Ζενό Γκρατόν: «Οι αγαπητικές σχέσεις και η αλληλεγγύη μάς κάνουν ελεύθερους»

 

Ζενό Γκρατόν (Φωτογραφία: Caroline Monnet)

Ο Ζαν Ζενέ «συναντά» τον Σεμπάστιαν Μάισε στο μεγάλου μήκους ντεμπούτο του Βέλγου Ζενό Γκρατόν, Τα χαμένα αγόρια, το οποίο εξερευνά τις έννοιες της ελευθερίας και του πάθους μέσα από τον έρωτα δύο έγκλειστων εφήβων.

Συνομιλώντας με τον σκηνοθέτη ενόψει της προβολής του φιλμ στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 64^ου ΦΚΘ.

Υπάρχει κάποια ενδιαφέρουσα ιστορία πίσω από τους διαφορετικούς τίτλους της ταινίας σου, Τα χαμένα αγόρια, στα γαλλικά και στα αγγλικά;

Μακάρι να υπήρχε, αλλά δεν υπάρχει!

H διεθνής εταιρεία πωλήσεων ήθελε κάποιον τίτλο που να είναι πιο... αποτελεσματικός, κι έτσι διάλεξε αυτόν.

Αλλά μου αρέσει, γιατί επιθυμούσα να γυρίσω μια ερωτική ιστορία που θα εξελισσόταν σε μια υπό εξερεύνηση πραγματικότητα, αλλά ταυτόχρονα πρόκειται και για την ιστορία μιας ομάδας, οπότε τελικά ο τίτλος είναι ο πιο κατάλληλος.

Από πού πηγάζει το ενδιαφέρον σου για τις φυλακές; Στην τελική, φυλακές είναι, όχι «σωφρονιστικά καταστήματα», όπως ευφημιστικά πολλές φορές αποκαλούνται.

Όταν ήμουν έφηβος, ο ξάδερφός μου μου τοποθετήθηκε σ’ ένα τέτοιο μέρος και μου ήταν πολύ δύσκολο να αποδεχτώ την ποινικοποίηση της νεανικής παραβατικότητας από την πλευρά της κοινής γνώμης και τον εξοστρακισμό των παραβατών.

Ήξερα πως οι καταστάσεις που τον ώθησαν στην παραβατικότητα ήταν συστημικής φύσης και ο εγκλεισμός δεν τον βοηθούσε καθόλου.

Επιπλέον, ήθελα μέσω του κινηματογραφικού φακού να ρίξω φως σ’ αυτά τα «αόρατα» μέρη και να φιλοτεχνήσω ένα πορτρέτο το οποίο δε θα είναι άσπρο και μαύρο.

Σε ποιο τμήμα του Βελγίου βρίσκεται η φυλακή όπου έγιναν τα γυρίσματα;

Στην εξοχή, σε μια απόμερη δασική τοποθεσία. Είναι πολύ υποκριτικό να δηλώνεται ως στόχος η κοινωνική επανένταξη των εγκλείστων και την ίδια στιγμή να εκτοπίζονται σε μια απομακρυσμένη τοποθεσία.

Ήταν μια από τις αντιφάσεις με τις οποίες ήρθα αντιμέτωπος, και μου εξήψε περισσότερο την περιέργεια.

Πόσο δύσκολο και πόσο περιοριστικό ήταν για σένα ως σκηνοθέτη να αποκτήσεις πρόσβαση σ’ αυτό το μέρος και να πραγματοποιήσεις τα γυρίσματα εκεί, συμμορφούμενος ταυτόχρονα με τους ισχύοντες κανόνες που το διέπουν;

Ήταν το μόνο «σωφρονιστικό κατάστημα» το οποίο μας είπε «ναι», επειδή η διευθύντριά του ήταν πρώην ψυχολόγος, επομένως καταλάβαινε τι προσπαθούσαμε να κάνουμε.

Επιπλέον, δεν ήταν το μόνο άτομο το οποίο ήταν υπεύθυνο για τη λήψη της απόφασης -υπήρχε και το Υπουργείο Δικαιοσύνης-, ενώ κι εγώ από την πλευρά μου υπήρξα πολύ ξεκάθαρος ως προς τι ήθελα να κάνω.

Δε μου επιτρεπόταν να τραβάω φωτογραφίες ή να ηχογραφώ συνομιλίες, παρά μόνο κάποιους ήχους.

Η στάση μου καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας ήταν σωστή, σεβάστηκα τους κανόνες, δεν ξεπέρασα κάποια όρια, κι έτσι έγινα αποδεκτός από τη διεύθυνση.

