Σάιμον Ο Φαολάιν: «Δε διάλεξα την ποίηση, η ποίηση με διάλεξε»

 

Σάιμον Ο Φαολάιν (Φωτογραφία: Αγγελική Δημοπούλου)

Επηρεασμένος από την αρχαιοελληνική δραματουργία και την οικολογία, ο ποιητής, μεταφραστής και εκδότης Σάιμον Ο Φαολάιν είναι μια από τις πιο ιδιαίτερες φυσιογνωμίες της σύγχρονης ιρλανδόφωνης ποίησης.

Συναντηθήκαμε μαζί του στην Αθήνα, όπου πρόσφατα βρέθηκε για μια ακόμα φορά, προκειμένου να παρουσιάσει την ποιητική συλλογή του Γιορτάζω την Πτώση.

Γεννήθηκες στο Δουβλίνο, αλλά μεγάλωσες στα δυτικά, στην κομητεία του Κέρι.

Πράγματι, γεννήθηκα στο Δουβλίνο την περίοδο των «Ταραχών». Ήταν ζόρικη εποχή.

Έχουν επουλωθεί τα τραύματα του παρελθόντος ή το χνάρι τους παραμένει;

Παραμένει. Δε νομίζω ότι η ιρλανδική κοινωνία θα γίνει ποτέ πλήρως λειτουργική.

Ας συνεχίσουμε με την τρυφερότητα την οποία νιώθεις για την Ελλάδα και την αρχαιοελληνική δραματουργία.

Μεγάλη ιστορία!

Από παιδί μου άρεσε ο Όμηρος. Πολλοί ξεκινούν έτσι - ή από παιδικές εκδοχές των ομηρικών επών. Έτσι μάλιστα ξεκίνησε κι ο δικός μου γιος. Η Οδύσσεια, για παράδειγμα, είναι σπουδαία ιστορία και για παιδιά.

Το προσωπικό ενδιαφέρον μου εντάθηκε όταν διάβασα την Οδύσσεια μεταφρασμένη στα ιρλανδικά.

Τα ιρλανδικά, όπως ίσως γνωρίζεις, είναι μια μειονοτική γλώσσα στην Ιρλανδία. Μόνο ένα 5% του πληθυσμού είναι άριστοι ομιλητές της.

Ένας από αυτούς με ενδιαφέρει ιδιαίτερα, ο ευρυμαθής διανοούμενος μαθηματικός, και γλωσσολόγος Pádraig De Brún.

Συνήθιζε να έρχεται στο χωριό καταγωγής μου, τον πιο δυτικό τόπο στην Ευρώπη -με εξαίρεση, ίσως, την Ισλανδία-, ευρισκόμενο σε μια από τις πιο ισχυρές ιρλανδόφωνες περιοχές της χώρας.

Μίλησέ μου γι’ αυτόν.

Μετέφραζε από αρχαία ελληνικά, λατινικά και γαλλικά - αρχαιοελληνικές τραγωδίες, τη Θεία Κωμωδία του Δάντη, Μολιέρο, Ρακίνα.

Με την ολοκλήρωση της βρετανικής κατάκτησης τον 17^ο αιώνα, όμως, η γαελική αριστοκρατική τάξη, διανόηση και ποίηση είχαν καταστραφεί.

Καθώς, επομένως, η επιβίωση της γαελικής κουλτούρας εξαρτιόταν από τους αγρότες και τους ψαράδες, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν αναλφάβητοι, μετατράπηκε σε προφορική, εκφραζόμενη κυρίως μέσα από τη μουσική και την ποίηση.

Σύμφωνα με τουυς Νατιβιστές, όλα έπρεπε να βασίζονται στην ιρλανδόφωνη, τη γαελική κουλτούρα.

Σύμφωνα με τον De Brún, αντιθέτως, βιώναμε ένα πολιτιστικό έλλειμμα, έχοντας αποκοπεί από τον Διαφωτισμό και την Αναγέννηση εξαιτίας της βρετανικής κατάκτησης.

Κατ’ αυτόν, λοιπόν, έπρεπε να ενσωματωθούν οι ευρωπαϊκές επιδράσεις στη γαελική κουλτούρα.

Αρχικά σπούδασες αρχαιολογία, έτσι δεν είναι;

Σπούδασα αρχαιολογία και εργάστηκα στον τομέα των ανασκαφών.

Όταν συνέβη η οικονομική κρίση, επρόκειτο να παντρευτώ και περιμέναμε παιδί. Δεν ήθελα να είμαι αρχαιολόγος ανασκαφών πια, γιατί δεν ήμουν ποτέ σπίτι.

Ίσως ήθελες περισσότερο να «ανασκάπτεις» την ανθρώπινη κατάσταση.

