Συνομιλώντας με τις Σοφία Εξάρχου και Δήμητρα Βλαγκοπούλου για την ταινία «Animal»

Σοφία Εξάρχου (αριστερά), Δήμητρα Βλαγκοπούλου (δεξιά) (Φωτογραφία: Γιάννης Κοντός)

Η αποδόμηση της «κραταιάς» εγχώριας τουριστικής βιομηχανίας μέσα από την ιστορία μιας ομάδας ανιματέρ που δουλεύουν σε ένα τουριστικό θέρετρο βρίσκεται στον «πυρήνα» του Animal, δεύτερης μεγάλου μήκους ταινίας της Σοφίας Εξάρχου.

Συναντηθήκαμε με την σκηνοθέτρια και την ψυχωμένη πρωταγωνίστρια, Δήμητρα Βλαγκοπούλου, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο. Το πολυσυζητημένο Αnimal κάνει την εγχώρια πρεμιέρα του στο 64^ο ΦΚΘ.

Το Animal, η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία σου, έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Λοκάρνο, ενώ χτες (σημ.: 17 Aυγούστου) την παρακολουθήσαμε στο Σαράγεβο. Υπήρχαν διαφορές στην πρόσληψή της από τα κοινά των δύο φεστιβάλ;

Σοφία Εξάρχου: Στο Λοκάρνο είχαμε αρκετό άγχος, γιατί ήταν η παγκόσμια πρεμιέρα του Animal. Χρειαστήκαμε, λοιπόν, λίγο χρόνο για να συνειδητοποιήσουμε τις αντιδράσεις του κοινου, και κατόπιν να διαβάσουμε τις κριτικές.

Σε ό,τι με αφορά, αισθάνθηκα εξίσου κοντά τα κοινά και στα δύο φεστιβάλ.

Εσύ, Δήμητρα, πώς βίωσες τις αντιδράσεις των διαφορετικών κοινών;

Δήμητρα Βλαγκοπούλου: Το ίδιο ένιωσα και στο Λοκάρνο και εδώ, στο Σαράγεβο. Λόγω του κοινωνικού σχολίου στο οποίο η ταινία προβαίνει, η ανταπόκριση του κοινού υπήρξε εξίσου θερμή.

Το πιο «δυτικό» κοινό συνδέθηκε, πάντως, με έναν βαθύτερο τρόπο με τα ζητήματα που θίγει το φιλμ.

Το Λοκάρνο και η Ελβετία συνολικά εκπροσωπούν, σχηματικά μιλώντας, ένα πιο προνομιούχο κομμάτι πληθυσμού. Εκεί κατέτεινε η αρχική μου ερώτηση.

Σ.Ε.: Φοβόμουν το πώς το οποιοδήποτε κοινό θα κατανοούσε τους θεματικούς άξονες και θα συνδεόταν με τους χαρακτήρες. Όχι σε σχέση με το Λοκάρνο, αλλά με την ίδια την ταινία, τόσο από την άποψη της συγγραφής του σεναρίου της όσο και του μοντάζ.

Το φιλμ είναι σαν ένα «κρεμμύδι», σαν ένα σύμπαν. Αρχικά, εισάγεσαι σ’ αυτό, σταδιακά, όμως, «φωτίζεται» μόνο μία προσωπικότητα, της Κάλιας, και η προσωπική της διαδρομή. Ίσως έτσι βοηθήθηκαν τα κοινά να συνδεθούν με το «όλο».

Και δεν εστίασαν στην πιο «ανάλαφρη» επιφάνεια του φιλμ.

Σ.Ε.: Ανάλαφρη και διασκεδαστική, όπως όταν οι χαρακτήρες πίνουν. Όχι, όμως, γιατί είναι χαρούμενοι, αλλά για να εκτονώσουν την ένταση που βιώνουν εργαζόμενοι, και για να χαλαρώσουν μετά το τέλος της δουλειάς.

Η αποδόμηση, το «σπάσιμο» του προσωπείου της «κραταιάς» εγχώριας τουριστικής βιομηχανίας ενυπήρχε, σε σπερματική μορφή, και στο Park, το μεγάλου μήκους ντεμπούτο σου.

