Simon Lereng Wilmont: «Πολλοί από τους ανθρώπους που φιλμάρω εμπλουτίζουν τη ζωή μου»

 

Simon Lereng Wilmont (Φωτογραφία: Final Cut for Real)

Ενώ ο πόλεμος στην Ανατολική Ουκρανία συνεχίζεται, μια χούφτα αφοσιωμένων κοινωνικών λειτουργών προσπαθεί να χτίσει ένα φιλόξενο μεταβατικό σπιτικό για παιδιά άπορων οικογενειών της περιοχής.

Το σπαρακτικό, επώδυνα επίκαιρο ντοκιμαντέρ του Δανού Simon Lereng Wilmont Σπίτι από θραύσματα βυθίζεται σ’ αυτόν τον κόσμο. Συζητώντας με τον σκηνοθέτη ενόψει της προβολής του φιλμ στο 24^ο ΦΝΘ.

Τι έφερε -ή τι φέρνει- έναν Δυτικό, όπως υποθέτω ότι αυτοπροσδιορίζεσαι, στην Ουκρανία, και κοντά στην καθημερινότητα, τις ανάγκες και το βλέμμα μικρών παιδιών;

Επί μεγάλο χρονικό διάστημα με ενδιέφερε η οπτική γωνία των παιδιών, ιδίως σε μια ηλικία κατά την οποία αρχίζουν να καταλαβαίνουν πώς μοιάζει ο κόσμος των ενηλίκων.

Πηγαινοέρχομαι στην Ουκρανία τα τελευταία έξι χρόνια.

Πριν φτάσω εκεί, είχα ολοκληρώσει δύο μικρού μήκους ντοκιμαντέρ για παιδιά που βίωναν πολύ ασφαλείς ζωές και είχαν προσωρινά χάσει την ισορροπία τους. Το ζήτημα ήταν, επομένως, να επανακτήσουν αυτή την ισορροπία.

Με όλες τις συγκρούσεις που βρίσκονταν σε εξέλιξη σε χώρες όπως η Συρία, το Αφγανιστάν ή η Υεμένη σκεφτόμουν ότι υπήρχαν παιδιά που διήγαν ζωές γεμάτες ανασφάλεια, και ίσως κίνδυνο.

Αναρωτιόμουν, λοιπόν, πού οδηγείσαι ως παιδί ζώντας τα χρόνια τα οποία σε διαμορφώνουν κατ’ αυτόν τον τρόπο χωρίς πολλά τραύματα και ανακτώντας μια αίσθηση ασφάλειας.

Κατόπιν, ανακάλυψα πως στην Ουκρανία, στο «κατώφλι» της Ευρώπης, εξελίσσεται ένας πόλεμος για τον οποίο τα δανέζικα Μ.Μ.Ε. δεν έγραφαν τίποτα.

Είμαι, εξάλλου, αρκετά μεγάλος ώστε να θυμάμαι το Τείχος του Βερολίνου και τη Σοβιετική Ένωση, οπότε για μένα οι μετα-σοβιετικές χώρες ήταν σαν μυθικός τόπος.

Θέλησες, άρα, να ανακαλύψεις περισσότερα γι’ αυτόν τον τόπο- ίσως και από το μηδέν.

Ακριβώς.

Το βραβευμένο σε Σάντανς (καλύτερη σκηνοθεσία) και Γκέτεμποργκ (καλύτερη σκανδιναβική ταινία τεκμηρίωσης) δεύτερο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ σου τιτλοφορείται Σπίτι από θραύσματα.

Ως κάτι θραυσματικό και συνάμα διαπεραστικό βίωσες και αντιλήφθηκες τις ζωές των παιδιών σ’ αυτό το φιλόξενο, μεταβατικό «σπίτι»;

Από την πρώτη στιγμή που βρέθηκα σ’ αυτόν τον ξενώνα ένιωσα ότι επρόκειτο για ένα πολύ ιδιαίτερο μέρος.

