Γιώργος Πατεράκης: «Η δύναμη να σταθείς κριτικά απέναντι στον συρμό είναι το σημαντικό»

 

Γιώργος Πατεράκης (Φωτογραφία: Μountzoureas Photography)

Πιανίστας, συνθέτης, μαέστρος, ο Γιώργος Πατεράκης είναι ιδρυτής της μουσικά αντισυμβατικής, διαγενεακής και διαταξικής Χορωδίας String Theory, η οποία γιορτάζει φέτος δέκα χρόνια ύπαρξης.

Ενόψει των «επετειακών» συναυλιών της στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 24 και 25 Μαΐου συνομιλούμε με τον Γιώργο Πατεράκη.

Σπουδάσατε και διδάξατε πιάνο. Σπουδάσατε, επίσης, σύνθεση. Τι σας κέρδισε στο πιάνο, αν αυτό μπορεί να αρθρωθεί με όρους συνειδητής επιλογής;

Πολύ σωστά: γνωρίζουμε πλέον από τη βιολογία πως η «συνειδητή επιλογή» είναι μια ψευδαίσθηση.

Εκλογικεύοντας, λοιπόν, θα πω πως το πιάνο είναι αντικειμενικά το μοναδικό όργανο με το οποίο μπορείς να έχεις τόσο ευρεία εποπτεία της δυτικής μουσικής, τουλάχιστον από την όψιμη Αναγέννηση και μετά.

Λόγω κατασκευής, μπορεί να αντιμετωπίσει εξαιρετικά ευέλικτη αρμονία και πολύ περίπλοκη αντίστιξη μέχρι 4-5 φωνές.

Χάρη σε αυτή του τη δυνατότητα έχει το μεγαλύτερο ρεπερτόριο που υπάρχει σε όργανο, με την φωνή και το βιολί να ακολουθούν με απόσταση.

Όμως, δεν μπορώ να πω πως μέσα μου η ζυγαριά κλίνει προς το πιάνο έναντι της παρά στη σύνθεση. Θα έλεγα πλέον πως το πρώτο εξυπηρετεί το δεύτερο.

Mουσικά αντισυμβατική, τεχνικά άρτια, κοινωνικά ενεργή, πολιτικά ανήσυχη, διαγενεακή και διαταξική, η Χορωδία String Theory, την οποία ιδρύσατε το 2011, συγκροτείται από τα «κακά παιδιά» της χορωδιακής μουσικής.

Ποια ανάγκη εξυπηρετούσε, και ποια ανάγκη -αλλά και επιθυμία- η δημιουργία της έκτοτε εκπληρώνει; Πόσο σας άλλαξε ως άνθρωπο, πιανίστα, συνθέτη και μαέστρο ή/και εμπλούτισε το καλλιτεχνικό σας όραμα;

Όπως είπα και πριν: τα πράγματα γίνονται τυχαία και εμείς τους δίνουμε ερμηνείες και τα βαφτίζουμε «επιλογές μας».

Κάνω μία μικρή διόρθωση λέγοντας πως το ίδιο το String Theory φτιάχτηκε το 2011, ως ένα μικρό -τότε- μουσικό σχήμα.

Η ίδια η Χορωδία ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2015, εξ ου και κλείνει τα δεκάχρονά της φέτος.

Η μικρή ιστορία είναι ότι, όταν για τους δικούς μου λόγους, εγκατέλειψα  τη σολιστική πορεία, και μαζί της τη διδασκαλία, και έφτιαξα έναν δικό μου μουσικό χώρο με κάποια χαρακτηριστικά που αισθανόμουν πως χρειαζόταν η μουσική, είτε ως προς τον τρόπο που τη φτιάχνουμε είτε ως προς τον τρόπο που τη σερβίρουμε στον ακροατή.

Τέλος πάντων, εκείνη την εποχή είχε ανοίξει το Baumstrasse η Μάρθα Φριντζήλα, και μου λέει, «Βρε Γιώργο, δεν έρχεσαι να κάνεις εδώ τα δικά σου;», και πήγα.

Ξεκίνησα με μια σειρά διαλέξεων που λεγόταν «Τι είναι μουσική». Στο τέλος κάθε διάλεξης τους έβαζα να τραγουδάνε, ως πρακτικό συμπλήρωμα των θεωρητικών μαθημάτων.

