Chris Kraus: «Ο έρωτας οδηγεί σε κατάσταση επίγνωσης, αυτό απαιτεί και η συγγραφή»

 

Chris Kraus (Φωτογραφία: Clarissa Gallo)

Θολώνοντας παιχνιδιάρικα τα όρια μεταξύ (αυτο)μυθοπλασίας, κριτικής τέχνης σε δοκιμιακή μορφή και απομνημονευμάτων, το I Love Dick της Chris Kraus είναι ένα από τα μείζονα φεμινιστικά βιβλία των τελευταίων δεκαετιών.

Μια περιεκτική συνομιλία με την συγγραφέα με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του μυθιστορήματός της στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

«Κλασικό φεμινιστικό μυθιστόρημα» που θολώνει παιχνιδιάρικα τα όρια μεταξύ (αυτο)μυθοπλασίας, κριτικής τέχνης σε δοκιμιακή μορφή και απομνημονευμάτων, το I Love Dick είναι ένα απαιτητικό και προκλητικό ανάγνωσμα σε ίσο βαθμό.

Με ποια έννοια μπορεί να διαβαστεί/αξιολογηθεί ως «φεμινιστικό» μυθιστόρημα και ποια είναι τα καθοριστικά στοιχεία ενός φεμινιστικού μυθιστορήματος στις μέρες μας, κατά τη γνώμη σας;

Νομίζω ότι ταμπέλες όπως «φεμινιστικό» εφαρμόζονται στα έργα εκ των υστέρων και έχουν να κάνουν περισσότερο με την πολιτισμική ατμόσφαιρα στην οποία γεννιέται ένα έργο παρά με το ίδιο το έργο.

Προσωπικά αυτοπροσδιορίζομαι ως φεμινίστρια -και πολλά άλλα πράγματα επίσης- αλλά ποτέ δεν έθεσα ως στόχο να γράψω ένα «φεμινιστικό μυθιστόρημα».

Οι σύγχρονοι φεμινισμοί που με ενδιαφέρουν περισσότερο αυτήν τη στιγμή συνδέονται με άλλα ανθρωπιστικά ζητήματα - τη φροντίδα για το περιβάλλον, την αντίσταση στον εκφοβισμό και τον φασισμό, τη δικαιοσύνη και την ισότιμη πρόσβαση σε πόρους.

Τι ανακαλύπτετε για τον εαυτό σας ως καλλιτέχνιδα και ως άνθρωπο συνολικά στις «ρωγμές» μεταξύ των ειδών;

Kαι γιατί είναι απαραίτητο -ίσως αναπόφευκτο- να αψηφάτε/διαψεύδετε τις προσδοκίες των αναγνωστών/κριτικών που βασίζονται στο είδος;

Ως αναγνώστρια, πάντα με έλκυε η γραφή που αγκαλιάζει ολόκληρο τον κόσμο, τη μεγάλη εικόνα -κλασικοί συγγραφείς όπως ο Χέρμαν Μέλβιλ, ο Μπαλζάκ, ο Προυστ- και το είδος της μυθοπλασίας που δημοσιεύουμε στο Semiotext(e) από συγγραφείς όπως η Κονστάνς Ντεμπρέ, ο Γκιγιόμ Νταστάν, η Κάθι Άκερ, η Αϊλίν Μάιλς.

H συγγραφέας είναι πολύ παρούσα ως αφηγήτρια, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι το έργο είναι αυτοβιογραφικό. Ο κλειστός και στενός κόσμος της σύγχρονης λογοτεχνίας με θέμα το οικιακό δράμα δε φαίνεται τόσο ενδιαφέρων.

Ποιες είναι οι προκλήσεις και οι παγίδες της αυτομυθοπλασίας και πώς μπορεί ένας συγγραφέας -εσείς, στην περίπτωσή μας- να αξιοποιήσει στο έπακρο τις προκλήσεις χωρίς να πέσει στις παγίδες;

Η Κονστάνς Ντεμπρέ έχει δώσει μια εξαιρετική απάντηση σε αυτό το ερώτημα - έχει πει: «Πρέπει να είσαι ειλικρινής. Και μετά πρέπει να είσαι πιο ειλικρινής».

Υπάρχει πάντα μια αλήθεια πίσω από μια αλήθεια.

Το να γράφει κάποιος για την προσωπική του εμπειρία, αν φτάσει σε αυτόν τον πυρήνα της ειλικρίνειας, δεν είναι μονοδιάστατο. Γίνεται υποδειγματικό. Μια αντανάκλαση της πραγματικότητας που προκαλεί αναγνώριση από τον αναγνώστη.

Γινόμαστε οι άλλοι.

«Κάθε γράμμα είναι ένα ερωτικό γράμμα», η αφηγήτρια/εσείς ισχυρίζεται/ισχυρίζεστε στο I Love Dick. Γιατί;

Α, δεν το επινόησα εγώ. Αυτό είναι του Ζιλ Ντελέζ! Αλλά σκέψου το - υπάρχει κάτι τόσο οικείο, τόσο προσωπικό, σε αυτήν τη μορφή άμεσης απεύθυνσης, όπου ένα άτομο μιλάει μόνο σε ένα άλλο.

«Κατά μία έννοια, ο έρωτας είναι σαν το γράψιμο: ζεις σε μια κατάσταση τόσο οξυμμένη που η ακρίβεια και η επίγνωση είναι ζωτικές», συνεχίζει. Και παρακάτω, «Μέσα από τον έρωτα, μαθαίνω να σκέφτομαι».