Ανέκαθεν δεν αισθανόμουν ότι αποκόμιζα αρκετά από τις αρχαιολογικές ανασκαφές, γεγονός πολύ απογοητευτικό καθώς υποτίθεται πως ήμουν επιστήμονας. Δεν μπορούσα να προχωρήσω πολύ μακριά ή να ερμηνεύω υπερβολικά.

Ίσως γι’ αυτό στράφηκα κατόπιν στην ποίηση.

Τέλος πάντων, μόλις ενέσκηψε η κρίση η κατάσταση ήταν πολύ απλή. Δεν υπήρχε δουλειά -καμία δουλειά-, οπότε έπρεπε να μείνω στο σπίτι εισπράττοντας το επίδομα της κοινωνικής πρόνοιας.

Σκεφτόμουν ότι έπρεπε να κάνω κάτι, διαφορετικά θα αυτοκτονούσα. Εφόσον, λοιπόν, ανέκαθεν με ενδιέφεραν τα αρχαία ελληνικά, αποφάσισα να τα σπουδάσω.

Είχα κάποιες οικονομίες στην άκρη και γράφτηκα στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, όπου επί ένα χρόνο μελετούσα αρχαία ελληνικά επί πέντε ώρες καθημερινά.

Ασυνήθιστη επιλογή.

Όχι η πιο πρακτική, αν και είμαι πρακτικός άνθρωπος. Δεν ήθελα, εξάλλου, να μάθω λατινικά, επειδή συνδέονται με την Καθολική Εκκλησία.

Πάντα προτιμούσα τους Έλληνες από τους Ρωμαίους, άλλωστε. Έμοιαζαν λιγάκι με τους Ιρλανδούς. Οι Ρωμαίοι, από την άλλη, ήταν σαν τους Βρετανούς, έχτιζαν αυτοκρατορίες.

Κατά έναν παράξενο και ρηχό τρόπο λάτρευα, επίσης, την ελληνική γραφή. Το πιο όμορφο αλφάβητο είναι το ελληνικό. Τα ελληνικά μού ήταν πολύ οικεία.

Είχα τη δυνατότητα να διαλέξω ανάμεσα σε δύο κατευθύνσεις: γλώσσα και λογοτεχνία. Στράφηκα στη γλώσσα, αλλά μελέτησα και τη λογοτεχνία.

Η αμφισημία των έργων του Ευριπίδη, οι πολλαπλές αναγνώσεις τους, δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα, με καθήλωσαν.

Η φοίτησή μου ολοκληρώθηκε με την πραγματοποίηση της μετάφρασης της Μήδειας.

Ο εκδότης μου, Pádraig Ó Snodaigh, μια σημαντική φυσιογνωμία στον χώρο των γραμμάτων που πέθανε τον Ιανουάριο σε ηλικία 89 ετών, είχε μια αρχή:

Έδινε στους ανθρώπους μια ευκαιρία. Αν, λοιπόν, είχες κάτι αξιόλογο να παρουσιάσεις, θα το εξέδιδε.

Έτσι ανακάλυψε μερικούς από τους πιο σημαντικούς ποιητές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα.

Του πήγα τη μετάφραση της Μήδειας λέγοντάς του πως νόμιζα ότι ήταν πολύ καλή. Εξάλλου, δεν είχαν υπάρξει μεταφράσεις αρχαιοελληνικών κειμένων στα ιρλανδικά μετά τον θάνατο του Pádraig De Brún.

Υπήρχε, άρα, χώρος για σένα.

Ακριβώς, κι έτσι συμφώνησε να την εκδώσει. Ξεπούλησε, ξέρεις, αν και μιλάμε για μερικές εκατοντάδες αντίτυπα. Κι έτσι ακόμα, δεν ήταν, πάντως, κακό.

Τι σε κράτησε στον χώρο της γραφής, ιδίως της ποίησης, μιας και και δεν είναι πρoσοδοφόρος;

Δε βγάζεις λεφτά από την ποίηση. Ακόμα κι ο Σέιμους Χίνι εργαζόταν στο πανεπιστήμιο για βιοποριστικούς λόγους μέχρι που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ.

Πάντα με ενδιέφερε η ποίηση, διάβαζα πολλή ποίηση και συνήθιζα να την απομνημονεύω, αλλά δεν είχα γράψει ποτέ.

Έπαιζα μουσική και ασχολούμουν με τα εικαστικά, κι αυτό ήταν σπουδαίο. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε το Netflix ή το PlayStation, οπότε έπρεπε εσύ να σκαρώσεις πράγματα.

Όταν ο καλύτερος φίλους μου πέθανε στην Αφρική από πνιγμό, η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη για μένα, αλλά τα κρατούσα όλα μέσα μου. Ένιωθα πως θα τρελαθώ, ότι θα εκραγώ.

Τότε, ποιητικοί στίχοι άρχισαν να ξεπηδούν από το κεφάλι μου. Δεν τους αποκαλούσα «ποιητικούς» μέχρι που άρχισα να τους γράφω ακανόνιστα. Με τον καιρό, τους συνταίριαξα. Έτσι συνέβη.

