Εύα Μπαλταζάρ: «Το να γράφω σημαίνει να ξεπερνάω τον εαυτό μου»

 

Εύα Μπαλταζάρ (Φωτογραφία: David Ruano)

H σωματικότητα, η επιθυμία, η σεξουαλικότητα, η μοναξιά και ο θάνατος υπό ένα λεσβιακό/κουίρ πρίσμα εξερευνώνται στο μυθιστόρημα Πέρμαφροστ της πολλά υποσχόμενης Καταλανής συγγραφέως και ποιήτριας, Εύα Μπαλταζάρ.

Μια συνομιλία με την συγγραφέα με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου της στα ελληνικά τον χειμώνα του 2023 από τις Εκδόσεις Πατάκη.

Αφιερώνεις το Πέρμαφροστ, το μυθιστορηματικό σου ντεμπούτο μετά από δέκα ποιητικές συλλογές, στην «ποίηση, που το επέτρεψε».

Τι ακριβώς επέτρεψε, και με ποιους τρόπους η ποιητική σύνθεση διαφέρει από -ή συγκλίνει με- την μυθιστοριογραφία;

Θα έλεγα ότι εκπαιδεύτηκα ως συγγραφέας γράφοντας ποίηση. Αυτό σημαίνει ότι διατηρώ μια σχέση αγάπης με την γλώσσα.

Την αγαπώ, την δουλεύω, έχω διαρκώς επίγνωση της αναζήτησης του ρυθμού στο κείμενο, της μουσικότητας. Γράφω δημιουργώντας εικόνες συνεχώς.

Αυτός ο ποιητικός τρόπος προσέγγισης της γλώσσας είναι μέρος του τρόπου γραφής μου, τόσο της ποίησης όσο και της αφήγησης. Είναι μέρος της αφηγηματικής μου φωνής, που την οφείλω στην ποίηση.

«Eίναι μια δυστυχία να γεννιέσαι, έλεγε, κι ενόσω ζούμε δίνουμε συνέχεια σ’ αυτήν τη δυστυχία», γράφει ο Τόμας Μπερνχαρντ στον Αποτυχημένο- και τον παραθέτεις στην αρχή του βιβλίου. Γιατί;

Επειδή αυτή η φράση, όπως όλες οι φράσεις, συνιστά σκέψη. Και είναι μια από τις υποκείμενες σκέψεις που ρυθμίζουν τον ψυχισμό της πρωταγωνίστριας του Πέρμαφροστ.

Αυτό το συναίσθημα τού να υπάρχεις στην δυστυχία, να είσαι καταδικασμένος σε αυτήν, να διαιωνίζεσαι μέσα από αυτήν.

Το Πέρμαφροστ είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας που συμπεριλαμβάνει τα Boulder και Mammoth.

Στην τριλογία αυτή εξερευνώνται τα ζητήματα της σωματικότητας, της επιθυμίας, της σεξουαλικότητας, της μοναξιάς και του θανάτου υπό ένα λεσβιακό/κουίρ πρίσμα. Την συνέλαβες εξ αρχής ως τριλογία;

Οχι. Το Πέρμαφροστ προέκυψε τυχαία, δεν ξεκίνησα να γράψω μυθιστόρημα.

Κατάλαβα πως ήταν μυθιστόρημα όταν το τελείωσα. Και εκείνη τη στιγμή γνώριζα επίσης ότι, κατά τη διάρκεια της συγγραφής, είχα γνωρίσει μια γυναίκα, την πρωταγωνίστρια, που μου είχε κάνει πολύ καλή παρέα.

Τότε, αποφάσισα να γράψω ένα τρίπτυχο, για να γνωρίσω άλλες δύο γυναίκες μέσα από την λογοτεχνία και να εξερευνήσω τον εαυτό μου μέσα από αυτές.

«Βρέθηκα σε ένα όριο, ζω σ’ αυτό το όριο και περιμένω τη στιγμή που θα εγκαταλείψω το όριο, το προσωρινό μου σπίτι. Προσωρινό, όπως τελικά όλα τα σπίτια, ή όπως ένα σώμα», εξομολογείται η αφηγήτρια του μυθιστορήματος.