Όταν αφιέρωσα περισσότερο χρόνο, αισθάνθηκα πως στους τοίχους του ήταν «εγγεγραμμένα» χρόνια και χρόνια από τύχες παιδιών. Σχεδόν «διαπότιζαν» τους τοίχους.

Είχαν υπάρξει τόσο κλάμα, αλλά και τόσα όμορφα πράγματα σ’ αυτό το μέρος. Ένα σπίτι από τύχες «χτισμένες» η μία πάνω στην άλλη με την πάροδο των χρόνων.

Κάθε παιδί κουβαλά, λοιπόν, το δικό του κομμάτι του «παζλ». Όταν αυτά συνενώνονται, δημιουργούν το συγκεκριμένο μέρος.

Πόσα ακόμα παιδιά προσέγγισες ή κινηματογράφησες πριν αποφασίσεις ποια θα ήταν αυτά στα οποία κατέληξες να εστιάσεις;

Yπήρχαν δυο ακόμα, των οποίων τις ιστορίες δε συμπεριέλαβα τελικά.

Τα τρία παιδιά στα οποία εστίασα ήταν, κατά τη γνώμη μου, δυνατοί χαρακτήρες και οι ιστορίες τους κινούνταν προς διάφορες κατευθύνσεις.

Ο αγαπημένος μου είναι ο μικρός Κόλια.

Καθένας έχει τον δικό του!

Αυτό που εκτιμώ είναι ο τρόπος που τα προσεγγίζεις. Έχεις αναπτύξει κάποια συγκεκριμένη μέθοδο επικοινωνίας μαζί τους πριν ξεκινήσει η διαδικασία της κινηματογράφησης;

Περνάω πολύ καιρό απλά αράζοντας και κάνοντας πλάκες μαζί τους, προσπαθώντας να μάθω για τη ζωή, τις σκέψεις, τα συναισθήματά, τις ελπίδες και τα όνειρά τους.

Ερχόμαστε πολύ κοντά. Άλλωστε δεν έχω μαζί μου κάποιο μεγάλο συνεργείο. Είμαι μόνο εγώ και ο βοηθός σκηνοθέτη.

Συνεπώς δεν είναι μια αδιάκριτη διαδικασία.

Καθόλου. Είναι σούπερ-ανεπιτήδευτη. Είμαι σιωπηλός, κι απλώς μ’ ενδιαφέρει το ποιος ή ποια είσαι. Μπορούν να καταλάβουν ότι δεν υποκρίνομαι και πως απολαμβάνω την παρέα μαζί τους.

Όταν, λοιπόν, συμβαίνουν πιο συναισθηματικά πράγματα, δε με νιώθουν σαν ξένο στοιχείο, αλλά ως κομμάτι του κόσμου τους.

Γι’ αυτό μπορώ να τα κινηματογραφώ με τον τρόπο που το κάνω.

Πώς «βγαίνεις» από μια τόσο έντονη και απαιτητική σχέση; Γιατί δε μου δίνεις την εντύπωση σκηνοθέτη που αναζητά το «εξωτικό» στους ανθρώπους, στους τόπους ή στις σχέσεις.

Αναρωτιέμαι πολλές φορές πώς συνεχίζω, δεδομένου ότι είναι κάτι τόσο δύσκολο και προκλητικό. Επιστρέφω επειδή πολλοί από τους ανθρώπους που φιλμάρω εμπλουτίζουν τη ζωή μου.

Κάποιες από τις στιγμές που αποτυπώνω λένε όχι μόνο σε μένα, αλλά και στον κόσμο, πόσο όμορφοι μπορούμε να είμαστε ως ανθρώπινες υπάρξεις μια στις τόσες.

Μου υπενθυμίζουν πόσο εκπληκτικοί μπορούμε να είμαστε μεταξύ μας, πόσο σημαντικές είναι οι στενές σχέσεις και πόσο απίστευτα μπορούν να παραμένουν τα παιδιά, παρά τις δύσκολες συνθήκες υπό τις οποίες μπορεί να ζουν.

