Ali Soozandeh: «Δεν είναι εύκολο να επιβιώσεις στο Ιράν ως καλλιτέχνης»

Ανατρεπτική, βαθιά, ποιητική και συγκινητική, η ταινία animation του Ιρανού σκηνοθέτη Ali Soozandeh Τα μυστικά της Τεχεράνης συνιστά μια εκ των έσω ματιά στην πολύπλοκη και γεμάτη αντιφάσεις σύγχρονη ιρανική κοινωνία, μέσα από την ιστορία τεσσάρων νεαρών ανθρώπων, τριών γυναικών και ενός άντρα, που ασφυκτιούν.

Με συμμετοχή στην Εβδομάδα Κριτικής του φετινού Φεστιβάλ Καννών και πανελλήνια πρεμιέρα στο πλαίσιο του 58^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, η ταινία του Ali Soozandeh προβάλλεται στις αίθουσες από τις 28 Δεκεμβρίου. Συζητώντας με τον σκηνοθέτη.

Τα μυστικά της Τεχεράνης αποτελούν μια βαθιά, θαρραλέα, συχνά ποιητική και, κάποιες φορές, συγκινητική ματιά στην πολύπλοκη, γεμάτη αντιφάσεις και, πιθανώς, στα πρόθυρα αλλαγής σύγχρονη ιρανική κοινωνία. Πόσο βαθιά συνδέεσαι μ’ αυτή την κοινωνία, δεδομένου ότι ζεις στη Γερμανία από το 1995;

Γεννήθηκα στο Ιράν κι έζησα εκεί για 25 χρόνια. Ο χρόνος μου στο Ιράν είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής μου. Αγαπώ τη χώρα και τους ανθρώπους της. Κάθε φορά που σκέφτομαι για εκείνη την περίοδο, πολλές ερωτήσεις ανακύπτουν στο μυαλό μου.

Πώς άλλαξαν και διαμόρφωσαν τη ζωή μας οι περιορισμοί; Και γιατί είναι ταμπού να συζητάμε γι’ αυτό; Ξεκίνησα να μιλάω με ανθρώπους που ζουν στο Ιράν, να διαβάζω μπλογκ και να παρακολουθώ επίκαιρα από τη χώρα. Έτσι, μπορούσα να συγκρίνω την εμπειρία άλλων ανθρώπων με τη δική μου.

Συνεχίζοντας αναφορικά με τη φόρμα της εξαιρετικά καλοφτιαγμένης ταινίας σου, αναρωτιόμουν αν αποφάσισες να χρησιμοποιήσεις το animation λόγω της γνώσης που έχεις για το μέσο και της προηγούμενης εμπειρίας σου ή/και των κινηματογραφικών του δυνατοτήτων. Θα ήθελες να μου μιλήσεις πιο αναλυτικά γι’ αυτό το ζήτημα;

Δεν μπορούσαμε να κάνουμε γυρίσματα στο Ιράν εξαιτίας της λογοκρισίας. Για κάτι τέτοιο χρειάζεσαι άδεια από το Υπουργείο Πολιτισμού κι από αστυνομικά τμήματα. Ήταν αδύνατο για μας. Δε θέλαμε να κάνουμε γυρίσματα σε άλλες παρόμοιες πόλεις αντί για την Τεχεράνη. Καθεμιά έχει το δικό της ξεχωριστό χαρακτήρα.

Από την άλλη, προέρχομαι από το πεδίο του animation. Ένα από τα δυνατά του στοιχεία είναι ότι οι εικόνες δεν είναι τόσο στέρεες όσο η ζωντανή δράση. Αφήνουν περισσότερο χώρο στο μυαλό του κοινού για τη φαντασία του. Κι αυτό το σινεμά είναι πολύ πιο ισχυρό από οποιαδήποτε εικόνα μπορούμε να δημιουργήσουμε. Γι’ αυτό και προχωρήσαμε στη συγκεκριμένη επιλογή.

Σε σχέση με την επιλογή των χαρακτήρων, τι σε ώθησε να εστιάσεις σ’ αυτούς τους τέσσερις νεαρούς πρωταγωνιστές, τρεις γυναίκες κι έναν άντρα; Φέρουν ένα ορισμένο συμβολικό «κεφάλαιο» ή αντιπροσωπεύουν υπάρχουσες τάσεις εντός της ιρανικής κοινωνίας;

Όλοι χαρακτήρες της ταινίας υποφέρουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από περιορισμούς στην κοινωνία. Γενικά, μεγάλο μέρος της κοινωνίας συντάσσεται με το σύστημα. Ένα άλλο έχει κολλήσει. Οι χαρακτήρες του φιλμ είναι αντιπροσωπευτικοί αυτού του τμήματος της κοινωνίας, δεν έχουν καμία προοπτική. Είναι ξεχασμένοι και χωρίς φωνή.

