Μιριάνα Καράνοβιτς: «Στα Βαλκάνια όλοι μπορούν να σκεφτούν μόνο τα δικά τους τραύματα»

Με τη γενναία και ειλικρινή πρώτη της σκηνοθετική δουλειά Καλή σύζυγος, η εξαιρετικά αγαπητή Σέρβα ηθοποιός Μιριάνα Καράνοβιτς ανατέμνει τη σχέση της σερβικής κοινωνίας με το ταραχώδες πρόσφατο παρελθόν της, μέσα από την ιστορία της πρωταγωνίστριας, που υποδύεται η ίδια, η οποία ταυτόχρονα έρχεται αντιμέτωπη με το ένοχο παρελθόν του συζύγου της και μια ζοφερή διάγνωση για την υγεία της. Απολαύσαμε την ταινία στο περσινό Φεστιβάλ του Σαράγεβο, και κουβεντιάσαμε με την Μιριάνα Καράνοβιτς με αφορμή την έξοδο της ταινίας της στις αίθουσες στις 19 Ιανουαρίου σε διανομή της Filmtrade.

Είσαι μια από τις πλέον αγαπητές, καταξιωμένες και καθιερωμένες ηθοποιούς της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Πώς, λοιπόν, αποφάσισες, όχι μόνο να καταπιαστείς με τη σκηνοθεσία, αλλά και να σκηνοθετήσεις τον ίδιο σου τον εαυτό; Δεν ήταν απαιτητική, ίσως και φιλόδοξη, επιλογή;

Δεν ήταν καν στις προθέσεις μου να γράψω το σενάριο. Εδώ και 6 χρόνια μου είχε φανεί συναρπαστική από δραματουργικής άποψης η σύγκρουση ανάμεσα στην πίστη σε κάποιον που αγαπάς και ταυτόχρονα σε κάποιες ηθικές αρχές. Ξεκίνησα, λοιπόν, να γράφω την ιστορία, ελπίζοντας πως κάποιος θα αναλάμβανε να γράψει το σενάριο. Δε βρήκα, όμως, το κατάλληλο άτομο και συνέχισα μόνη μου. Τότε, μου σύστησαν έναν νεαρό Σέρβο σκηνοθέτη, τον Στέφαν Φιλίποβιτς, και του πρότεινα να συνεργαστούμε. Δούλεψε, έτσι, πάνω σε ορισμένες σκηνές, έκανα κι εγώ το ίδιο, κι έπειτα ξανάπιασα τη συγγραφή του σεναρίου, χωρίς, ωστόσο, να έχω ξεκάθαρη ιδέα για το ποιος θα σκηνοθετήσει την ταινία, ούτε αν θα έβρισκα τα χρήματα. Ήταν το όνειρό μου να γυρίσω αυτό το φιλμ κάποια μέρα. Ευτυχώς, καταφέραμε να εξασφαλίσουμε χρηματοδότηση και τότε συνειδητοποίησα ότι δεν ήθελα να εμπλακεί κάποιος άλλος με τις ιδέες του, γιατί, στο μεταξύ, είχα ξεκάθαρη ιδέα ως προς το τι ταινία ήθελα να γυρίσω.

Πότε αποφάσισες, λοιπόν, πως θα τη σκηνοθετούσες εσύ;

3 μήνες πριν την έναρξη των γυρισμάτων! Υπήρξε μια δύσκολη απόφαση, γιατί δεν ήξερα αν θα κατάφερνα να είμαι παράλληλα και τα δύο. Όλοι οι συνεργάτες μου, όμως, με υποστήριξαν κι έτσι προχωρήσαμε. Μετά την πρώτη μέρα, συνειδητοποίησα ότι μπορούσα να τα καταφέρω, συνεπώς κι η υπόλοιπη διαδικασία εξελίχτηκε στην πιο όμορφη εμπειρία από γύρισμα που είχα ποτέ στη ζωή μου.

Η κεντρική ηρωίδα βρίσκεται σε μια διαδικασία αφύπνισης και μετάβασης. Ισχύει το ίδιο και για τη σύγχρονη σερβική κοινωνία; Ποια είναι η σχέση της με και πώς διαχειρίζεται τα τραύματα, τις ευθύνες και τις αρνήσεις της σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία;