Τους έλεγα δηλαδή π.χ. τι είναι το Γρηγοριανό μέλος και τι είναι το organum, και τους έβαζα μετά να το κάνουν και μόνοι τους, με τις φωνές τους, οπότε η θεωρητική γνώση γινόταν συναρπαστική πράξη. Έτσι ξεκίνησε η Χορωδία String Theory.

Από τότε μέχρι και σήμερα, το String Theory γενικά και η Χορωδία ειδικά, έχουν γίνει μία οξυγονούχος φούσκα στην οποία ευημερούμε πολλοί άνθρωποι.

Είναι κάτι σαν προστατευόμενος βιότοπος. Είχα πει σε μία άλλη συνέντευξη πως η χορωδία String Theory είναι το «γύρω-γύρω Παρασκευή και στη μέση Σάββατο». Το εννοούσα.

Πώς ορίζετε την «αντισυμβατικότητα» ως στάση ζωής αντανακλώμενη και στην καλλιτεχνική δημιουργία, με ποια έννοια τα μέλη της Χορωδίας περιγράφονται ως «κακά παιδιά» και μέσω ποιας διαδικασίας επιλέγεται το ρεπερτόριο;

Αρχίζοντας από το τέλος των ερωτημάτων σας, το ρεπερτόριο για τη χορωδία το επιλέγω με βάση τρεις άξονες: την αισθητική του αξία, την εκπαιδευτική του αξία και τον βαθμό δυσκολίας, που καθορίζει τον λόγο «value to money».

Της προσπάθειας, δηλαδή, που πρέπει να καταβληθεί στην εκμάθηση σε σχέση με το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.

Ως προς τα «κακά παιδιά», που ρωτάτε, ξέρετε πολύ καλά πως αυτά είναι μόνο λόγια. 

Για να μην κρυβόμαστε όμως πίσω από τις λέξεις, θα έλεγα πως, λόγω συνθηκών, είμαι  -ας πούμε- αντισυστημικός, οπότε και  η Χορωδία, οι παραστάσεις και οι λοιπές δράσεις μου έχουν ανάλογη στάση.

Τώρα, ως προς την «αντισυμβατικότητα» καθεαυτή,  δεν ξέρω αν έχει κάποια αξία, αφού και η ίδια μπορεί να είναι μόδα μιας εποχής.

Η δύναμη, όμως, να σταθείς κριτικά απέναντι σε μία καθολικά αποδεκτή αξία, στον συρμό, στο στερεότυπο, στον κοινωνικό αυτοματισμό, στο τσιτάτο που μηρυκάζει ασταμάτητα ένα ολόκληρο έθνος, στο σύνθημα που βροντοφωνάζει ένα λοβοτομημένο άπειρο πλήθος, στο trend μιας φανταχτερής και εκκωφαντικής εποχής, αυτό είναι το σημαντικό.

Ταυτίζομαι με αυτό που είχε πει ο Ράσελ για το σχηματισμό γνώμης πάνω σε δεδομένο ζήτημα: η πλειοψηφία πιστεύει, οι υπόλοιποι δυσπιστούν και μόνον ένα απειροελάχιστο ποσοστό εξετάζει κριτικά.

Τέλος, η καλλιτεχνική δημιουργία ακολουθεί κι αυτή την εποχή της.

Σήμερα οι χορογράφοι χορογραφούν επειδή η Στέγη βγάζει προκήρυξη, οι σκηνοθέτες σκηνοθετούν επειδή το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ανοίγει την πλατφόρμα υποβολής προτάσεων και οι  μουσικοί γράφουν επειδή ο Νιάρχος ανακοίνωσε τις επιχορηγήσεις.

Μητέρα της σημερινής τέχνης είναι το ΥΠΠΟΑ, ο Νιάρχος και ο Ωνάσης. Πώς λέμε «εθνικό ευεργέτη» ένα κακοποιό Γκόλουμ ονόματι «Συγγρός»; Έτσι.