Συμμερίζονται τον ζωτικό ενθουσιασμό που μοιάζεις ν’ αποπνέεις όταν αφηγείσαι τη μεταξύ σας σχέση;

Όχι, είναι εγκλωβισμένα σε εξαιρετικά δύσκολα διλήμματα. Εξαιτίας των συνθήκων χάνουν την πίστη και την ελπίδα, νομίζω. Όχι για πολύ, όμως.

Από τα βάθη της καρδιάς τους είναι καλά. «Το χτες ήταν χτες, το σήμερα είναι σήμερα, και θα προσπαθήσω να προχωρήσω», σού λένε.

Πάντως, δε μιλάμε για συνηθισμένες κακουχίες- τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα συγκεκριμένα παιδιά και άλλα στη θέση τους. Τι συμβαίνει στην Ουκρανία εδώ και χρόνια, πριν την τρέχουσα κλιμάκωση με την εισβολή του ρωσικού στρατού;

Όλοι οι άνθρωποι που γνωρίζω, όλοι οι φίλοι μου στην Ουκρανία ήταν σίγουροι πως ο πόλεμος θα συνεχιζόταν σε χαμηλή ένταση για χρόνια και χρόνια- ίσως και για δεκαετίες.

Κανένας, όμως, δεν περίμενε ότι θα κλιμακωνόταν έτσι όπως κλιμακώθηκε από τις 24 Φεβρουαρίου. Οι περισσότεροι εξεπλάγησαν ιδιαιτέρως- εμού συμπεριλαμβανομένου.

Και άλλοτε ο Πούτιν συγκέντρωνε στρατό. Αυτή τη φορά κάτι πήγε λάθος, ωστόσο. Κανένας δεν ξέρει τι έχει στο μυαλό του. Είναι, ωστόσο, ξεκάθαρο πως θέλει να καταλάβει όλη την Ουκρανία.

Και τώρα; Τι συμβαίνει σ’ αυτά τα παιδιά και στους άμαχους σ’ αυτή την περιοχή;

Οι ανατολικές περιοχή φλέγονται τελείως. Ευτυχώς, το ορφανοτροφείο εκκενώθηκε τη μέρα της εισβολής, οπότε, σύμφωνα με τις πηγές μας, τα περισσότερα παιδιά -αν όχι όλα- είναι ασφαλή στο δυτικό τμήμα της Ουκρανίας.

Πού ακριβώς βρίσκεται το ορφανοτροφείο;

Είκοσι χιλιόμετρα από την πρώτη γραμμή, στην περιφέρεια του Λουχάνσκ. Αν έχω καταλάβει καλά, ο πόλεμος εκτυλίσσεται εκεί γύρω τώρα.

Οι προοπτικές, πάντως, είναι ζοφερές- όχι μόνο για την Ουκρανία, αλλά και για τη Ρωσία, καθώς και για τις γειτονικές χώρες. Έχοντας αφιερώσει τόσο χρόνο σ’ αυτή την περιοχή, νιώθεις ότι έχεις αυξημένες ευθύνες;

Έχω έρθει πολύ κοντά σε πολλούς ανθρώπους σ’ αυτές τις περιοχές, είτε τους έχω κινηματογραφήσει είτε όχι, άρα αισθάνομαι πως έχω την ευθύνη να κάνω όσα περισσότερα μπορώ.

Η συνεργάτριά μου Lena Rozvadovska είναι συνιδρύτρια μιας ΜΚΟ, του Voices of the Children Foundation, που βοηθά οικονομικά παιδιά τα οποία είναι εγκλωβισμένα στον πόλεμο στην Ουκρανία. Εκεί δωρίζουμε τα έσοδα από προβολές της δουλειάς μου.

