Χασάν Φαζιλί: «Το γύρισμα της ταινίας κράτησε την οικογένειά μας αισιόδοξη»

Επικηρυγμένος από το θεοκρατικό καθεστώς των Ταλιμπάν, ο Αφγανός θεατρικός και κινηματογραφικός σκηνοθέτης Χασάν Φαζιλί αποφασίζει να αποδράσει από τη χώρα με την σύζυγο και τις δύο κόρες τους καταγράφοντας την επικίνδυνη «οδύσσειά» τους προς την Ευρώπη στο ντοκιμαντέρ Ταξιδιώτης του μεσονυχτίου, που προβάλλεται στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 21^ου ΦΝΘ.

Με αυτή την αφορμή, ο σκηνοθέτης μοιράζεται μαζί μας βιώματα, εκτιμήσεις και σκέψεις.

«Οπλισμένος» με κουράγιο, αποφασιστικότητα και τρία κινητά, αποφάσισες να καταγράψεις με κάμερα  το μακρύ ταξίδι σας προς την ελευθερία και την ασφάλεια διαμέσου του Ιράν, της Τουρκίας, της Βουλγαρίας και της Σερβίας. Είχες από την αρχή την πρόθεση να γυρίσεις ένα ντοκιμαντέρ; 

Όταν αναγκαστήκαμε να ταξιδέψουμε λαθραία, δεν ήμασταν σίγουροι ότι θα φτάναμε σε μια ασφαλή χώρα, ούτε καν ότι θα επιβιώναμε, επειδή χιλιάδες άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους πριν από μας.

Αποφασίσαμε, ωστόσο, να κινηματογραφήσουμε την ιστορία μας έτσι ώστε, ακόμα κι αν δεν επιβιώναμε, να μπορέσει να ακουστεί η φωνή μας. Κι αν καταφέρναμε να φτάσουμε στον προορισμό μας θα μοντάραμε το υλικό ώστε να γίνει φιλμ.

Πέρα από μέσο αυτοέκφρασης, λειτούργησε η διαδικασία του φιλμαρίσματος -και το σινεμά, γενικότερα- ως εργαλείο επιβίωσης για σας στη διάρκεια του  «ταξιδιού στο χείλος της κόλασης»;

Κάποιες φορές ήμουν εγκλωβισμένος ανάμεσα στα καθήκοντά μου ως σκηνοθέτη, πατέρα και συζύγου. Όσο περισσότερα προβλήματα αντιμετώπιζε η οικογένειά μας, όσο δυσκολότερη ήταν η κατάσταση, τόσο πιο όμορφες ήταν οι εικόνες μου.

Ως άνθρωπος, υποχρέωσή μου ήταν να βοηθήσω, αλλά ο κινηματογράφος μού ζήτησε να μην παρέμβω στα βάσανα των υποκειμένων του φιλμ κι απλώς να κινηματογραφώ. Για μένα, αυτό το κομμάτι της δουλειάς ήταν σαν να περνάω μέσα από την κόλαση. Ντρεπόμουν για τον εαυτό μου που δεν μπορούσα να κάνω τίποτα γι’ αυτούς, μισούσα τον εαυτό μου και ήθελα να τον δείρω, μισούσα τον κινηματογράφο, ήθελα να σπάσω το κινητό.

Αλλά έπειτα σκέφτηκα ότι δεν έπαιζα κάποιο ρόλο στη δημιουργία αυτών των προβλημάτων. Επειδή αυτά που αποτύπωνα δεν ήταν λάθος μας, γινόμουν πιο ήρεμος και επέστρεφα και πάλι στη δουλειά.

Πώς κατάφερες να μετασχηματίσεις τα σκόρπια κομμάτια της καθημερινής οικογενειακής ζωής σας σε μια συνεκτική κινηματογραφική αφήγηση;

Στις πολύ δύσκολες συνθήκες του να ταξιδεύουμε λαθραία υπήρχαν πολλά θέματα με τα οποία θα μπορούσαμε να έχουμε καταπιαστεί, όπως προβλήματα με τη διαδρομή, τη φτώχεια, τα σύνορα, τους νόμους, την πολιτική κ.ά. Αλλά εμείς -εγώ και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας- δε θέλαμε να απευθύνεται η ταινία απλώς σε ειδικά κοινά. Η καλλιτεχνική ποιότητα του φιλμ ήταν πιο σημαντική για μας, γι’ αυτό και θέλαμε να κοιτάξουμε αυτό το θέμα με ανθρωπιά.

Για να δώσουμε στην ταινία συνοχή κρατήσαμε την οικογένειά μας στην καρδιά της. Προσπαθήσαμε να φέρουμε τον θεατή κοντά στα συναισθήματα -τα βάσανα, τη θλίψη, τις χαρές και τις φιλοδοξίες- των χαρακτήρων της, έτσι ώστε οι θεατές να συνδεθούν με το φιλμ και τους χαρακτήρες του.

Θέλαμε να νιώσει ο θεατής στη διάρκεια της ταινίας ότι βρίσκεται με την οικογένειά μας, ότι γελάει και κλαίει μαζί μας, μεταναστεύοντας, βιώνοντας την έλλειψη στέγης, τον εκτοπισμό και την περιπλάνηση δίπλα μας.