Σ.Ε.: Από εκεί, εξάλλου, προέκυψε η αρχική ιδέα του Animal. Όταν κάναμε ρεπεράζ για το Park, είχαμε δει ανιματέρ εν ώρα εργασίας.

Όλοι συνδέουμε τις διακοπές με τη χαρά. Μέσω, όμως, της συγκεκριμένης ταινίας δηλώνεται: «Ναι, αλλά ο καπιταλισμός είναι παντού και απλώνεται σε οτδήποτε κάνουμε, στις διακοπές ή αλλού».

Ένιωσα, Δήμητρα, ότι υπήρχε μια εσωτερίκευση του ρόλου που υποδυόσουν. Ακόμα και στις μη εργάσιμες ώρες, κουβαλούσες την περσόνα της ανιματέρ, σαν να μην αφηνόσουν πραγματικά ποτέ. Έτσι αντιλήφθηκες τον χαρακτήρα;

Δ.Β.: Ο τρόπος με τον οποίο η Κάλια ανταποκρίνεται στη δουλειά της μετατρέπεται σε τρόπο ζωής. Γίνεται ένα με αυτόν, αρνούμενη να προβεί σε διαχωρισμό. Η σωματική της πληγή είναι, τελικά, μια πληγή εσωτερική.

Αυτή η διαδικασία που συνεπάγεται την απώλεια των ορίων συντελείται μπροστά στους τουρίστες, οι οποίοι στην πραγματικότητα δεν είναι αντίπαλοι.

Σ.Ε.: Η απώλεια των ορίων αφορούσε όλους τους χαρακτήρες, ειδικά εκείνους που ανήκαν στο πρώτο γκρουπ των χειμερινών ανιματέρ, οι οποίοι είχαν ζήσει περισσότερο μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο.

Όλοι οι εργαζόμενοι μετά από πολλά χρόνια εργασίας χάνουν τα όρια ανάμεσα στον ρόλο που υποδύονται στην επαγγελματική τους ζωή και στην καθημερινότητά τους, και φορούν ένα «κοστουμάκι», αναγκαζόμενοι να χαμογελούν σε κάποιον μάνατζερ.

Στην περίπτωση του Animal το κοστουμάκι ήταν κυριολεκτικό!

Το χειρότερο είναι όταν απλοί εργαζόμενοι, κι όχι κάποιοι ευρισκόμενοι σε ιεραρχικά ανώτερες θέσεις, υποδύονται ρόλους εξουσιαστικούς, οι οποίοι ούτε καν τους αναλογούν.

Οι τουρίστες, πάντως, περισσότερο αξιολύπητοι μού φάνηκαν, κι όχι αντίπαλοι ως φορείς μιας εν γένει καταναλωτικής νοοτροπίας.

Σ.Ε.: Μια μικρή φυγή ψάχνουν κι εκείνοι. Πολλοί από αυτούς δουλεύουν όλο τον χρόνο και βρίσκουν το πιο φτηνό «πακέτο» διακοπών που περιλαμβάνει μπάνια ακόμα και δίπλα σε μια περιβαλλοντικά υποβαθμισμένη τοποθεσία.

Ήθελα, επομένως, να καταστήσω ξεκάθαρο πως ο ανταγωνιστής είναι το σύστημα, όχι οι τουρίστες.

Δήμητρα Βλαγκοπούλου (Κάλια)

Επιστρέφω σ’ εσένα, Δήμητρα. «Μάτωσες» -αν όχι σωματικά, τουλάχιστον ψυχικά- μέσα από την ερμηνεία σου. Πρέπει να ήταν μια ψυχοβγαλτική διαδικασία τα γυρίσματα.

Δ.Β.: Ήταν. Δουλέψαμε πάρα πολύ για να «βγει» ο χαρακτήρας της Κάλιας. Ο τρόπος εργασίας υπήρξε για μένα ως ηθοποιό πολύ μεγάλη πρόκληση.

Σ.Ε.: Η Δήμητρα δούλευε σχεδόν όπως και το συνεργείο, όλη μέρα κάθε μέρα, χωρίς σχεδόν κανένα ρεπό. Η ίδια η εξάντλησή της ως ηθοποιού συνεισέφερε στη διαδικασία και το γύρισμα ένωσε συνεργείο και ηθοποιούς.