Ευχαριστώ θερμά τον Pierpaolo Festa (claudiatomassini + associates) για την καθοριστική συμβολή του στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το ντοκιμαντέρ του Simon Lereng Wilmont Σπίτι από θραύσματα προβάλλεται σε διεθνή πρεμιέρα στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 24^ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Η προβολή σε φυσικό χώρο πραγματοποιείται την Τετάρτη, 16 Μαρτίου (κινηματογράφος Ολύμπιον, 19:30), παρουσία του σκηνοθέτη.

Διαδικτυακά είναι διαθέσιμο μεταξύ 17 και 20 Μαρτίου.

Simon Lereng Wilmont: «Η εσωτερική αλήθεια κάποιου αποκαλύπτεται καλύτερα αφτιασίδωτη»

Με κεντρικό θεματικό άξονα την καθημερινότητα ενός 10χρονου Ουκρανού πιτσιρικά που ζει με την αγαπημένη του γιαγιά σ’ ένα χωριό κοντά στην πρώτη γραμμή των συγκρούσεων στην Ανατολική Ουκρανία, ο Δανός ντοκιμαντερίστας Simon Lereng Wilmont εξερευνά στο Μακρινό γάβγισμα των σκυλιών τη σταδιακή «διάβρωση» της παιδικότητας σε καιρό πολέμου.

Κουβεντιάζουμε μαζί του ενόψει της προβολής του ντοκιμαντέρ του στο Διεθνές Διαγωνιστικό του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Στο πρώτο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ σου Το μακρινό γάβγισμα των σκυλιών εξερευνάς την απότομη και βεβιασμένη ενηλικίωση του Όλεγκ, ενός 10χρονου Ουκρανού πιτσιρικά που ζει σ’ ένα ερημωμένο χωριό στη ρημαγμένη από τον πόλεμο Ανατολική Ουκρανία. Τι σε προσέλκυσε στο μέρος και τους ανθρώπους;

Αρχικά ήθελα να κάνω μια ταινία σχετικά με το τι προκαλεί σ’ ένα παιδί το να μεγαλώνει στη σκιά του πολέμου. Εννοώ, πώς το επηρεάζει να ζει σ’ ένα μέρος όπου διεξάγεται πόλεμος μόλις πέρα από τους λόφους στον ορίζοντα. Αυτή είναι η θλιβερή πραγματικότητα για πολλά παιδιά στις εμπόλεμες ζώνες του κόσμου, και ήθελα να δώσω στα παιδιά που είναι παγιδευμένα στη συγκεκριμένη σύγκρουση μια φωνή, επίσης.

Όπως ήρθαν τα πράγματα, ο πόλεμος σάρωσε τα πάντα κοντά και πάνω από μας στη διάρκεια της κινηματογράφησης. Έτσι, το ντοκιμαντέρ εξελίχτηκε σε μια ταινία σχετικά με το τι προξενεί σ’ ένα παιδί το να μεγαλώνει στην ομίχλη του πολέμου, και πόσο σημαντικές είναι οι προσωπικές σχέσεις, αν πρόκειται να επιβιώσεις με τα λιγότερα δυνατά εσωτερικά και εξωτερικά τραύματα.

Πώς εξελίχτηκε η σχέση με τον Όλεγκ στη διάρκεια των γυρισμάτων; Έγινες ένα είδος πατρικής φιγούρας ή φιγούρα μεγάλου αδερφού για εκείνον;

Ο Όλεγκ ήταν πραγματικά περίεργος απέναντί μου από την αρχή. Νομίζω πως με έβλεπε σαν μια παράξενη ύπαρξη από ένα εντελώς διαφορετικό κόσμο. Καθώς γνωριστήκαμε καλύτερα στη διάρκεια των γυρισμάτων, η περιέργεια γρήγορα αντικαταστάθηκε από τη ζωτικής σημασίας εμπιστοσύνη και την άνεση στην παρέα που κάναμε, κάτι πολύ ουσιώδες για ένα φιλμ όπως αυτό. Δε νομίζω ότι έγινα είτε πατρική είτε φιγούρα μεγάλου αδερφού για εκείνον, αλλά ειλικρινά ελπίζω να αισθάνεται όπως εγώ, ότι γίναμε στενοί φίλοι.

