Κριστίνα Γκρόζεβα: «Η αξιοπρέπεια είναι είδος υπό εξαφάνιση»

Πραγματοποιώντας τις υποσχέσεις που είχαν αφήσει με τη σκοτεινή ηθική παραβολή Το μάθημα, το εκ Βουλγαρίας σκηνοθετικό ζευγάρι Κριστίνα Γκρόζεβα και Πέταρ Βαλτσάνοφ, μεταπλάθουν στο Glory, μια δηκτική τραγικωμωδία, τη βουλγαρική μετα-κομμουνιστική πραγματικότητα με τρόπο βαθύ και ουσιαστικό. Πρωταγωνιστής της ταινίας ο Τσάνκο Πέτροφ, ένας τίμιος εργάτης σιδηροδρόμων, που βρίσκει τυχαία ένα τεράστιο χρηματικό ποσό, το οποίο και παραδίδει. Το βουτηγμένο στη διαφθορά υπουργείο Μεταφορών τον τιμά σε τελετή, απονέμοντάς του ένα ολοκαίνουριο ρολόι, αλλά χάνει το παλιό του, οικογενειακό κειμήλιο. Ο Τσάνκο θα κάνει το παν για να το επανακτήσει, και μ’ αυτό την αξιοπρέπειά του. Η συν-σκηνοθέτρια Κριστίνα Γκρόζεβα μας μιλά για την ταινία, με αφορμή την εξοδό της στις αίθουσες στις 2 Μαρτίου.

Σε ποιο βαθμό συνέβαλε το δημοσιογραφικό σου υπόβαθρο στη διαμόρφωση της αφηγηματικής και της οπτικής σου προσέγγισης- ακόμα και στην επιλογή των θεμάτων στα ντοκιμαντέρ και τις ταινίες μυθοπλασίας που έχεις συν-σκηνοθέτήσει και συν-σεναριογραφήσει με τον Πέταρ Βαλτσάνοφ;

Στη βραχύβια καριέρα μου στη δημοσιογραφία είχα την ευκαιρία να συναντήσω μια μεγάλη ποικιλία ανθρώπινων τύπων- από εγκληματίες μέχρι υπουργούς, από σούπερσταρ μέχρι ζητιάνους. Νομίζω ότι αυτό με βοηθά στην ανάπτυξη των χαρακτήρων στις ιστορίες μας. Κυρίως στο Glory, οι χαρακτήρες της κυρίας επί των δημοσίων σχέσεων, καθώς και η διάθεση και η ατμόσφαιρα στην ομάδα των δημοσίων σχέσεων, μου είναι πολύ γνωστές. Είναι σημαντικό για έναν σκηνοθέτη να μιλά για πράγματα, με τα οποία είναι εξοικειωμένος.

Πάντοτε αναρωτιόμουν πώς συνεργάζονται τα ζευγάρια σκηνοθετών/σεναριογράφων. Τι συμβαίνει με σένα και τον Πέταρ;

Το πιο σημαντικό στη συνεργασία μας είναι ότι διαρκώς προκαλούμε ο ένας τον άλλο δημιουργικά, κι αυτό μας βοηθά να μην πέφτουμε θύματα της ρουτίνας, των κλισέ και των εύκολων λύσεων. Επιπλέον, το να δουλεύω με τον Πέταρ έχει πλάκα και ένταση. Κάποιο καιρό πριν, έπρεπε να σκηνοθετήσω ένα μικρού μήκους φιλμ μόνη μου κι ήταν φρικτά βαρετή διαδικασία. Ωστόσο, σε κάποια φάση κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του Glory, αποφασίσαμε να προσκαλέσουμε έναν τρίτο συνεργάτη, τον νεαρό Βούλγαρο σεναριογράφο Ντέτσο Ταραλέζκοφ. Η εμπλοκή του έκανε τη διαδικασία ακόμα πιο δυναμική και αστεία και, το πιο σημαντικό, αποδείχτηκε αποτελεσματική. Τον κρατάμε μαζί μας για τα επόμενα εγχειρήματά μας.