Όταν, πάλι, οι έγκλειστοι έφηβοι έβγαιναν με άδεια τα Σαββατοκύριακα, τους έδινα μικροπράγματα, για παράδειγμα τσιγάρα, προκειμένου να διατηρήσουμε μια σχέση.

Άρα υπήρχε αλληλεπίδραση και συνομιλίες μεταξύ σας.

Όλη την ώρα! Δεν κάναμε τίποτε άλλο από το να μιλάμε. Όταν διεξήγαγα το πρώτο στάδιο της έρευνας, μιλούσαμε και μιλούσαμε. Ακόμα και κατά τη διάρκεια των προβών, πήγαινα τους ηθοποιούς στους έγκλειστους για να κουβεντιάσουν μαζί τους.

Το γεγονός αυτό σε βοήθησε να διαμορφώσεις τους χαρακτήρες του φιλμ με έναν πολύ πιο αυθεντικό, «γειωμένο» τρόπο. Είχες εξ αρχής συλλάβει το πρωταγωνιστικό ζευγάρι ως τέτοιο;

Εμπνέομαι πολύ από τη δουλειά του Ζαν Ζενέ ως συγγραφέα. Είχε φυλακιστεί επί μακρόν επειδή έκλεβε, καθώς δεν είχε λεφτά. Στη φυλακή, συνέγραψε πολλά βιβλία όπου αναφερόταν στην αγάπη, την τρυφερότητα και τις σχέσεις μεταξύ αντρών.

Με εμπνέει, όμως, και ως σκηνοθέτης, καθώς είχε γυρίσει τη μικρού μήκους ταινία Ένα ερωτικό άσμα, η οποία πραγματεύεται τη σχέση δύο έγκλειστων αντρών που τους χωρίζει ο τοίχος μιας φυλακής.

Το Χαμένα αγόρια είναι και ένας φόρος τιμής στη δουλειά του.

Πολύ τολμηρή φιλοδοξία το να χρησιμοποιείς τη δουλειά του Ζαν Ζενέ ως αφετηρία.

Γιατί όχι; Ήταν ένας αβάν γκαρντ δημιουργός.

Κανένα πρόβλημα, εφόσον η επιλογή σου απέδωσε «καρπούς».

Ο Ζαν Ζενέ μου δίδαξε ότι η κύρια σύγκρουση που συχνά βλέπεις στα κουίρ φιλμ είναι η υπέρβαση της ντροπής. Η αφήγησή του είναι πολύ σημαντική. Κι ο ίδιος, επίσης. Ο Ζενέ μου επέτρεψε να τολμήσω, και πραγματικά να κάνω κάτι άλλο.

Ονειρεύομαι τον καιρό που θα μπορούμε να παραμένουμε πολιτικοί μιλώντας για την ομοφυλοφιλία, βάζοντας την ντροπή στην άκρη.

Όταν βλέπεις τους ήρωες να ζουν την επιθυμία τους, προκύπτουν νέες συγκρούσεις συνδεόμενες με το πάθος.

Ήθελα οι συγκρούσεις στην ταινία μου να περιστρέφονται γύρω από το πάθος, την εγκατάλειψη, την προδοσία, παρά γύρω από την υπέρβαση της ντροπής.

Αυτές οι συγκρούσεις αποτυπώνονται ιδανικά μέσα από τις ερμηνείες των νεαρών ηθοποιών. Ενσαρκώνουν τις προθέσεις σου με πολύ παθιασμένο τρόπο.

Πολλά συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του casting.

Όταν γνώρισα τον Khalil Gharbia, ο οποίος υποδύεται τον Τζο, ήξερα πως θα μπορούσα να δουλέψω μ’ αυτόν γιατί είχε μια διαφορετική προσέγγιση στην αρρενωπότητα και είναι διαισθητικός ηθοποιός.

Επιπλέον, ήταν πολύ ικανός και αρκετά γενναιόδωρος στο να αποδώσει την τρυφερότητα. Δεν μπορούν να το κάνουν πολλά αγόρια αυτό.

Κι η δουλειά με την οποία επρόκειτο να καταπιαστούμε είχε πολύ να κάνει με την αλληλεγγύη και την τρυφερότητα, παρά με τη σεξουαλικότητα.

Για μένα είναι πιο ανατρεπτικό να δείχνω την τρυφερότητα κι όχι τη σεξουαλικότητα. Η τρυφερότητα είναι το πιο πολιτικό πράγμα.

Ο Julien De Saint Jean, σε αντίθεση με τον Khalil, είναι απόφοιτος Δραματικής Σχολής και διαθέτει πολλές τεχνικές αρετές.

Φέρνοντας αντιμέτωπους τους δύο τρόπους δουλειάς στο πλατώ ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία.

