Παζ Ενσίνα: «Στην πραγματικότητα, επιθυμούσα να κάνω μια ερωτική ταινία»

 

Υπαρξιακός/πολιτικός στοχασμός/φόρος τιμής στους αυτόχθονες Ayoreo-Totobiegosode, το φιλμ της Παραγουανής Παζ Ενσίνα, ΕΑΜΙ, αποτελεί ένα υπνωτιστικό «υβρίδιο» μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ.

Βραβευμένο στο φετινό Φεστιβάλ του Ρότερνταμ, προβάλλεται στο πλαίσιο του 12^ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας. Μια κουβέντα με την σκηνοθέτρια.

Το EAMI, το δεύτερo μεγάλου μήκους φιλμ σου, είναι ένας υπαρξιακός/πολιτικός οπτικοακουστικός στοχασμός/φόρος τιμής στους αυτόχθονες Ayoreo-Totobiegosode, των οποίων η περιοχή απειλείται από την αυξανόμενη αποδάσωση.  

Tι σε εισήγαγε στο «σύμπαν» τους;

Στην πραγματικότητα, επιθυμούσα να κάνω μια ερωτική ταινία. Το ανέφερα σε έναν φίλο που μου είπε: «Ξέρω πού θα βρεις αυτή την ιστορία».

Μου αφηγήθηκε, λοιπόν, μια ιστορία για δύο αδέρφια από την κοινότητα των Ayoreo-Totobiegosode που ερωτεύτηκαν, και πήγα στην περιοχή τους αναζητώντας την. Εκεί, είχα την πρώτη μου συνάντηση μαζί τους.

Μου είπαν ότι ναι, η συγκεκριμένη ιστορία ήταν κομμάτι τους, αλλά δεν τους ενδιέφερε να μιλήσουν γι’ αυτήν.

Με εξέπληξε η αμεσότητα της απάντησης και τους ρώτησα για ποιο πράγμα ήθελαν να μιλήσουν. Μετά, αναφέρθηκαν στην αποψίλωση των δασών, την ανάγκη να εγκαταλείψουν την περιοχή, την απώλεια των φίλων τους.

Τότε κατάλαβα πως αυτό μου ήρθε ως «πεπρωμένο» και ότι μου ζήτησαν να μιλήσω γι’ αυτά που πάντα μιλούσα: τη διασπορά, την εξορία και την απώλεια. Δέχτηκα την πρόκληση και αρχίσαμε να δουλεύουμε.

Δεν τους προσέγγισα σκεπτόμενη: «Θέλω να κάνω μια ταινία με ιθαγενή θέματα». Μ’ ενδιέφερε η ανθρώπινη κατάσταση. Ίσως αυτό ήταν που μας έκανε να τα πάμε τόσο καλά.

Πέρασες πολύ καιρό στην περιοχή, συναντώντας τους ντόπιους, ακούγοντας τις ιστορίες τους και πραγματοποιώντας συνεντεύξεις.

Δόμησες το σενάριο μετά από εκείνες τις αρχικές συναντήσεις; Ή είχες εξ αρχής μια ξεκάθαρη ιδέα όσον αφορά στο τι ήθελες να πετύχεις;

Το σενάριο μού πήρε πολύ χρόνο και υπήρξε καρπός της συνεργασίας με τον José Elizeche, έναν ηγέτη της κοινότητας που δουλεύει με τους αυτόχθονες πληθυσμούς για περισσότερα από 20 χρόνια. Συνεργάστηκε μαζί μου ως διαπολιτισμικός σύμβουλος.

Στην πραγματικότητα, ήταν αυτός που με σύστησε στους Ayoreo και με πήγε να τους συναντήσω.

O Tagüide Picanerái, ένας νεαρός ηγέτης, δούλεψε επίσης μαζί μας, και μας καθοδήγησε βήμα προς βήμα, ειδικά όσον αφορά τις αντιλήψεις του χωροχρόνου που είναι εντελώς διαφορετικές.

Το σενάριο υλοποιήθηκε ανάμεσα σε επισκέψεις στην κοινότητα αλλά και στο πλαίσιο πολλής μελέτης βασισμένης σε διατριβές που γράφτηκαν για αυτούς, και στις συναντήσεις μεταξύ του José, του Tagüide και εμένα.

Δεν είχα πολλή ιδέα στην αρχή, αλλά ούτε και στο στο τέλος, γιατί τη στιγμή των γυρισμάτων τα πράγματα λειτουργούσαν κάπως σύμφωνα με τη λογική των Ayoreo και όχι με τη λογική μου, πολύ λιγότερο με αυτή του κινηματογράφου.