Δ.Β.: Αφέθηκα στην εξάντληση, δεν μπορούσα να της αντισταθώ, γιατί έβλεπα πόσο πολύτιμη είναι, ώστε τελικά να εισέλθει στην αφήγησή μας. Με τροφοδοτούσε.

Ως θεατής, ένιωσα ότι η «μάχη» στην οποία εμπλέκονται όλοι οι χαρακτήρες, περισσότερο ή λιγότερο, είναι μια μάχη μέχρι τελικής πτώσης.

Σ.Ε.: Είναι μια μάχη ενάντια στην πτώση. Αυτό είναι τα συγκινητικό στοιχείο στην Κάλια, ότι δηλαδή δε θέλει να συνειδητοποιήσει αυτή την πτώση.

Δ.Β.: Ο σωματικός πόνος που βιώνει λειτουργεί με έναν εντελώς αντίστροφο τρόπο. Τόσα χρόνια, έχει μάθει να συνεχίζει μέσα από τον πόνο, οπότε αυτός δεν αποτελεί σήμα κινδύνου.

«Εγώ δεν ονειρεύομαι. Ούτε καν», λες σε μια σκηνή. Τραγικό μου φαίνεται. Το να ονειρευτεί, κατ’ αρχήν, ένας άνθρωπος ή μια κοινότητα ανθρώπων και κατόπιν να ονειρευτεί κάτι διαφορετικό, μπορεί ν’ αλλάξει τη ροή των πραγμάτων;

Δ.Β.: Σ’ αυτή τη σκηνή με την Εύα (Φλομαρία Παπαδάκη) κάτι αρχίζει να κινείται εντός της, γιατί βλέπει ένα κομμάτι του παλιού εαυτού της σ’ εκείνη, την ελπίδα πως μπορούμε να κινηθούμε προς την κατεύθυνση των ονείρων.

Σ.Ε.: Η Εύα αντιδρά σ’ ό,τι συμβαίνει, «κλωτσάει» ακόμα.

Δ.Β.: Όταν, όμως, τα όνειρά σου ματαιώνονται διαρκώς, δε «συμφέρει» να συνεχίσεις να ονειρεύεσαι.

Είναι και για σένα, Σοφία, σημαντικό το στοιχείο του ονείρου, του οραματισμού στην καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά και ευρύτερα;

Σ.Ε.: Είμαι αρκετά πεσιμίστρια σε σχέση με το όνειρο ή την ελπίδα, αλλά αναγνωρίζω ότι οι άνθρωποι προχωρούν προσπαθώντας να αδράξουν κάτι, έστω και μικρό ή ανούσιο, το οποίο θα τους προσφέρει «τροφή» για την επόμενη μέρα.

Όταν αυτό σταματάει, είναι αρκετά τρομακτικό. Τη στιγμή που το λέει η Κάλια, στην πραγματικότητα της ξεφεύγει. Έρχεται αντιμέτωπη με κάτι το οποίο δε θέλει να ξεστομίσει.

Κι ο χαρακτήρας της Εύας (Φλομαρία Παπαδάκη) είναι εξαιρετικά δομημένος.

Σ.Ε.: Ερχόμενος σε αντιπαράθεση με την Κάλια. Είναι δεκαεπτά χρονών, μετανάστρια, και πρέπει να ανακαλύψει έναν κόσμο που δε γνωρίζει καθόλου. Πίστεψα από την αρχη στην Φλομαρία, αν και δεν είχε κινηματογραφική εμπειρία.

Σε αυτή η χρονική στιγμή μπορεί ο θεατής να «αρπαχτεί» περισσότερο από την Εύα, γιατί η Καλια βρίσκεται σε άγνοια. Αυτό κάνει πιο δύσκολη τη μετατόπιση εκ νέου στην Κάλια στην τρίτη πράξη του φιλμ.