Πολύ οργανικά.

Το ποίημα το οποίο περισσότερο αρέσει στον Έλληνα μεταφραστή μου, Δημήτρη Τσεκούρα, είναι το πρώτο που εξέδωσα ποτέ.

Οπότε, στην πραγματικότητα δε διάλεξα την ποίηση, η ποίηση με διάλεξε. Ή κάτι άλλο επέλεξε την ποίηση για μένα. Δεν ξέρω.

Σου άλλαξε ή/και σου έσωσε τη ζωή, άρα;

Ω, ναι. Εκείνη την πρώτη περίοδο σίγουρα μου έσωσε τη ζωή. Αφότου η προσωπική μου κρίση έγινε διαχειρίσιμη, ήταν σαν να είχε ανοίξει μια πόρτα στο κεφάλι μου.

Μέσα από αυτήν έχω μάθει περισσότερα για τον εαυτό μου παρά μέσα από οτιδήποτε άλλο. Μπορείς να κάνεις τα πάντα με την ποίηση, σού το επιτρέπει.

Η μετάφραση της ποιητικής σου συλλογής Γιορτάζω τη Πτώση στα ελληνικά έγινε από τα αγγλικά. Πώς βιώνεις αυτήν τη συνθήκη; Σε απογοητεύει, σε συναρπάζει;

Τα κομμάτια-«γέφυρες» στα αγγλικά είναι ένα αναγκαίο κακό.

Θα το λάτρευα αν ο Δημήτρης μπορούσε να μιλήσει ιρλανδικά ή αν εγώ ήμουν ικανός να μιλήσω ελληνικά. Πιθανόν θα μπορούσα να μεταφράσω την ποίησή μου μόνος μου.

Δυστυχώς, στο διεθνές πλαίσιο τα αγγλικά τείνουν να είναι γλώσσα-«γέφυρα». Για άλλους ανθρώπους ίσως αυτό δεν είναι πρόβλημα.

Για έναν ιρλανδόφωνο, όμως, υπάρχει μια διαφορετική δυναμική, επειδή στην Ιρλανδία τα αγγλικά είναι η γλώσσα-δολοφόνος, ενώ τα ιρλανδικά μια μικρή, απειλούμενη γλώσσα.

Επομένως, το ζήτημα είναι υπαρξιακό.

Πριν τον Μεγάλο Λιμό, στην Ιρλανδία το 80% του πληθυσμού ήταν ιρλανδόφωνοι. 100 χρόνια αργότερα αργότερα, το ποσοστό αυτό έπεσε στο 10%.

Αποτελεί, επομένως, ειρωνεία το ότι, μόλις επιτεύχθηκε η ανεξαρτησία, η γαελική γλώσσα είχε ως επί το πλείστον περιθωριοποιηθεί.

Δεν υπάρχουν Ιρλανδοί μονόγλωσσοι. Όταν ήμουν παιδί, οι περισσότεροι δε μιλούσαν αγγλικά. Τώρα, τα μιλούν όλοι.

Κι όταν βέβαια πρωτοήρθα στην Ελλάδα γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1990 δε μιλούσαν και πολλοί άνθρωποι αγγλικά. Στις μέρες μας, μόνο οι ηλικιωμένοι δε μιλούν αγγλικά.

Δεν μπορώ να μη θίξω και το μείζον -ίσως- ηθικό ζήτημα της εποχής μας, τη γενοκτονία των Παλαιστίνιων.

Η ιρλανδική κοινωνία είναι συντριπτικά φιλοπαλαιστινιακή. Αυτό μου δημιουργεί, ωστόσο, πρόβλημα ως εκδότη.

Από ποια άποψη;

Από την άποψη ότι πολλά από τα ποιήματα που μου στέλνονται είναι κατάλληλα για συνθήματα ή για να φωνάζονται στους δρόμους.

Κατά τη γνώμη μου, ένας ποιητής πρέπει να έχει ηθική συνείδηση. Για να δημοσιευτεί, όμως, η ποίηση πρέπει να έχει μια επιπρόσθετη καλλιτεχνική αξία.

Οπότε θα πρότεινα στους ενδιαφερόμενους να ασχοληθούν με τη μετάφραση σύγχρονης παλαιστινιακής ποίησης στα ιρλανδικά.

Ευχαριστώ θερμά την Αγγελική Δημοπούλου (Εκδόσεις Βακχικόν) για την πολύτιμη συμβολή της στον προγραμματισμό της συνέντευξης με τον Σάιμον Ο Φαολάιν στο πλαίσιο του φετινού Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίο του Άρεως.

Την ευχαριστώ, επίσης, για την παραχώρηση της φωτογραφίας του ποιητή.

Η ποιητική συλλογή του Σάιμον Ο Φαολάιν Γιορτάζω την Πτώση κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Bακχικόν σε απόδοση του Δημήτρη Τσεκούρα.