Θα μπορούσαμε να ετοιμάσουμε ένα casting, αλλά αν τη στιγμή των γυρισμάτων ο αρχηγός ήθελε να πάει άλλος, θα πήγαινε άλλος. Aυτό συνέβη στα γυρίσματα: αλλάξαμε ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρεθήκαμε.

Ήταν κάτι που σε κάποια στιγμή ξέφευγε τελείως από τη λογική μας, αλλά κάπως καταφέραμε να βρούμε τον τρόπο να φτιάξουμε την ταινία.

Υποθέτω πως το σύνολο του cast προέρχεται από την κοινότητα των Ayoreo. Ποια είναι η σχέση τους με το σινεμά και την υποκριτική, γενικότερα;

Αυτό που κάνουμε με τον κινηματογράφο τούς φαίνεται εντελώς παράλογο!

Τους φαινόμαστε παράλογοι άνθρωποι: η ιδέα της παραγωγής, της επανάληψης, τα πράγματα στα οποία επενδύουμε χρόνο, χρήμα… Συμπεριλαμβανομένου του εαυτού μας και της σχέσης μας με το βουνό.

Υπό αυτή την έννοια, ήταν ένα γύρισμα με πολλά «γέλια».

Υπάρχουν άνθρωποι στην κοινότητα οι οποίοι δεν έχουν πάει ποτέ σινεμά. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν έχουν δει ποτέ ταινία.

Από την άλλη, ο βαθμός ανάγκης στον οποίο ζουν είναι τόσο μεγάλος που ό,τι κάναμε μπορεί να μην έβγαζε και πολύ νόημα για εκείνους. Τους εξηγήσαμε τι θέλαμε, αλλά σε καθημερινή βάση αυτό έχασε λίγο το νόημά του.

H μικρή Eami είναι η πρωταγωνίστρια. Γιατί διάλεξες έναν γυναικείο χαρακτήρα ως την κεντρική φιγούρα; Είναι η κοινότητα των Ayoreo μητριαρχική;

Επέλεξα έναν γυναικείο χαρακτήρα επειδή το πουλί Asoja, που είναι ο θεός/η θεά των Ayoreo, είναι γυναίκα. Είναι ένα πουλί-θεός-γυναίκα. Η κοινότητα έχει μια ισχυρή γυναικεία συνιστώσα, αλλά οι ηγέτες της είναι άνδρες.

Εκτός από το όνομα της πρωταγωνίστριάς σου, το “Eami” επίσης σημαίνει «δάσος» και «κόσμος» στη γλώσσα των Ayoreo.

Είναι η συγχώνευση σημασιών ένα χαρακτηριστικό της αντίληψης/κοσμοθεωρίας των αυτόχθονων πολιτισμών; Κι αν ναι, σε σαγηνεύει αυτό;

Φυσικά με σαγηνεύει. Είναι κάτι που έχω ήδη μάθει από την γκουαρανί, που είναι επίσημη γλώσσα μας.

Η Παραγουάη έχει δύο επίσημες γλώσσες, την ισπανική και την γκουαρανί.

H γκουαρανί έχει γραμματική σύνθεση πολύ παρόμοια με αυτή της γλώσσας των Ayoreo, συγχωνεύοντας όχι μόνο σημασίες αλλά και τις έννοιες του «μικρού» και του «μεγάλου».

Το δάσος είναι ο κόσμος: αυτή είναι η αντίληψη «του κόσμου». Mου φαινόταν απίστευτο! Ένας άνθρωπος και ένας χώρος είναι όλοι οι άνθρωποι και όλοι οι χώροι.

Στιλιστικά, το φιλμ σου μπορεί να ενταχθεί στην παράδοση του μαγικού ρεαλισμού. Αυτό ήταν το κατάλληλο είδος μέσω τους οποίου η συγκεκριμένη ιστορία μπορούσε να αφηγηθεί;

Μου φαίνεται λίγο αστείο όταν βλέπω ότι περιγράφουν την ταινία με αυτόν τον τρόπο. Στο πλαίσιο του πολιτισμού μας μπορεί να είναι αυτό το είδος.

Μερικές φορές περιγράφουν το φιλμ ως «παραβολή». Όλα όσα λέω, όμως, είναι μέρος της κοσμοθεωρίας των Ayoreo.

Ορισμένα αποσπάσματα, όπως η πρόβλεψη του ανέμου, αποτελούν μέρος μιας συλλογής ιστοριών.

Αυτό που βλέπουμε ως μαγικό ρεαλισμό ή μύθο είναι η «πραγματικότητα» για τους Ayoreo.