Ως οικογένεια, μοιάζετε να συνδέεστε με ένα πολύ αρμονικό και τρυφερό τρόπο. Βοήθησε κι αυτό στο να ξεπεράσετε τα διάφορα εμπόδια που συναντήσατε καθ’ οδόν;

Μετά τις απειλητικές συνθήκες στο Αφγανιστάν και την απόδρασή μας από τη χώρα μας βρεθήκαμε σε μια κατάσταση όπου ένιωσα πως εγώ κι η οικογένειά μου ήμασταν καλά θέματα για ένα ντοκιμαντέρ. Η σύζυγός μου είναι σκηνοθέτρια κι οι κόρες μας έχουν ήδη παίξει σε ταινίες: ήταν, λοιπόν, κάπως εξοικειωμένες με το σινεμά, κι αυτό μας διευκόλυνε να κάνουμε το φιλμ.

Το γύρισμα αυτής της ταινίας κράτησε την οικογένειά μας αισιόδοξη και μας έκανε να σκεφτόμαστε τα προβλήματά μας λιγότερο.

Φτάνοντας στην Ευρώπη σε μια περίοδο κατά την οποία η Ακροδεξιά βρίσκεται σε άνοδο -και σε κάποιες περιπτώσεις, όπως στην Ουγγαρία, στην εξουσία-, αισθάνεστε απειλούμενοι και ανήσυχοι;

Αυτά τα προβλήματα είναι πραγματικά ανησυχητικά και η κατάσταση είναι τρομακτική στην Ουγγαρία, αλλά αυτή δεν περιορίζεται σε ένα μέρος. Δυστυχώς, κάτι παρόμοιο έχει υπάρξει σε όλο τον κόσμο κατά το παρελθόν σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, κι ίσως υπάρξει ξανά στο μέλλον.

Κατά τη γνώμη μου, αυτού του είδους οι πολιτικές, φυλετικές, θρησκευτικές, γεωγραφικές και λοιπές ενοχλήσεις είναι η αιτία που ο κόσμος δεν είναι το κοινό σπίτι για όλους τους ανθρώπους. 

Εξακολουθείτε επί του παρόντος να ζείτε στην Ουγγαρία; Ποια είναι τα όνειρα, ποιες οι ελπίδες, ποιοι οι φόβοι για το μέλλον σε προσωπικό και οικογενειακό επίπεδο, τέσσερα χρόνια αφότου εγκαταλείψατε την Καμπούλ για πρώτη φορά;

Δεν είμαστε στην Ουγγαρία, εδώ και περίπου έντεκα μήνες βρισκόμαστε στη Γερμανία. Το σκάσαμε από το Αφγανιστάν τέσσερα χρόνια πριν, και έχουμε ταξιδέψει μέσα από βουνά, πεδιάδες και θάλασσες, έχουμε τρέξει, έχουμε πέσει κι έχουμε ξανασταθεί στα πόδια μας, αλλά ακόμα δεν μπορέσαμε να βρούμε ασφάλεια.

Η γερμανική κυβέρνηση αρχικά μας είπε ότι πρέπει να γυρίσουμε στην Ουγγαρία. Είχαμε, ωστόσο, φυλακιστεί στην Ουγγαρία για τρεις μήνες σε πολύ κακές συνθήκες, η ουγγρική αστυνομία μάς φέρθηκε απάνθρωπα, και μας έχει τρομοκρατήσει η ιδέα της επιστροφής εκεί.

Προσλάβαμε έναν δικηγόρο προκειμένου να μείνουμε στη Γερμανία, αλλά το τελικό αποτέλεσμα παραμένει ασαφές. Είμαστε όλοι υγιείς στη Γερμανία και οι κόρες μας πηγαίνουν σχολείο, αλλά είμαστε όλοι ανήσυχοι λόγω της αβεβαιότητας της θέσης μας και μερικές φορές βλέπουμε εφιάλτες πως απελαυνόμαστε στην Ουγγαρία.

Σκοπεύεις να συνεχίσεις να γυρίζεις ταινίες;

Η δημιουργία ταινιών είναι η δουλειά μου. Οπότε, όπου κι αν είμαι και σε οποιαδήποτε κατάσταση, θα συνεχίσω να κάνω φιλμ. Αυτή τη στιγμή γράφω ένα σενάριο και ελπίζω να βρω υποστήριξη, ώστε να το υλοποιήσω.

Θα ήθελες να στείλεις ένα μήνυμα στο κοινό του 21^ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης;

Ελπίζω ότι θα δουλέψει προς την κατεύθυνση της ενσυναίσθησης και της διασύνδεσης των ανθρώπινων υπάρξεων και θα έχει ένα θετικό αντίκτυπο στη βελτίωση της ζωής.

Ευχαριστώ θερμά την Emelie Mahdavian, παραγωγό, σεναριογράφο και μοντέρ της ταινίας, για τη μετάφραση των απαντήσεων του σκηνοθέτη στα αγγλικά.

Το ντοκιμαντέρ του Χασάν Φαζιλί Ταξιδιώτης του μεσονυχτίου προβάλλεται στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 21^ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης την Πέμπτη 7 (αίθουσα Ολύμπιον, 15:45) και την Παρασκευή 8 Μαρτίου (αίθουσα Φρίντα Λιάππα, 18:00).