Νωρίτερα, σε ρώτησα για τη σχέση σου με την κοινωνία από την οποία προέρχεσαι και που, εν μέρει, αποτυπώνεται στο φιλμ σου. Αυτό που Τα μυστικά της Τεχεράνης με μαεστρία επιδεικνύουν είναι μια συμπαγής, συνεκτική και δυνατή αφήγηση. Νιώθεις ότι η αφήγηση ιστοριών είναι τμήμα της ιρανικής προφορικής και γραπτής λογοτεχνικής παράδοσης;

Η αφήγηση ιστοριών βεβαίως είναι κομμάτι της ιρανικής κουλτούρας. Κατά τη διάρκεια μεγάλου μέρους της ιστορίας μας, το Ιράν ήταν υπό την κατοχή άλλων χωρών και ανθρώπων, όπως οι Μογγόλοι, οι Άραβες, Δυτικοί. Η αφήγηση ιστοριών είναι ένα είδος αντίστασης. Νομίζω πως η τρέχουσα γενιά σκηνοθετών στο Ιράν είναι πολύ δημιουργική στο πεδίο της αφήγησης, για παράδειγμα ο Ασγκάρ Φαραντί. Δοκιμάζουν νέους τρόπους να πουν μια ιστορία.

Το 2010, επιβλήθηκε στον Τζαφάρ Παναχί 20ετής απαγόρευση να γυρίζει ταινίες, το διαβατήριο του Μοχάμαντ Ρασούλοφ πρόσφατα κατασχέθηκε και, τον περασμένο μήνα, ο Αμπντολρεζά Καχανί υποχρεώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού του Ιράν να ακυρώσει την προβολή του πιο πρόσφατου φιλμ του Delighted στον Καναδά. Πώς μάχεται ένας καλλιτέχνης ενάντια σε κάθε μορφή λογοκρισίας, η οποία σε καμία περίπτωση δεν περιορίζεται στο Ιράν;

Δεν είναι εύκολο να επιβιώσεις στο Ιράν ως καλλιτέχνης. Η ζωή των καλλιτεχνών είναι μια μάχη χωρίς τέλος σε κάθε στάδιο, από τη χρηματοδότηση μέχρι την παρουσίαση. Όχι μόνο για τους σκηνοθέτες, αλλά και για άλλους καλλιτέχνες που ασκούν κριτική. Η κριτική δε γίνεται ανεκτή. Γι’ αυτό και οι Ιρανοί καλλιτέχνες χρειάζεται πάντοτε να βρίσκουν τρόπο να προσπερνούν τους περιορισμούς και τη λογοκρισία. Όσοι καλλιτέχνες ζουν στο Ιράν, ωστόσο, είναι πολύ δημιουργικοί. Πάντα βρίσκουν τρόπο να παρακάμπτουν τη λογοκρισία.

Δε φαντάζομαι, πάντως, ότι θα έχει η ταινία σου την ευκαιρία να προβληθεί στο Ιράν- όχι επισήμως, τουλάχιστον. Πόσο σημαντικό είναι το feedback του ιρανικού κοινού για σένα; Και πόσο ουσιώδες να «σπάνε» τα ταμπού, και όχι μόνο κινηματογραφικά;

Ελπίζω να μπορέσω να μοιραστώ με το κοινό τις ερωτήσεις που έχω θέσει για το ρόλο μας στην κοινωνία. Νομίζω πως μεγάλο μέρος των προβλημάτων δεν προέρχεται από την πολιτική ή τη θρησκεία, αλλά από τη νοοτροπία μας. Αν καθένας από μας αρχίσει να απευθύνει στον εαυτό του τα ίδια ερωτήματα, μπορούμε να αλλάξουμε την κοινωνία.

Τα προβλήματα που βλέπουμε στην ταινία δεν αφορούν συγκεκριμένα στο Ιράν, αλλά και σε πολλές άλλες πατριαρχικές κοινωνίες. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να μιλάμε σχετικά μ’ αυτά τα ζητήματα, κι όχι μόνο κινηματογραφικά.

Ευχαριστώ θερμά την Katharina Hoppe από την εταιρεία παραγωγής Little Dream Entertainment για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Περισσότερες πληροφορίες για τον σκηνοθέτη και τη δουλειά του μπορείτε να αναζητήσετε στο http://cartoonamoon.com/

Η ταινία του Ali Soozandeh Τα μυστικά της Τεχεράνης προβάλλεται στις αίθουσες από τις 28 Δεκεμβρίου σε διανομή της Seven Films.