχα σε ποιον μιλούσα, αλλά τους περισσότερους δεν τους νοιάζει, κατανοούν τη διαφορά ανάμεσα σε έναν Αμερικανοεβραίο κι έναν Ισραηλινό Εβραίο, ακόμα και ανάμεσα σε έναν Ισραηλινό πολίτη κι έναν Ισραηλινό στρατιώτη ή την ισραηλινή κυβέρνηση. Ποτέ δε βίωσα, λοιπόν, επικίνδυνες εμπειρίες. Αντιθέτως, όταν ήμουν στο Ισραήλ, υπήρξαν πολλές φορές που δέχτηκα απειλές από Ισραηλινούς στρατιώτες ιδίως επειδή είμαι Εβραίος και με έβλεπαν σαν προδότη.

Σε μια εποχή, κατά την οποία έχει επέλθει κορεσμός από τρομακτικές εικόνες, μπορεί ένα ντοκιμαντέρ όπως το Killing Gaza, που επίσης περιλαμβάνει πολλές τέτοιες, να ευαισθητοποιήσει και να αφυπνίσει;

Τουλάχιστον στις Η.Π.Α., υπάρχει μια συναίνεση ως προς την υποστήριξη προς το Ισραήλ, αν και αυτή έχει αρχίσει να αλλάζει λιγάκι υπό το φως του πρόσφατου μακελειού στη Γάζα. Οποιοσδήποτε αμφισβητεί αυτή τη συναίνεση εκδιώκεται από την έγκυρη συζήτηση, δε γίνεται δεκτός στα κυρίαρχα τηλεοπτικά κανάλια. Ένα από τα φαινόμενα που παρατηρούμε ιδίως στην εποχή του Τραμπ είναι η αυξημένη δυσπιστία απέναντι στα κυρίαρχα Μ.Μ.Ε. Οι άνθρωποι ξέρουν ότι τους λένε ψέματα.

Υπάρχει, λοιπόν, μια «πείνα» για εναλλακτικά Μ.Μ.Ε., μια απαίτηση τόσο στις Η.Π.Α. όσο και στην Ευρώπη για ειλικρινή δημοσιογραφία, για θαρραλέα, γειωμένη δουλειά. Παρά τους περιορισμούς της παραγωγής του ντοκιμαντέρ μας, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται πως όσα συμβαίνουν στη Γάζα είναι άμεσο αποτέλεσμα της συνενοχής των Η.Π.Α. Βασιζόμαστε, επομένως, στο επίπεδο βάσης σε δημοσιογράφους όπως εσύ ανά τον κόσμο. Προσπαθούμε να συγκροτήσουμε ένα κίνημα βάσης, γιατί ξέρουμε ότι δε θα προκύψει από τα πάνω.

Τι συνέπειες έχει για σένα ως δημοσιογράφο ο τρόπος με τον οποίο έχεις επιλέξει να λειτουργείς σε σχέση με το Ισραήλ και την Παλαιστίνη;

Πρώτα προσπαθούν να σε αγνοήσουν, να σε περιθωριοποιήσουν, να κάνουν πως δεν υπάρχεις. Μετά, σου επιτίθενται. Ο συμπαραγωγός μου Max έχει υποστεί μοχθηρές επιθέσεις, κατατασσόμενος στους κορυφαίους αντισημίτες στις Η.Π.Α. Εγώ, από την άλλη, δεν είχα κάποια σπουδαία καριέρα. Όταν δέχεσαι επίθεση, αυτό είναι σημάδι ότι είσαι πιο κοντά στο να κερδίσεις, επειδή σε βλέπουν ως πραγματική απειλή, και πρέπει να σε εντάξουν στην κυρίαρχη συζήτηση, κατά μία έννοια νομιμοποιώντας σε.