Είναι η εμπειρία της συγγραφής παρόμοια με την προσέγγιση ενός ορίου/κατωφλιού- ή ακόμα και με μια κίνηση πέρα από αυτά;

Για μένα, η συγγραφή είναι πολλά πράγματα.

Ένα από αυτά έχει να κάνει με το όριο, με την έννοια ότι είναι ένας τρόπος να αποκτήσω πρόσβαση στις δικές μου σκοτεινές περιοχές, να ξεπεράσω τους περιορισμούς του συνειδητού και να τολμήσω να εξερευνήσω το ασυνείδητό μου.

Το να γράφω σημαίνει να μιλάω για ό,τι βρίσκω σε εκείνο το μέρος, είναι να με κάνει να νιώθω άβολα, να αμφισβητώ τον εαυτό μου, να ξεπερνάω τον εαυτό μου.

«Η δύναμη του φόβου βρίσκεται στο άθροισμα κάθε μικρού ονείρου που γίνεται σκόνη», συνειδητοποιεί.

Μόλις αναγνωρίσουμε τη συχνά συντριπτική «δύναμη του φόβου», πώς αποφεύγουμε την παραίτηση - από το να ζούμε, να ονειρευόμαστε, να δρούμε;

Μόλις συνειδητοποιήσουμε την δύναμη του φόβου, υπάρχει μόνο ένα πράγμα που μπορούμε να κάνουμε για να επιτύχουμε την ειρήνη: να την υπερβούμε. Για να ξεπεράσουμε τον φόβο, πρέπει να ζήσουμε.

Αν παραμείνουμε ακίνητοι ή αν εναντιωθούμε στην ισχύ του φόβου μέσω της δικιάς μας ισχύος, δε θα ζήσουμε ούτε θα έχουμε ειρήνη.

«Η αμφιβολία είναι η πρώτη ρωγμή στο πέρμαφροστ», υπογραμμίζει. Γιατί;

Το πέρμαφροστ είναι ακόμα μια πανοπλία που μας κρατά σε ένα φαινομενικά ασφαλές μέρος. Το δικό μας εγώ παραμένει προσκολλημένο σε εμάς, σε αυτό το μέρος.

Η αμφιβολία είναι αυτή που σου επιτρέπει να αμφισβητείς όχι μόνο το έξω, αλλά -ακόμα πιο σημαντικό- το μέσα σου, τις δικές σου αντιλήψεις.

Αυτό είναι το πέρμαφροστ που είναι δύσκολο να σπάσει και που μπορεί καλύτερα να μας κάνει να αμφισβητήσουμε.

«Μερικοί άνθρωποι μεγαλώνουν μόνο ως ακρωτηριασμοί», υποστηρίζει περαιτέρω. Με ποια έννοια;

Μερικοί άνθρωποι μπορούν να γίνουν άτομα μόνο εφόσον είναι ακρωτηριασμοί ενός συστήματος. Με την κατανόηση ότι διατηρούν σε συμβολικό επίπεδο και όλα τα χαρακτηριστικά του συστήματος από το οποίο έχουν ακρωτηριαστεί.

«Ο ρόλος της λεσβίας ανταγωνίζεται μια ολόκληρη σειρά από ταυτόχρονους ρόλους, σαν σ’ ένα παιχνίδι εντάσεων. Το εγώ μου κατοικείται μονίμως διαφορετικούς ενοίκους. […] Όλες αυτές οι αποσπασματικές γυναίκες συμβιώνουν και ανταγωνίζονται τη λεσβία», παραδέχεται.

Συνυπάρχουν οι διαφορετικές «στρώσεις» της δικιάς σου ταυτότητας, συμπεριλαμβανομένης εκείνης της -Καταλανής- συγγραφέως, ή βρίσκονται σε σύγκρουση;

Ζουν σε ένα είδος καρναβαλιού όπου προσπαθώ να γνωρίζω πολύ καλά πως η καθεμία είναι μια μάσκα, αλλά ότι αυτή που την φοράει είμαι εγώ, ο διαισθητικός εαυτός μου, αυτός που μοιάζει με οποιονδήποτε άλλον, το πνεύμα.