Ανιστόρητα πράγματα που φυτρώνουν και ευδοκιμούν σε απέραντα ενδιαιτήματα αμαθών και ηλιθίων - δηλαδή όλων ημών. Εννοώ ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, όχι εμάς εδώ, την τελευταία τρύπα του ζουρνά.

Γιώργος Πατεράκης & Χορωδία String Theory (Φωτογραφία: Mountzoureas Photography)

Το επετειακό συναυλιακό διήμερο της Χορωδίας String Theory στις 24 και 25 Μαΐου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών δεν αφιερώνεται μόνο στην ίδια την χορωδία, στο έργο της και στους ανθρώπους οι οποίοι πέρασαν από αυτήν.

Αναδεικνύει, επιπλέον, και την κουλτούρα της μάθησης, της αλληλοσύνδεσης, της κοινωνικής ενσυναίσθησης και του πνεύματος συνεργασίας που τη συνέχει. Πόσο απαραίτητη είναι -και πόσο λείπει- αυτή η κουλτούρα στις μέρες μας;

Δεν είναι απαραίτητη, δε βλέπετε γύρω; Οι άνθρωποι συνεχίζουν ανενόχλητοι να ζουν το μύθο ενός υπέροχου ανθρωποφαγικού καπιταλιστικού συστήματος.

Θα συνεχίσουν να είναι μακάριοι νεοφιλελεύθεροι καταναλωτές, θα χαίρονται τα mall τους, μεθαύριο θα απολαμβάνουν τον καφέ τους στο Riviera Tower του Ellinikon Park.

Θα εκλέγουν ξανά και ξανά τους διάφορους χουντικούς Αδωνο-Πλευρο-Βοριδο-τέτοιους του Ελληνικού Κοινοβουλίου, οι Ελληνικές Τράπεζες.

Θα συνεχίσουν να μοιράζουν μέρισμα 50%, τα ζώα της στάνης θα εξακολουθήσουν να χάνουν τα σπίτια τους για χρέη τριών χιλιάδων ευρώ, τα τρένα θα εξακολουθήσουν να συγκρούονται, προσφέροντάς μας στιγμές προσωρινής έξαψης.

Η Γάζα θα γίνει υπέροχα resorts - all inclusive, η Ελληνική γλώσσα θα συνεχίσει να είναι η σημαντικότερη γλώσσα του κόσμου και οι υπόλοιποι θα συνεχίσουν θα τρώνε βελανίδια όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες.

Δε θα ανοίξει ρουθούνι. Η μάλλον, όχι μόνον θ’ ανοίξει, αλλά ολόκληρη εγχείρηση αφαίρεσης οργάνων θα γίνει, μόνο που εμείς θα  είμαστε όλοι τόσο ναρκωμένοι που κανείς μας δε θα χαμπαριάσει τίποτα.

Υπάρχουμε όμως ακόμα αρκετοί -αν και όχι τόσο θορυβώδεις- που συνεχίζουμε να λαχταράμε τη θέρμη της ζωής, τη φλόγα της επιθυμίας, τη χαρά της έκστασης απέναντι σε ένα αδιανόητο και ακατανόητο σύμπαν ·

Τον έρωτα και των ενθουσιασμό της ανθρώπινης συνάφειας, τη λυτρωτική δροσιά της ανθρώπινης διάνοιας και δημιουργικότητας, μέσα στο διαρκώς συρρικνούμενο και ολοένα και πιο απομονωμένο οικοσύστημά μας που επιθυμούμε να προστατέψουμε.

Επομένως, για να απαντήσω στο ερώτημά σας, για την προστασία του συγκεκριμένοι οικοσυστήματος, η ενσυναίσθηση και η αλληλοσύνδεση είναι sine qua non.

Αφουγκραζόμενος ως ακροατής και παρατηρητής την τρέχουσα εγχώρια κοινωνικοπολιτική και καλλιτεχνική πραγματικότητα, τι σας εμπνέει και τι σας απωθεί περισσότερο;

Για την καλλιτεχνική πραγματικότητα δεν ξέρω και δεν έχω κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Για τα υπόλοιπα με απωθεί το ότι δεν έχω απολύτως κανέναν τρόπο να κάνω το παραμικρό καλό σε έναν κόσμο που δεν ξέρω πια αν τον αγαπώ περισσότερο απ’ όσο τον αποστρέφομαι.