Δεδομένου ότι αφιερώνετε το φιλμ στα θύματα του επόμενου πολέμου του Ισραήλ, ο συγχρονισμός της διαδικτυακής κυκλοφορίας του δε θα μπορούσε να είναι πιο κατάλληλος, μιας και συνέπεσε με μια ακόμη ισραηλινή πολεμική επιχείρηση εναντίον της Γάζας. Είχατε σχεδιάσει να το κυκλοφορήσετε περί την περίοδο της μεταφοράς της πρεσβείας των Η.Π.Α. από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ;

Είχαμε σχεδιάσει να το κυκλοφορήσουμε τη μέρα της Νάκμπα, την επομένη της μεταφοράς της αμερικανικής πρεσβείας. Είναι τόσο λυπηρά προβλέψιμο πως θα υπάρξει σφαγή από τους Ισραηλινούς, κι αυτό λέει πολλά για την κουλτούρα ατιμωρησίας, την οποία το Ισραήλ απολαμβάνει. Στις Η.Π.Α., στην πολιτική τάξη, συνήθως βλέπαμε διμερή υποστήριξη στο Ισραήλ. Μετά, όμως, από το πρόσφατο μακελειό, κατά το οποίο το Ισραήλ πυροβολούσε άοπλους διαδηλωτές, υπήρξε σιωπή από τους Δημοκρατικούς και υποστήριξη από τους Ρεπουμπλικανούς. Η διμερής συναίνεση έχει, λοιπόν, αρχίσει να μεταβάλλεται, νομίζω.

Πώς σχολιάζεις την απόφαση της κυβέρνησης Τραμπ να προχωρήσει στη μεταφορά της πρεσβείας των Η.Π.Α., αν και γνώριζε -ή τουλάχιστον εύκολα θα μπορούσε να προβλέψει- τι θα πυροδοτούσε μια τέτοια κίνηση;

Ο Τραμπ την αποκαλεί το απόλυτο ειρηνευτικό σχέδιο, γεγονός κάπως γελοίο. Δεν αποτελεί, ωστόσο, κάτι τρομακτικά διαφορετικό από τα υποτιθέμενα ειρηνευτικά σχέδια του Ομπάμα, του Μπους ή του Κλίντον, υπάρχει μια συνέχεια στην αμερικανική πολιτική. Για να καταλάβουμε την πολιτική του Τραμπ, πρέπει να κοιτάξουμε τη χρηματοδότησή του. Ένας από τους βασικούς χρηματοδότες του είναι ο Sheldon Adelson, ένας δεξιός δισεκατομμυριούχος ιδιοκτήτης καζίνο, ένθερμος σιωνιστής, κορυφαίος χρηματοδότης και του Νετανιάχου, και ιδιοκτήτης της εφημερίδας Israel Hayom (Israel Today). Ουσιαστικά ένα φερέφωνο του Νετανιάχου. Η κυβέρνηση του Τραμπ βγάζει το πραγματικό πρόσωπο της πολιτικής των Η.Π.Α.

Η επιστροφή σου στις Η.Π.Α. υπαγορεύτηκε από λόγους ασφαλείας ή πρόκειται για επαγγελματική επιλογή;

Έφτασα σε ένα σημείο, κατά το οποίο είχα κάνει όσα ήθελα να κάνω δημοσιογραφικά στη χώρα ανάμεσα στο Killing Gaza και στο μοντάζ ενός καινούριου ντοκιμαντέρ σχετικά με την Ιερουσαλήμ κι ένα ισραηλινό εξτρεμιστικό κίνημα που επιδιώκει να καταστρέψει το Τέμενος του Αλ Άκσα και να κατακτήσει τη Μέση Ανατολή. Ασφαλώς είμαι ανοιχτός στην πιθανότητα επιστροφής.

Το πνεύμα αντίστασης που διακρίνει τους Παλαιστίνιους και τις Παλαιστίνιες μπορεί να αποτελεί πηγή αισιοδοξίας για το μέλλον της περιοχής;

Είναι εύκολο για μας τους απ’ έξω να απελπιζόμαστε. Υπάρχει, όμως, ένα αδάμαστο πνεύμα αντίστασης ανάμεσα στους Παλαιστίνιους, όσο διαιρεμένη κι αν είναι η χώρα, που το βλέπουμε να εκδηλώνεται στη Μεγάλη Πορεία της Επιστροφής, κυρίως μεταξύ των νέων, οι οποίοι δεν είναι κατ’ ανάγκη μέλη κάποιας πολιτικής παράταξης. Το Ισραήλ συνεχίζει να αποδεικνύει ότι χρησιμοποιεί μαζική βία, κι οι Παλαιστίνιοι πως μπορούν ακόμα να αντισταθούν σ’ αυτές τις επιθέσεις.

Περισσότερες πληροφορίες για τον Dan Cohen και το ντοκιμαντέρ Killing Gaza, το οποίο μπορείτε να παρακολουθήσετε διαδικτυακά έναντι ενός χαμηλού αντιτίμου, εδώ.