Για μένα, η Μιλένα είναι ένα είδος μεταφοράς για τη σερβική κοινωνία. Είναι ένας καλός άνθρωπος, μια καλή μητέρα και σύζυγος, αλλά επιτρέπει σε άλλους να παίρνουν τις κρίσιμες αποφάσεις για τη ζωή της, επιτρέπει στον σύζυγό της να προστατεύει τη ζωή της. Στη Σερβία αρέσει στους ανθρώπους να έχουν έναν προστάτη, κάποιον να τους καθοδηγεί. Το καταλαβαίνω αυτό. Αποτελεί ένα είδος ανακούφισης να αποφασίζουν άλλοι στ’ όνομά σου, κι έτσι απαλλάσσεσαι από κάθε ευθύνη. Νομίζω ότι το να είσαι ελεύθερος, ή να εξαναγκάζεσαι, να παίρνεις αποφάσεις, συνιστούν πολύ δύσκολες εμπειρίες. H Μιλένα ζούσε μισή ζωή, βλέποντας μόνο όσα ήθελε να δει, μη θέλοντας να ξέρει. Όταν, όμως, ο πόλεμος είναι γύρω σου και οι άνθρωποι παλεύουν για τη ζωή τους, δεν μπορείς να προσποιείσαι πως όλα αυτά δεν υπάρχουν. Πρέπει να ανοίξεις τα μάτια σου και να αποφασίσεις εσύ για τον εαυτό σου, για το πώς να ζήσεις.

Αλλά και σε επίπεδο κοινωνίας, μόλις αντιληφθούμε ποιες είναι οι ευθύνες μας, θα απαλλαγούμε από αυτό το βάρος. Το να έρθεις αντιμέτωπος με την αλήθεια δεν είναι επικίνδυνο όπως μερικοί νομίζουν. Είναι πολύ δύσκολο, αλλά πρέπει να παραδεχτούμε το παρελθόν και να το αφήσουμε πίσω μας, όχι να φτιάχνουμε θρύλους γι’ αυτό.

Όπως προανέφερες, η ηρωίδα σου λειτουργεί με πολύ ηθικό τρόπο, βασανιζόμενη από ηθικά διλήμματα. Καθοδηγείσαι κι εσύ από τις ίδιες ισχυρές ηθικές αρχές σε ό,τι αφορά τις επιλογές που κάνεις στη ζωή σου ως άτομο, αλλά και ως καλλιτέχνις;

Δεν είμαι θρησκευόμενη. Νομίζω ότι οι ανθρώπινες και οι θεϊκές αξίες είναι οι ίδιες. Δεν έχει, επομένως, σημασία αν πιστεύεις στον Θεό. Πρέπει, όμως, να πιστεύεις σ’ αυτές τις ηθικές αρχές, γιατί καμία θρησκεία δεν εγκρίνει τη θανάτωση ανθρώπων ή άλλες διαβολικές πράξεις. Εγώ δεν πιστεύω σε κανέναν Θεό, αλλά πιστεύω σ’ αυτές τις ανθρώπινες αξίες. Όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν ιστορικά αναπτύξει μηχανισμούς αυτοπροστασίας από αρνητικές ενέργειες. Κι όμως, κάθε μέρα κάποιοι παραβαίνουν αυτές τις αρχές στο όνομα της πίστης στην πατρίδα, την οικογένεια ή το έθνος τους. Δεν μπορείς να είσαι πιστός στο έθνος σου και να σκοτώνεις ανθρώπους από ένα άλλο έθνος. Είναι φρικτό.

Οι εθνικισμοί και οι ανταγωνισμοί στα Βαλκάνια ποτέ δεν εξαφανίζονται, κάθε τόσο τείνουν να ξανάρχονται στην επιφάνεια. Σε ανησυχεί το γεγονός αυτό;

Πολύ δύσκολη ερώτηση. Δε γνωρίζω τις αιτίες του αυξανόμενου εθνικισμού. Στην Κροατία, για παράδειγμα, υπάρχει εξαιρετικά υψηλό επίπεδο εθνικισμού. Αλλά και στα Βαλκάνια, γενικότερα, οτιδήποτε συμβαίνει σε μία χώρα, αντανακλάται και στις υπόλοιπες. Για μένα, ο εθνικισμός είναι κάτι τόσο παράλογο. Ίσως μερικές φορές στο βάθος όλων αυτών των γεγονότων βρίσκονται τα λεφτά και η εξουσία. Ίσως ο καλύτερος τρόπος να ελέγχεις τους ανθρώπους είναι να τους βάζεις σε μια κατάσταση, όπου διατρέχουν κίνδυνο από κάποιον άλλο, έναν κίνδυνο από τον οποίο μόνο ένας ισχυρός εθνικιστής ηγέτης μπορεί να τους προστατεύσει. Όπως λειτουργεί η μαφία. Και στην περιοχή οι εγκληματικές ομάδες συνεργάζονται καλύτερα από ό,τι οι πολιτικοί θα μπορούσαν.