Σας παρακαλώ μόνο μη μου πείτε πως οι δράσεις μου, η στάση μου και η μουσική μου συμβάλλουν σε αυτό, γιατί θα πάρω χάπια.

Τον Φεβρουάριο του 2024 είδε το φως της μέρας το CD σας, Δώδεκα τραγούδια για την ήπια αντιμετώπιση της αιωνιότητας, της ανοησίας και της φθοράς, μια απολαυστικά μη σοβαροφανής σπουδή στην ανθρώπινη κατάσταση.

Aντιμετωπίζονται, εξευμενίζονται ή υπερβαίνονται, άραγε, η αιωνιότητα, η ανοησία και η φθορά μέσω της τέχνης;

Αν διαβάσετε προσεκτικά τον τίτλο λέει «ήπια αντιμετώπιση», όχι «θεραπεία». Είναι ιατρικός όρος, όπως η «παρηγορητική αγωγή». Απάλυνση των οδυνηρών συμπτωμάτων, ελλείψει δυνατότητας θεραπείας.

Πώς να θεραπεύσεις την  αιωνιότητα, που είναι ούτως ή άλλως μια φτιαχτή, θεωρητική έννοια, τη φθορά, ή την η ανοησία, μια τόσο πανίσχυρη δύναμη που καθορίζει τις τύχες όχι μόνον ατόμων ή εθνών αλλά και ολόκληρης της ανθρωπότητας;

Αυτό λέει και ο τίτλος του δίσκου.

Τον φετινό Απρίλιο κυκλοφόρησε το πιο πρόσφατο -αν και ηχογραφημένο το 1989- CD σας, George Paterakis Vintage Piano Recordings #1: Schubert - Moments Musicaux.

Τι αγαπάτε περισσότερο στον Σούμπερτ; Σας προκαλεί κάποια νοσταλγία η ανάκληση αναμνήσεων από εκείνη την εποχή; Γενικά, είστε νοσταλγικός άνθρωπος;

Δεν ήταν CD. Είναι μία από τις ηχογραφήσεις που είχα κάνει στο Γ’ Πρόγραμμα.

Τώρα, αν θέλαμε να δώσουμε μια iconic αντιδιαστολή της απλότητας με την απλοϊκότητα, τότε θα φωνάζαμε τον Σούμπερτ. Είναι αφοπλιστική η μουσική του γιατί είναι τόσο άμεση και ταυτόχρονα τόσο απλή (επιμένω: όχι απλοϊκή).

Προσέξετε και ένα ενδιαφέρον τεχνικό στοιχείο: στη μουσική διδασκόμαστε σχεδόν τα πάντα. Προχωρημένη αρμονία, αντίστιξη, επιδέξια ενορχήστρωση, μορφολογικά ενδιαφέρουσες φόρμες, περίπλοκους ρυθμούς, ό,τι βάλει ο νους σας.

Ένα πράγμα μόνο δεν μπορεί να διδαχτεί στη μουσική εκπαίδευση, πέρα από κάποιες πολύ βασικές αρχές: το πώς να φτιάξεις μια εξαιρετική μελωδία. Και ο Σούμπερτ κάνει ακριβώς αυτό.

Για να τελειώσω, δεν ξέρω αν είμαι νοσταλγικός ή ξε-νοσταλγικός.

Μου αρέσουν τα πράγματα που μου αρέσουν, είτε είναι μπροστά είτε είναι πίσω μου, αλλά δε θυσιάζω τα μελλούμενα χάριν των παρελθόντων.

Ευχαριστώ θερμά την Εύη Τζίτζη από τη Γραμματεία της Χορωδίας String Theory για την πολύτιμη συμβολή της στην υλοποίηση της συνέντευξης.

Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον Γιώργο Πατεράκη για τις αιχμηρές και διαυγείς απαντήσεις του, καθώς και για την παραχώρηση των φωτογραφιών οι οποίες συνοδεύουν το κείμενο.

Το Σάββατο 24 και την Κυριακή 25 Μαΐου η Χορωδία String Theory γιορτάζει δέκα χρόνια ύπαρξης στον Πολυχώρο του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (αίθουσα «Γιάννης Μαρίνος», 20:45).