Τα πρώτα 2 μέρη της διαφαινόμενης τριλογίας σας, Το μάθημα και το Glory, είναι στέρεα αγκυρωμένα στη σύγχρονη μετα-κομμουνιστική πραγματικότητα της Βουλγαρίας, αποτελώντας ένα δραματουργικά βαθύ, συχνά σκοτεινό, άλλοτε δηκτικά χιουμοριστικό, βασισμένο σε χαρακτήρες, μυθοπλαστικό ξαναδούλεμα θραυσμάτων ανθρώπινων ιστοριών αντλημένων από αυτή την πραγματικότητα. Ποιος ήταν πυρήνας του σεναρίου του Glory και πόση μυθοπλασία «ενσταλάχτηκε» σ’ αυτό;

Ο δάσκαλός μου Γκεόργκι Ντιουλγκέροφ έχει ένα γνωμικό, σύμφωνα με το οποίο δεν υπάρχει καλύτερος σεναριογράφος από την ίδια τη ζωή. Η ζωή στη Βουλγαρία τις τελευταίες δεκαετίες έχει ξεπεράσει κάθε όριο παραλογισμού. Ό,τι είναι αστείο, το νιώθεις θλιβερό και ό,τι είναι θλιβερό, στην πραγματικότητα το αισθάνεσαι ξεκαρδιστικό. Έτσι, ο πιο γρήγορος τρόπος να κυνηγήσεις κινηματογραφικές ιδέες είναι απλώς να ρίξεις μια ματιά γύρω σου, ή να ανοίξεις την εφημερίδα. Σχεδόν κάθε τίτλος εκεί φαντάζει σαν μια ταινία έτοιμη για παραγωγή.

Ένα κομβικό ζήτημα στην ταινία σας είναι εκείνο της αξιοπρέπειας. Και ο κεντρικός χαρακτήρας, τον οποίο υποδύεται εξαιρετικά ο Στέφαν Ντενολιούμποφ, είναι, όντως, ένας άνθρωπος αποφασισμένος να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του ό,τι και να γίνει. Θα ήθελες να μου πεις περισσότερα για το χτίσιμο του χαρακτήρα του; Είναι η αξιοπρέπεια κάτι που χάνεται καθ’ οδόν στις μέρες μας, ενόσω οι περισσότεροι προσπαθούν να επιβιώσουν με κάθε μέσο- κι όχι μόνο στη βουλγαρική κοινωνία;

Δουλέψαμε διαφορετικές εκδοχές του χαρακτήρα: είχαμε έναν ξεροκέφαλο άνθρωπο, έναν θυμωμένο άνθρωπο, έναν βαθιά προβληματικό άνθρωπο. Αλλά, τότε, μας ήρθε η ιδέα πως έχει αυτό το φρικτό τραύλισμα, το οποίο τον κρατά απομονωμένο, σαν αποκλεισμένο από τη διαφθορά και την κλοπή που ανθούν γύρω του. Ένα αουτσάιντερ ανάμεσα σε αουτσάιντερ, ένας άνθρωπος με πολύ λίγα πράγματα αξίας, για τα οποία νοιάζεται, πράγματα που τον κάνουν αυτό που είναι. Έτσι, όταν του αφαιρείται ένα απο αυτά, πρέπει να το ξαναβρεί, αλλιώς θα πάψει να υπάρχει. Δεν πρόκειται τόσο για τη διατήρηση της αξιοπρέπειάς του, όσο για τη διατήρηση της ταυτότητάς του. Γι’ αυτό και στο τέλος της ταινίας τον βλέπουμε σχεδόν κυριολεκτικά αποπροσωποποιημένο. Σχετικά με την αξιοπρέπεια, έχεις δίκιο, νομίζω ότι είναι είδος υπό εξαφάνιση.

Η ταινία σας περιστρέφεται πολύ γύρω από το χρόνο. Γιατί θέλατε τόσο πολύ να εξερευνήσετε αυτή την έννοια;

Προέκυψε φυσιολογικά. Από την ίδια τη σύλληψη της ιστορίας, ξέραμε πως το ρολόι είναι το σεναριακό μας εύρημα. Στα πραγματικά γεγονότα, ο εργάτης σιδηροδρόμων είχε βραβευτεί με ένα ρολόι που σταμάτησε να λειτουργεί λίγο αργότερα, κι αυτό μας ενέπνευσε να σκεφτούμε «κι αν είχε αυτό το παλιό ρολόι μεγάλης συναισθηματικής αξίας που χάνεται στη διάρκεια της τελετής;» Τότε σκεφτήκαμε ότι και το βιολογικό ρολόι της πρωταγωνιστριας επίσης χτυπά, και κάπως «κούμπωσε». Σε μεγαλύτερη κλίμακα, εξάλλου, μια τέτοια ιστορία είναι αναπόφευκτα ένα σχόλιο, το σχόλιό μας για τους καιρούς που ζούμε.