Το μακρινό γάβγισμα των σκυλιών όντως ακούγεται, κατά διαστήματα, σε όλη τη διάρκεια του φιλμ, αν και σπάνια βλέπουμε το οποιοδήποτε σκυλί σ’ αυτό. Λειτουργούν περισσότερο ως μια δυσοίωνη μεταφορά για τον πόλεμο που μαίνεται σχεδόν έξω από την πόρτα των πρωταγωνιστών;

Υπάρχουν πολλά σκυλιά του στρατού που κυκλοφορούν περισσότερο ή λιγότερο ανεξέλεγκτα στο χωριό. Γαβγίζουν όλη την ώρα. Οι στρατιώτες τα κρατάνε τριγύρω, γιατί ακούνε τους βομβαρδισμούς και τις ριπές με ολμοβόλα πολύ γρηγορότερα από τους ανθρώπους. Το γάβγισμα των σκυλιών, επομένως, ισοδυναμεί με την παρουσία στρατιώτη, και το μακρινό γάβγισμα είχε σκοπό να περιγράψει ότι ο πόλεμος διεξαγόταν ακριβώς στην άλλη πλευρά των λόφων.

Με έκανε ακόμα να σκεφτώ μια φράση από θεατρικό του Σέξπιρ: «Aφήστε ελεύθερα τα σκυλιά του πολέμου». Για μένα τα σκυλιά γίνονται εδώ μια μεταφορά για τις άγριες, πρωτόγονες και καταστροφικές δυνάμεις του πολέμου. Ακούγοντάς τα από μακριά, λοιπόν, θα σήμαινε πως ο πόλεμος έρχεται, και θα φτάσει εδώ σύντομα, κι αυτό ακριβώς ήθελα να επικοινωνήσω και με τον τίτλο και την ίδια την ταινία.

Ενώ η ταινία σου είναι απολύτως μελαγχολική, σκηνοθετείς με αξιοσημείωτη συναισθηματική αποστασιοποίηση, αυτοσυγκράτηση και ακρίβεια. Από σεβασμό για τους «ήρωές» σου; Ή, ίσως, γιατί η εσωτερική αλήθεια κάποιου αποκαλύπτεται καλύτερα αφτιασίδωτη;

Ναι, όντως νομίζω ότι η εσωτερική αλήθεια κάποιου αποκαλύπτεται καλύτερα αφτιασίδωτη. Κατά κάποιο τρόπο αυτό την κάνει ακόμα πιο όμορφη για μένα. Τούτου λεχθέντος, αν και θα μπορούσε να φαίνεται συναισθηματικά αποστασιοποιημένη, η εμπειρία των γυρισμάτων ήταν πολύ συγκινητική. Έπρεπε απλώς να καταπιέζω τα συναισθήματά μου μέχρι την ολοκλήρωση των γυρισμάτων.

Δεν κάνει καλό στο φιλμ, στους βασικούς χαρακτήρες και σε μένα, αν αφεθώ να κατακλυστώ από αυτά, όταν χρειάζεται να καταγράψω κάτι σημαντικό. Όσο συναισθηματική κι αν είναι η κατάσταση. Το ίδιο ισχύει και για το μοντάζ. Εδώ επιδιώκω να μην προσπαθήσω να επηρεάσω το κοινό υπερβολικά έντονα, αντιθέτως να αφήσω στους ανθρώπους χώρο να διαμορφώσουν τα δικά τους συναισθήματα και τις απόψεις.