Είναι η Εύα ο άνθρωπος που θα μπορούσε να «σπάσει» τον φαύλο κύκλο ή συνιστά μια απόδειξη του ότι, τελικά, είμαστε όλες και όλοι αναλώσιμες και αναλώσιμοι στο πλαίσιο του συγκεκριμένου κοινωνικο-οικονομικού συστήματος;

Δ.Β.: Όλοι θα «σπάσουμε» κάποια στιγμή. Όσο περισσότερο αντιστέκεσαι, τοσο μεγαλύτερο γίνεται το κόστος. Θα ήθελα να της πάνε όλα καλύτερα, αλλά δεν πιστεύω πως κάποιος γλιτώνει, στην πραγματικότητα.

Όταν έχεις να αντιμετωπίσεις κάτι τόσο ισχυρό, η μάχη είναι χαμένη. Με αυτή τη συνειδητοποίηση κατά νου πρέπει να προσπαθήσεις να σώσεις τον εαυτό σου. Η ήττα, ωστόσο, δείχνει αναπόδραστη.

Σ.Ε.: Κι αν σωθεί, είναι μία στο εκατομμύριο. Ο ορισμός του American Dream, δηλαδή, ενός από τα βασικά σλόγκαν πάνω στα οποία έχει στηθεί ο καπιταλισμός: η ιδέα πως κάποιος όχι μόνο θα σπάσει τα δεσμά, αλλά θα πετύχει και θα κυριαρχήσει.

Η ελπίδα του καπιταλισμού βασίζεται στο American Dream, αλλά χωρίς ποτέ να διευκρινίζεται πόσες είναι αυτές οι περιπτώσεις ανθρώπων μέσα στο σύστημα. Στην πραγματικότητα, ένα απειροελάχιστο ποσοστό.

Η παρουσία του κοριτσιού, που θα μπορούσε να είναι ή να μην είναι κόρη της Κάλιας, τι σηματοδοτεί; Είναι μια εικόνα από το μέλλον;

Δ.Β.: Είναι σαν οι άνθρωποι να γεννιούνται μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο, σαν να μην έχουν άλλη μνήμη. Δεν ξέρω καν αν ως γενιά μπορούμε να φανταστούμε πού θα πάνε τα πράγματα.

Σ.Ε.: Η φιγούρα της μικρής είναι ίσως η πιο σκληρή στην ταινία.

Σε κάθε περίπτωση, και το Animal είναι μια συλλογική δουλειά κι εσύ, Σοφία, team player.

Σ.Ε. Περνώντας πολύ χρόνο μαζί, αρχίσαμε ν’ ανακαλύπτουμε τα χαρακτηριστικά και τις δυναμικές της καθεμιάς και του καθενός, κι αυτό απέκτησε οργανική υπόσταση.

Η συνύπαρξη προϋπέθετε τη διαρκή συσχέτιση, για να «γράψει» αυτό που φανταζόμουν.

Τι σου έχει εντυπωθεί περισσότερο από τη διαδικασία των γυρισμάτων, Δήμητρα;

Δ.Β.: Θυμάμαι λόγια που μπορεί να μου ψιθύρισε η Σοφία στο αυτί, τα οποία κρατώ φυλαγμένα, και εικόνες σύμπραξης και συσπείρωσης ενόψει μιας δύσκολης κατάστασης. Θυμάμαι την ενέργεια, και μ’ αυτή πορεύομαι ακόμα!

Η συνέντευξη με τις Σοφία Εξάρχου και Δήμητρα Βλαγκοπούλου πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 29^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο.

Ευχαριστώ την Nejla Ibraković από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ για τη συνδρομή της στον προγραμματισμό της.

Η ταινία της Σοφίας Εξάρχου Animal με πρωταγωνίστρια την Δήμητρα Βλαγκοπούλου προβάλλεται, σε ελληνική πρεμιέρα, στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 64^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Η προγραμματισμένη «πρώτη» της είναι την Παρασκευή 10 Νοεμβρίου (Ολύμπιον, 17:00), ενώ η επαναληπτική προβολή το Σάββατο 11 Νοεμβρίου (Τζον Κασσαβέτης, 22:00).

Παραμένει διαθέσιμη στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ μέχρι την ολοκλήρωσή του.

Μέσα στο επόμενο διάστημα θα κυκλοφορήσει και στις αίθουσες σε διανομή της Weird Wave.