Οι ταξικοί διαχωρισμοί και η συστημική διαφθορά θίγονται επίσης, με μυθοπλαστικά ελκυστικό τρόπο. Πόσο κυρίαρχες είναι ως καταστάσεις στη Βουλγαρία του σήμερα;

Ποιος είπε πως είναι μυθοπλασία; Υπάρχουν πολύ λίγα μέρη στον κόσμο, όπου οι ταξικές διαιρέσεις δεν είναι μεγάλο και επιδεινούμενο ζήτημα. Η Ανατολική Ευρώπη σίγουρα δεν είναι ένα από αυτά. Η Βουλγαρία, σύμφωνα με την Eurostat, είναι η πιο διεφθαρμένη χώρα στην Ευρώπη. Η διαφθορά εδώ είναι τόσο φυσιολογική όσο κι ο αέρας που αναπνέουμε. Μεγάλης κλίμακας υπεξαίρεση, συστημική κλοπή, δικαστήρια για νοίκιασμα, μια απρόσκοπτη συγχώνευση κυβέρνησης και οργανωμένου εγκλήματος και, το χειρότερο, η ατιμωρησία όσων βρίσκονται στην εξουσία- είναι πολύ αποκαρδιωτικό να ξυπνάς με την ίδια κατάσταση καθημερινά για δεκαετίες. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον πλούτο, η διαφθορά πράγματι διαχέεται προς τα χαμηλότερα στρώματα της κοινωνίας. Καθετί υποδεικνύει ότι η διαφθορά και η κλοπή είναι κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές, οπότε γιατί να μην προβαίνουν σ’ αυτές όλοι;

Το μοντάζ είναι άλλη μία από τις αρετές της ταινίας. Πόση σημασία του αποδίδετε και πόσο διαρκεί συνήθως η διαδικασία;

Το μοντάζ είναι σίγουρα είναι το δομημένο στάδιο της δουλειάς μας. Ο Πέταρ αναλαμβάνει εξολοκλήρου το ρόλο του μοντέρ κι εγώ κρατώ τις αποστάσεις μου, για να έχω μια φρέσκια και απροκατάλητη άποψη για την ταινία. Δεν ανακατεύομαι πριν γίνει το πρώτο cut. Αν μου επιτρέπεις να επικαλεστώ τον δάσκαλό μου Γκεόργκι Ντιουλγκέροφ ξανά, μια ταινία γεννιέται 3 φορές- την πρώτη στο σενάριο, τη δεύτερη στη διάρκεια των γυρισμάτων και, τελικά, στο μοντάζ. Πώς θα μοιάζει το πραγματικό φιλμ και πώς θα το νιώθεις εξαρτάται ουσιαστικά από το μοντάζ. Μερικές φορές σκηνές που δε δούλεψαν στη διάρκεια του γυρίσματος συνέβη να δουλέψουν σπουδαία στο cut, και αντιστρόφως. Αν είσαι αμελής στο μοντάζ, μπορεί να σκοτώσεις τη διάθεσή ή την ενέργεια αυτού που θεωρούσες ότι ήταν εξαιρετική σκηνή.

Το βουλγαρικό σινεμά φαίνεται πως σταδιακά επιστρέφει στο κινηματογραφικό προσκήνιο, και αρκετές σκηνοθέτριες όπως εσύ, η Ραλίτσα Πέτροβα (που επίσης παίζει ένα μικρό ρόλο στο Glory) και η Σβέτλα Τσοτσόρκοβα, προσελκύετε πολλή δικαιολογημένη προσοχή κι αναγνώριση. Πώς σχετίζεστε με το εγχώριο κοινό;