O ήχος είναι θεμελιώδες συστατικό της δουλειάς σου. Γιατί;

Ο ήχος ήταν η πρώτη μου «αλφαβήτα»: όταν ήμουν μικρή, στα πέντε μου, πήγα να σπουδάσω μουσική και το έκανα πριν φοιτήσω στο δημοτικό σχολείο. Οπότε, το πρώτο πράγμα που έμαθα να διαβάζω και να γράφω ήταν οι μουσικές νότες.

Αυτό σημάδεψε τη δομή της σκέψης μου,

Επιπλέον, για μένα, ο ήχος είναι αυτό που σημαδεύει τον χρόνο και η δουλειά με τον χρόνο, η «γλυπτική», είναι ένα από τα πράγματα που με ενδιαφέρουν περισσότερο στον κινηματογράφο.

Συνολικά, το ΕΑΜΙ μάς υπενθυμίζει -είτε προερχόμαστε από τη «Δύση» είτε από την «Ανατολή»- πόσα έχουμε χάσει απορρίπτοντας την ολιστική προσέγγιση στη ζωή, τους ανθρώπους, τα μη ανθρώπινα όντα και τη φύση.

Μπορεί αυτό το βίωμα να κερδηθεί εκ νέου κάποτε;

Πολύ δύσκολη ερώτηση!

Νομίζω ότι αυτό είναι πολύ συγκεκριμένο, νομίζω ότι υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να αναπτύξουν μια πνευματική ζωή και άλλοι που δεν μπορούν. Νομίζω πως αυτό έχει να κάνει «με μια χάρη», είναι κάτι σαν να έχεις πίστη.

Σε αντίθεση με άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, η Παραγουάη δε φαίνεται να έχει εξίσου πλούσια κινηματογραφική παράδοση.

Θα ήθελες να αναφερθείς στην τρέχουσα κατάσταση της εγχώριας φιλμικής παραγωγής και του αντίκτυπού της στο τοπικό κοινό;

Είναι αλήθεια, η Παραγουάη είναι μια χώρα χωρίς κινηματογραφικό παρελθόν, κάτι που νομίζω ότι σχετίζεται με την πολύ μακρά δικτατορία που είχαμε μεταξύ 1954 και 1989.

Το σινεμά πρακτικά υπήρχε μόνο για να κινηματογραφήσει τον δικτάτορα Στρέσνερ.

Μετά τη δικτατορία, άρχισαν να γυρίζονται σειρές για την τηλεόραση και η μυθοπλασία ξεκίνησε μια πορεία που σήμερα αποδίδει πολύ καλούς καρπούς.

Αν και η Παραγουάη δεν παράγει πολλές ταινίες, αυτές που παράγει έχουν μεγάλη απήχηση στο κύκλωμα των φεστιβάλ. Ανάμεσά τους,  Οι κληρονόμοι, 7 Cajas, Cuchillo de Palo.

Το EAMI προβάλλεται σε πανελλήνια πρεμιέρα στο πλαίσιο του 12^ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας.

Πώς ορίζεις τo πρωτοποριακό/πειραματικό σινεμά στις μέρες μας και σε ποιον βαθμό επαναδιαμόρφωσε η πανδημία το φιλμικό σου βλέμμα;

Δε νομίζω ότι μπορώ να το ορίσω αυτό. Πιστεύω πως είμαστε πολύ διαφορετικοί άνθρωποι και, επιδιώκοντας αυτές τις διαφορές, γιορτάζω όλο και περισσότερο τις νέες ματιές.

Μια μεσογειακή χώρα όπως η Παραγουάη, με υψηλές θερμοκρασίες, επίσημη γλώσσα μια ιθαγενή και 35 χρόνια δικτατορίας στο πρόσφατο παρελθόν, μπορεί να αφηγηθεί ιστορίες με το κλασικό βορειοαμερικανικό ή ευρωπαϊκό βλέμμα;

Νομίζω ότι όχι, όπως επίσης νομίζω ότι αυτή είναι η μοίρα μας!

Ευχαριστώ θερμά την Natalia Isotta και τον Quentin Worthington από την MPM PREMIUM για την καθοριστική συμβολή τους στην πραγματοποίηση της συνέντευξης και την παροχή του φωτογραφικού υλικού.

Η ταινία της Παζ Ενσίνα ΕΑΜΙ προβάλλεται, σε πανελλήνια πρεμιέρα, στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 12^ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας την Τρίτη, 14 Ιουνίου, 21:15, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Αίθουσα Α).

Είναι επίσης διαθέσιμη στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ μέχρι και τις 15 Ιουνίου.