Η τελευταία σεκάνς του ντοκιμαντέρ σου, χρονολογούμενη από το Νοέμβριο του 2017, επιβεβαιώνει ότι οι πρωταγωνιστές του είναι ακόμα ζωντανοί, αν και ο πόλεμος τους κυκλώνει πιο πολύ από ποτέ. Εξακολουθείς να βρίσκεσαι σε επικοινωνία με τον Όλεγκ, την γιαγιά Αλεξάντρα και τον Γιάρικ;

Ναι, βρίσκομαι ακόμα σε επικοινωνία μαζί τους. Πρόκειται, χωρίς αμφιβολία, για την πιο όμορφη, αλλά και πιο τραγική, σχέση που έχω ποτέ κινηματογραφήσει, μιας και ο κόσμος τους είναι τόσο εύθραυστος και το μέλλον τόσο αβέβαιο, λόγω και της ηλικίας της γιαγιάς και του πολέμου. Τους σκέφτομαι, λοιπόν, συχνά, και πάντα θα έχουν μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου. Στην πραγματικότητα, θα τους ξαναδώ στο τέλος του Μάρτη.

Το μακρινό γάβγισμα των σκυλιών έχει γίνει θερμά δεκτό στο φεστιβαλικό κύκλωμα μέχρι στιγμής, κερδίζοντας κορυφαία βραβεία τόσο στο IDFA, όσο και στο Γκέτεμποργκ. Δε φαντάζει λίγο ειρωνικό αυτό, αν αναλογιστούμε τη ζοφερή πραγματικότητα που θίγει;

Έχεις δίκιο. Είναι ένα πολύ παράξενο και ασαφές συναίσθημα το να γιορτάζω την επιτυχία, όταν ξέρω ότι ο Όλεγκ και η Αλεξάντρα είναι εκεί έξω, και ο πόλεμος ακόμα συνεχίζεται. Έχω παλέψει πολύ μ’ αυτό. Στο τέλος, προσπαθώ να εστιάσω στο γεγονός πως η ιστορία τους πραγματικά αγγίζει τους ανθρώπους, και ότι η εξιστόρηση και το μοίρασμα της ζωής τους σημαίνει κάτι ξεχωριστό- όχι μόνο σε αρκετούς στο δικό μας κομμάτι του κόσμου, αλλά, το πιο σημαντικό, σημαίνει πολλά για τον Όλεγκ και την Αλεξάντρα.

Ξέρω πως είναι πραγματικά περήφανοι για το φιλμ, εν μέρει γιατί, κατά ένα περίεργο τρόπο, είναι ένα είδος στερεοποιημένης ανάμνησης της ζωής τους σ’ αυτούς τους ταραγμένους καιρούς, αλλά, πιο ουσιαστικά, γνωρίζω ότι νιώθουν πως γίνονται ορατοί αυθεντικά, και ότι τους έχει δοθεί ένα είδος φωνής σε μια κατάσταση όπου πριν δεν είχαν καμία.

Ποιες είναι οι προσδοκίες σου από την προβολή του ντοκιμαντέρ στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης;

Δε φαίνεται να υπάρχει τέλος σ’ αυτή την παγωμένη και κάπως ξεχασμένη σύγκρουση στον ορίζοντα. Ας ελπίσουμε, λοιπόν, πως η προβολή της ταινίας στη Θεσσαλονίκη θα μπορέσει να προσελκύσει ανανεωμένη προσοχή στη διαμάχη και τους πολλούς πολίτες, οι οποίοι υποφέρουν κι από τις δυο πλευρές της πρώτης γραμμής.

Ευχαριστώ θερμά την Monica Hellström, παραγωγό της ταινίας, για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης με τον σκηνοθέτη.

Το ντοκιμαντέρ του Simon Lereng Wilmont Το μακρινό γάβγισμα των σκυλιών προβάλλεται στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης την Τρίτη 6 Μαρτίου (κινηματογράφος Ολύμπιον, 17:45) και την Τετάρτη 7 Μαρτίου (αίθουσα Σταύρος Τορνές, 15:45).