Δεν εστιάζεις και τόσο στους λόγους για τους οποίους κατέληξαν έγκλειστοι. Δε σε απασχολεί και τόσο.

Έτσι είναι.

Ξέρουμε ότι ο Τζο είναι μέσα γιατί έκαψε αμάξια κατά τη διάρκεια ταραχών, ενώ ο Γουίλιαμ επειδή μαχαίρωσε κάποιον. Συναντούμε, όμως, τους χαρακτήρες όχι μέσω όσων έχουν κάνει, αλλά μέσω των εκατομμυρίων πτυχών των προσωπικοτήτων τους.

Συχνά θυμόμαστε τους έγκλειστους γι’ αυτό που διέπραξαν. Δεν είναι, όμως, αυτό που τους συνιστά. Όλοι κάνουν λάθη, ιδίως σε τόσο νεαρή ηλικία.

Κι όμως, όταν παγιδεύεσαι ανάμεσα σε τοίχους, δυσκολεύεσαι να επανενταχθείς κοινωνικά και συχνά τείνεις να αναπαράγεις τις ίδιες επιλογές, που σε επαναφέρουν στο ίδιο περιβάλλον.

Σ’ αυτό αφορά η ταινία.

Το τι σημαίνει να είναι ένας άνθρωπος ελεύθερος είναι, τελικά, και το πιο δηκτικό ζήτημα - είτε είναι φυλακισμένος εντός ή εκτός τειχών. Συνδέεται, για σένα, η ελευθερία με την έκφραση και τη βίωση της επιθυμίας;

Ο πρωταγωνιστής, του οποίου η αποφυλάκιση επίκειται, δε θέλει την ελευθερία του, γιατί δεν έχει κάποιον να αγαπά και να επιθυμεί.

Μπορεί να είσαι «ελεύθερος», αλλά είσαι μόνος. Κι η σύγχρονη κοινωνία σχετίζεται με την εξατομίκευση και τη μοναξιά. Ο μηχανισμός παραγωγής ανελεύθερων ανθρώπων συνίσταται στον διαχωρισμό μας.

Οι αγαπητικές σχέσεις και η αλληλεγγύη μάς κάνουν ελεύθερους. Όσο περισσότερο αγαπιέται, τόσο περισσότερο ελεύθερος γίνεται ο πρωταγωνιστής της ταινίας.

Αν νοιάζεσαι και λειτουργείς αλληλέγγυα, μπορείς να είσαι ελεύθερος, ακόμα κι αν παραμένεις έγκλειστος.

Τα όσα συνέβησαν στην Ελλάδα το 2014-15 κι η συλλογική οργάνωση μέσω δικτύων αλληλεγγύης απέναντι στην οικονομική κρίση και τη λιτότητα μας ενέπνευσαν εδώ, στη Δυτική Ευρώπη.

Ακόμα και στον νεοφιλελεύθερο, προνομιούχο βρυξελλιώτικο κόσμο μας, η ιδεολογία του καταναλωτισμού μάς παγιδεύει. Ποιος είναι πραγματικά ελεύθερος; Κανένας!

Ο μόνος τρόπος μέσω του οποίο αισθάνομαι ελεύθερος στη ζωή μου είναι μέσω των δικτύων αλληλεγγύης, της αγάπης, της φιλίας. Ο μόνος τρόπος να απελευθερωθούμε είναι μέσω των ανθρώπων και των πολιτικών δικτύων.

Δυστυχώς, όμως, στο τέλος οι περισσότεροι προσπαθούν να σώσουν το «τομάρι» τους. Αυτό υπαγορεύει η κυρίαρχη, καπιταλιστική ιδεολογία.

Δε νομίζω! Η κρίση που βιώνουμε γεννά την αλληλεγγύη. Το είδαμε και στην περίοδο της Covid 19. Δε λειτουργεί έτσι η ανθρώπινη φύση.

Υπάρχει ελπίδα, λοιπόν, αλλά είναι μια ελπίδα την οποία κουβαλάς μέσα σου και δε βασίζεται σε αντικειμενικά γεγονότα.

Ευχαριστώ θερμά τον Clément Chautant και την Léa Nucciarelli (Indie Sales) για την καθοριστική συμβολή τους στην υλοποίηση της συνέντευξης με τον σκηνοθέτη.

Η ταινία του Ζενό Γκρατόν Τα χαμένα αγόρια προβάλλεται, σε ελληνική πρεμιέρα, στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 64^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, παρουσία του σκηνοθέτη.

Η πρώτη προβολή είναι προγραμματισμένη την Τετάρτη 8 Νοεμβρίου (Ολύμπιον, 17:00) και η επαναληπτική την Πέμπτη 9  Νοεμβρίου (Φρίντα Λιάππα, 14:00).