Μπορούν ταινίες όπως η δική σου να συμβάλουν στην υπέρβαση των συνεπειών των διαχωρισμών, των εθνικισμών, των ανταγωνισμών, ή τουλάχιστον στην αλλαγή νοοτροπιών;

Είμαι πλέον αρκετά μεγάλη για να πιστεύω ότι η οποιαδήποτε μορφή τέχνης μπορεί να αλλάξει τον κόσμο ή την πολιτική κατάσταση σε μια στιγμή. Νομίζω πως η τέχνη αλλάζει τους ανθρώπους με εντελώς διαφορετικό τρόπο κι απλώς πιστεύω ότι αυτό που κάνω θα αποτελέσει μια μικρή «ψηφίδα» του «μωσαϊκού» του μέλλοντος. Είναι κάπως καλλιτεχνικό αυτό που είπα, αλλά πραγματικά δε νομίζω πως ο καλλιτέχνης διαθέτει κάποια ανώτερη εξουσία, πέρα από το να εμφανίζεται στους ανθρώπους με κάποια συναισθήματα, κάποιες ιστορίες, ενσταλάζοντας ελπίδα στις καρδιές τους. Αυτή η διαδικασία της θεραπείας θα είναι μακρά, γιατί τα τραύματα είναι βαθιά και πολύ επώδυνα. Δεν μπορούμε να φανταστούμε πόσο πληγωμένοι είναι οι άλλοι. Στα Βαλκάνια όλοι μπορούν να σκεφτούν μόνο τα δικά τους τραύματα.

Στη Σερβία, ποτέ δε συζητάμε για το πώς άνθρωποι στην Αλβανία πληγώθηκαν φρικτά στη διάρκεια του πολέμου στο Κόσοβο, γιατί όλοι ξέρουμε μόνο για τα θύματα της σερβικής πλευράς. Κι έχω την εντύπωση ότι και στο Κόσοβο ποτέ δε μιλάνε για τα θύματα από τη σερβική πλευρά. Ξέρουμε τόσο λίγα ο ένας για τον άλλο. Αλληλομισούμαστε, και κοιταζόμαστε σαν κάποιος άλλος να μας έβαλε σε κίνδυνο, χωρίς να θεωρούμε πως οι ηγεσίες μας ή οι στρατιωτικές δυνάμεις έκαναν κάποιο λάθος. Είμαστε τόσο διαιρεμένοι. Και μόνο οι καλλιτέχνες και πολύ λίγοι διανοούμενοι μπορούν να μιλήσουν ο ένας στον άλλο, διατηρώντας το διάλογο ζωντανό. Είμαι ένα από αυτά τα άτομα, ταξιδεύοντας και εργαζόμενη σε όλη την περιοχή.

Αισιοδοξείς για την πορεία του σερβικού σινεμά;

Είμαι πάντα αισιόδοξη. Στη Σερβία, ακόμα αναπτύσσουμε την πρακτική διάσταση της οργάνωσης σε πολιτιστικό, νομικό και οικονομικό επίπεδο. Παρότι δε μου αρέσει η τρέχουσα ηγεσία, νομίζω πως η κατάσταση προχωρά προς μια θετική κατεύθυνση. Ίσως με αργούς ρυθμούς, αλλά αυτό δεν μπορεί να σταματήσει, γιατί η χώρα φιλοδοξεί να ενταχθεί στην Ε.Ε. Πρέπει, επομένως, να συνεχίσουμε με το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Στο πεδίο του κινηματογράφου, πιο συγκεκριμένα, τα πράγματα πηγαίνουν κάπως καλύτερα. Έχει ιδρυθεί φορέας χρηματοδότησης των παραγωγών. Όταν, λοιπόν, έχεις τη δυνατότητα μεγαλύτερης και καλύτερης παραγωγής, υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να προκύψει μια καταπληκτική δουλειά.

Τώρα που ολοκληρώθηκε η πρώτη σου σκηνοθετική δουλειά, αισθάνεσαι ακόμα την ίδια ανάγκη να συνεχίσεις σ’ αυτή την κατεύθυνση;

Ξεκίνησα να δουλεύω πάνω σε ένα καινούριο σενάριο σε συνεργασία με μία νεαρή σεναριογράφο από την Μπάνια Λούκα, αναπτύσσοντας την ιστορία που έχω γράψει. Ελπίζω να μη μου πάρει υπερβολικά πολύ χρόνο να συγκεντρώσω χρήματα. Ίσως του χρόνου.

Σου εύχομαι τα καλύτερα, λοιπόν, με ό,τι καταπιαστείς!

Σε ευχαριστώ. Θα ήθελα, επίσης, να στείλω τους χαιρετισμούς μου στην Ελληνίδα συνάδελφό μου Μαρία Ντούζα και σε όλους τους ανθρώπους, με τους οποίους συνεργαστήκαμε για την ταινία της Το δέντρο και η κούνια. Πέρασα θαυμάσια στην Αθήνα. Με τη σειρά μου, εύχομαι στην Ελλάδα ένα καλύτερο μέλλον!

Ευχαριστώ θερμά την Μιριάνα Καράνοβιτς για το χρόνο που μου διέθεσε και την Μαρία Αλεξίου από το Γραφείο Τύπου της Filmtrade για την πολύτιμη συμβολή της στον προγραμματισμό της συνομιλίας.

Η ταινία της Μιριάνα Καράνοβιτς Καλή σύζυγος προβάλλεται από τις 19 Ιανουαρίου στις αίθουσες σε διανομή της Filmtrade.