Νομίζω ότι το βουλγαρικό σινεμά κερδίζει όλο και περισσότερη αναγνώριση διεθνώς. Η Ραλίτσα Πέτροβα δεν είναι η μόνη νέα Βουλγάρα σκηνοθέτρια που συμμετέχει στην ταινία μας. Έχουμε, επίσης, τους Μίλκο Λαζάροφ, Νικολάι Τοντόροφ, Ντίμιταρ Σάρτζεφ και Πάβελ Βεσνάκοφ, οι οποίοι στο σύνολό τους έχουν αποδείξει το ταλέντο τους και είναι καθ’ οδόν για την πρώτη ή τη δεύτερη ταινία μυθοπλασίας τους. Είναι αλήθεια, ωστόσο, πως οι σκηνοθέτριες έχουν κυρίαρχο μερίδιο στις πιο πετυχημένες κινηματογραφικές παραγωγές της Βουλγαρίας τα τελευταία χρόνια. Το τοπικό κοινό, πάντως, είναι «σκληρό καρύδι». Αν και γενικά οι άνθρωποι θέλουν πιο πολλές βουλγαρικές ταινίες, είναι, επίσης, πολύ προσεκτικοί, πιθανόν ως αποτέλεσμα της συστημικής απογοήτευσης στο βουλγαρικό μετα-κομμουνιστικό σινεμά, που τους έκανε απρόθυμους να επενδύσουν χρήματα κι εμπιστοσύνη σε καινούριους βουλγαρικούς τίτλους.

Ως συνέπεια, τα multiplex είναι απρόθυμα να προγραμματίσουν βουλγαρικές ταινίες και συνήθως τις βάζουν στις χειρότερες ώρες, με ορισμένες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, βεβαίως. Μικρότερες, ανεξάρτητες αίθουσες σπανίζουν και, όταν κοιτάς την κατάσταση εκτός μεγάλων πόλεων, συνειδητοποιείς τον τεράστιο αριθμό κοινοτήτων που ούτε καν έχουν πρόσβαση σε αίθουσα. Πρόσθεσε την τεράστια απόκλιση ανάμεσα στις τιμές των εισιτηρίων και του επιπέδου ζωής, κι έχεις την εικόνα όπου η διαδικτυακή πειρατεία φαντάζει το πιο φυσιολογικό πράγμα. Μιλώντας για διαφθορά και κλοπή...

Με το Glory, καταφέρνετε να επιβεβαιώσετε και να εκπληρώσετε τις υποσχέσεις που άφησε το Μάθημα. Ήσαστε αγχωμένοι για την αποδοχή της δεύτερης ταινίας σας;

Την ώρα που κάνουμε μια ταινία, δε σκεφτόμαστε αν θα αρέσει στους ανθρώπους ή όχι. Θέλουμε να απολαμβάνουμε αυτό που κάνουμε εκείνη τη στιγμή. Οι όποιες αμφιβολίες για αν το αν θα γεμίσεις την αίθουσα, αν οι άνθρωποι θα χειροκροτήσουν, ή αν θα επιλεγείς από ένα μεγάλο φεστιβάλ, είναι περισπασμός, μια ενόχληση στη δημιουργική διαδικασία.

Μιλώντας για τη δεύτερη ταινία σας μυθοπλασίας, είστε ήδη καθ’ οδόν για την προετοιμασία του τρίτου μέρους της τριλογίας;

Το τρίτο μέρος της τριλογίας είναι ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο ανάπτυξης και προτιμάμε να το κρατήσουμε μυστικό προς το παρόν. Το ερχόμενο φθινόπωρο πρόκειται να γυρίσουμε μια άλλη ταινία, που δεν είναι μέρος της τριλογίας. Ο τίτλος εργασίας είναι The Father. Θα ξαναδουλέψουμε με τους συμπαραγωγούς μας από την Ελλάδα, την Graal Films, σπουδαίους επαγγελματίες κι ανθρώπους. Είμαστε ενθουσιαμένοι που τους έχουμε μαζί μας σ’ αυτή την καινούρια περιπέτεια, γιατί η σύμπραξή μας έχει σίγουρα εξελιχτεί σε κάτι περισσότερο από μια επαγγελματική συνεργασία.

Η ταινία των Κριστίνα Γκρόζεβα και Πέταρ Βαλτσάνοφ Glory προβάλλεται στις αίθουσες από τις 2 Μαρτίου σε διανομή της Seven Films.