Όταν την ρωτάει προβοκατόρικα η αδερφή της, «Πώς είναι να ’σαι με μια γυναίκα; Στο κρεβάτι εννοώ», η αφηγήτρια προβαίνει σε έναν εξαιρετικά ασυνήθιστο παραλληλισμό με την «τέχνη μέσα στον χρόνο, τέχνη σε πραγματικό χρόνο, σε κίνηση» - και κυρίως με την δουλειά του Πόλλοκ.

Πώς σου προέκυψε αυτός ο παραλληλισμός;

Έφτασα εκεί λόγω αμεσότητας.

Έθεσα στον εαυτό μου την ερώτηση και η αναλογία ήρθε από μόνη της. Υπάρχει μια πολύ λεπτή «μεμβράνη» που χωρίζει το συνειδητό από το ασυνείδητο, όταν γράφω. Πολλές από τις εικόνες προέρχονται από το ασυνείδητο, το οποίο γράφει για μένα.

«Το σεξ με απομακρύνει από τον θάνατο, αλλά χωρίς να με φέρνει πιο κοντά στη ζωή. […] Έφτασα στο συμπέρασμα ότι το σεξ με κρατά παρούσα και σώα σε έναν χώρο αβέβαιο αλλά και ανακουφιστικό», αναλογίζεται η αφηγήτρια.

Είναι το σεξ το απόλυτο εργαλείο επιβίωσης;

Δε νομιζω.

Το σεξ εξυπηρετεί την πρωταγωνίστρια του Πέρμαφροστ να έχει τις ρίζες της στην παρούσα στιγμή και να μην υποφέρει από τα φαντάσματα του παρελθόντος ή τα τέρατα του μέλλοντος.

Ο στοχασμός, προσεκτικά μελετημένος, ή οποιαδήποτε πραγματικά συνειδητή πράξη, λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο.

«Μια δυνατή και πολύ πρωτότυπη συγγραφέας. Θα ήθελα να πολύ να διασκευάσω το ‘Boulder’», έχει σχολιάσει ο Πέδρο Αλμοδόβαρ για σένα και το μυθιστόρημά σου Boulder, δεύτερο μέρος της προαναφερθείσας τριλογίας.

Θα ήθελες να δεις την δουλειά σου διασκευασμένη για την μεγάλη οθόνη;

Θα μου προξενούσε περιέργεια.

Τώρα, αυτό που μου αρέσει πολύ στην δουλειά μου είναι να την συγγράφω. Μόλις την ολοκληρώνω, την παραδίδω στην ζωή για να κάνει ό,τι θέλει με αυτήν. Το να μην έχω προσδοκίες για τις υποθέσεις της ζωής μου επιτρέπει να ζω με ειρήνη.

Σύμφωνα με το βιογραφικό σου, ζεις μια απλή ζωή με την σύζυγό σου και τις δύο κόρες σας σε ένα χωριό κοντά στο βουνό. Πώς ορίζεις την «απλότητα», γιατί την χρειάζεσαι, και τι σε ελκύει στο ορεινό/μη αστικό πλαίσιο;

Είμαι χωρισμένη για περισσότερα από τρία χρόνια και μένω με τις κόρες μου και έναν σκύλο πολύ κοντά σε ένα φυσικό πάρκο. Πηγαίνω βόλτα στο δάσος σχεδόν κάθε μέρα. Χρειάζομαι την σιωπή και τα δέντρα και να είναι τα πλάσματα καλά.

Σε ευχαριστώ πάρα πολύ.

Ευχαριστώ κι εγώ με την σειρά μου -ιδιαιτέρως- τον Bernat Fiol (SalmaiaLit Literary Agency) για την πολύτιμη συμβολή του στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το μυθιστόρημα της Εύα Μπαλταζάρ Πέρμαφροστ κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση του Ευρυβιάδη Σοφού.