Θα θέλατε να αναλύσετε περαιτέρω τη σύνδεση μεταξύ αγάπης, σκέψης και γραφής;

Λοιπόν, ίσως όχι όλα τα είδη αγάπης. Όχι τα βιώσιμα είδη αγάπης. Ήμουν σε κατάσταση παραληρήματος όταν το έγραψα αυτό.

Ο έρωτας οδηγεί σε μια αλλοιωμένη, επαυξημένη κατάσταση ανοιχτότητας και επίγνωσης, και νομίζω ότι αυτό απαιτεί και η συγγραφή.

To να ξεφεύγεις από την κοινοτοπία των καθημερινών ανησυχιών και να επικεντρώνεσαι πολύ πολύ έντονα σε κάτι μέχρι να φωτιστεί.

«Πολιτική σημαίνει να αποδέχεσαι ότι τα πάντα γίνονται για κάποιο λόγο», ισχυρίζεται. Πώς κάνετε προσωπικά πολιτική και πώς σχετίζεστε με την θεσμοθετημένη εκδοχή της;

Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο ερώτημα. Υποθέτω ότι η πιο αληθινή μου ενασχόληση με την πολιτική είναι ως συγγραφέας.

Το μυθιστόρημα που μόλις τελείωσα, The Four Spent the Day Together, ασχολείται με τον εκφυλισμό της εργατικής τάξης των Η.Π.Α. κατά την εποχή των γονιών μου σε μια μόνιμη κατώτερη τάξη.

Για να καταλάβω το γεγονός αυτό, παρακολούθησα μια υπόθεση δολοφονίας σε μια μικρή πόλη της βόρειας Μινεσότα, στην οποία εμπλέκονταν τρεις έφηβοι που είχαν κάνει χρήση μεθαμφεταμίνης.

Ο εθισμός είναι ένα τεράστιο πρόβλημα στις Η.Π.Α., ένα πολιτικό πρόβλημα το οποίο συνδέεται με την απελπισία.

Προσπαθώ να κατανοήσω την πολιτική εξετάζοντας κάτι μικρό και εύληπτο και στη συνέχεια προσπαθώντας να εντοπίσω τις αιτίες πίσω από αυτό. Αυτές οι αιτίες είναι σχεδόν πάντα πολιτικές.

«Ποιος έχει το δικαίωμα να μιλάει και γιατί; Αυτό είναι το μόνο ερώτημα», επισημαίνει. Έχετε βρει μια απάντηση;

Υπάρχει πολύ μεγαλύτερη πληθώρα φωνών στις Η.Π.Α τώρα από ό,τι όταν έγραψα το βιβλίο πριν από τριάντα χρόνια. Ευτυχώς.

«Το διάβασμα τηρεί την υπόσχεση που εγείρει το σεξ αλλά σχεδόν ποτέ δεν καταφέρνει να εκπληρώσει: εκτείνει τον ορίζοντά σου επειδή μπαίνεις στη γλώσσα, στον ρυθμό, την καρδιά και το μυαλό ενός άλλου ανθρώπου», συμπεραίνει.

Τι απαιτείται για να γίνει κάποιος/κάποια καλός/καλή αναγνώστης/αναγνώστρια;

Την απόλυτη εμβύθιση!

Είναι ένα βιβλίο που δε σε ικανοποιεί εξίσου απογοητευτικό με μια σεξουαλική επαφή που δε σε γεμίζει;

Είναι πιο εύκολο να εγκαταλείψεις ένα απογοητευτικό βιβλίο, ωστόσο, από μια απογοητευτική σεξουαλική σχέση. Ένα βιβλίο δεν αντιμιλά.

«Η Κατάκτηση του Φόβου είναι σαν περφόρμανς», σημειώνει. Με ποια έννοια;

Χμμ. Δεν το θυμάμαι καν αυτό. Αλλά ίσως μιλούσα για μυθικούς ήρωες και αποστολές, την Οδύσσεια, τον Γκιλγκαμές, τις Επτά Νύφες για Επτά Αδέρφια;

«Η μεγαλύτερη ελευθερία στον κόσμο δεν είναι η ελευθερία να κάνεις λάθος;» αναρωτιέται. Πώς ορίζετε την ελευθερία σε έναν δομικά ανελεύθερο κόσμο;

Έχουμε όντως μικρούς θύλακες ελευθερίας, δε νομίζεις; Διαλογισμός, συγκέντρωση, φύση, ταινίες, σεξ και αθλήματα - το να χάνεσαι σε οτιδήποτε για λίγο.

«Η φιλόσοφος Λυς Ιριγκαρέ πιστεύει ότι δεν υπάρχει γυναικείο “Εγώ” στην υπάρχουσα (πατριαρχική) γλώσσα», υπογραμμίζει. Μέσω της δικιάς σας γραφής, έχετε κατορθώσει να «σμιλέψετε» ένα τέτοιο «Εγώ»;

Έτσι ελπίζω.

«Κάνοντας τη σούμα» (κινηματογράφος, συγγραφή, θέατρο, προσωπικές και άλλες σχέσεις), ποιο είναι το δικό σας ισοζύγιο; Αρκετά θετικό για να συνεχίζετε;

Υπάρχει πάντα κάτι να κάνεις.

Ευχαριστώ θερμά την Μαρία Ζαμπάρα (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια) για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το μυθιστόρημα της Chris Kraus I Love Dick κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια σε μετάφραση της Μαρίας Φακίνου.