Σταύρος Τσουμάνης (PAGAN): «Η παραδοσιακή μουσική είναι “ωκεανός” ατελείωτος»

 

PAGAN (Φωτογραφία: Μαριάννα Αναγνωστοπούλου)

Μια συνάντηση με τον Σταύρο Τσουμάνη, παραγωγό και ιδρυτή των PAGAN, ενός από τα πιο «διονυσιακά» σχήματα της «εύφορης» εγχώριας «νεοπαραδοσιακής» σκηνής, ενόψει της συναυλίας τους το Σάββατο 2 Μαρτίου στο Temple.

Καθένα από τα μέλη των PAGAN έχει την δικιά του «διαδρομή» ανά τα χρόνια. Πότε, ωστόσο, ανάγονται οι απαρχές του συγκροτήματος;

Ήταν μια «συλλογή» ανθρώπων η οποία προέκυψε σταδιακά: κάποιοι ήρθαν, κάποιοι έφυγαν, κάποιοι επέστρεψαν.

Η στιγμή που κύλησε η «σταγόνα» και είπα «Θα γίνει η μπάντα» ήταν όταν βρέθηκε μπροστά μου ο Μάρκος Παύλου, που παίζει την γκάιντα.

Ως παραγωγός, είχα ήδη επαφή με πολλά παραδοσιακά όργανα και κάθε μορφή άσκαυλου, άρα και με την γκάιντα.

Η δυναμική του οργάνου αυτού είναι ιδιάζουσα: μόνο τέρμα μπορείς να το παίξεις. Αν θες το παίξεις χαμηλά, δεν μπορείς. Φουσκώνει, πιέζει, τέλος!

Καλείσαι, λοιπόν, να δημιουργήσεις στον ακροατή ένα όμορφο συναίσθημα με την υψηλότερη δυνατή ένταση. Γι’ αυτό και πολλοί, ακούγοντας την γκάιντα, παραπονούνται ότι «γκαρίζει» στο αυτί τους.

Αν, επομένως, ο οργανοπαίκτης δεν είναι βιωματικά δεξιοτέχνης, δεν πρόκειται να σε παρασύρει.

Στην περίπτωση του Μάρκου Παύλου έχουμε να κάνουμε μ’ έναν βιωματικό δεξιοτέχνη.

«Γλυκαίνει» την μελωδία, αφαιρώντας τα όποια ενοχλητικά στοιχεία, που, τελικά, ανάγονται στον αστικό χαρακτήρα τον οποίο έχει προσλάβει το παίξιμο της γκάιντας.

Το όργανο αυτό φέρει μέσα του πολλά χρόνια Ιστορίας.

Ιστορίας και ιστοριών.

Ακριβώς. Αυτό το «απόσταγμα» πρέπει, λοιπόν, να μεταλαμπαδευτεί μ’ έναν τρόπο βιωματικό, όχι θεωρητικό.

Στον Μάρκο διέκρινα, επίσης, μια μουσική ανιδιοτέλεια. Έκανε αυτό που έκανε γιατί δεν μπορούσε να υπάρξει διαφορετικά. Είναι ένας πολύ «καθαρός» άνθρωπος και μουσικός, χωρίς τα «κολλήματα» άλλων παραδοσιακών μουσικών.

«Εγώ είμαι Δυτικός», του εξήγησα, «ωστόσο το ακούω αυτό το “κούνημα” που έχεις και συντονίζομαι. Πρέπει, όμως, να δουλέψουμε μαζί, για να το συγκεράσουμε. Να πλησιάσεις ένα 20% εσύ σε μένα, κι ένα 80% εγώ σε σένα».

«Εγώ ξέρω τι σημαίνει σύγχρονη παραγωγή, εσύ ξέρεις τι σημαίνει αρχέγονο βίωμα. Πάμε να τα κάνουμε ένα, χωρίς όμως να είναι το ένα στολίδι του άλλου», του πρότεινα.

Έτσι ξεκίνησαν οι PAGAN.

Τώρα πια, ξέρω τα ακόρντα και τα «γυρίσματα» του Μάρκου. «Τραγουδάω» την γκάιντα από μέσα μου. Περιγράφω τον ήχο με το μυαλό, και τον «μεταφράζει» εκείνος παίζοντας.

Είσαι Δραμινός, αν δεν κάνω λάθος.

Είμαι Δραμινός, αλλά η καταγωγή μου είναι από την Ήπειρο και τον Πόντο.

Κατόπιν, λοιπόν, συναντήσαμε τον Θάνο Τσελεμπή (τύμπανα), και ταυτόχρονα «τζαμάραμε» με τον Μάρκο στο στούντιο. Ακούγοντας, ωστόσο, το όργανο συνειδητοποιούσα πως «ευνουχίζεται».

Γιατί;

Επειδή υπηρετεί μελωδίες που δεν είναι καμωμένες γι’ αυτό. Ως συνεχιστές, λοιπόν, αυτής της παράδοσης, πρέπει να σεβαστούμε το όργανο και την μέχρι τώρα Ιστορία του.

Στους PAGAN η ψυχεδέλεια του αρχέγονου παίρνει δρόμους ανάλογους με την δραματουργία του κάθε τραγουδιού.

Ουσιαστικά, η μουσική είναι πάντα μια φανταστική, μη ορατή απεικόνιση της δραματουργίας αυτού που ακούμε. Όσο πιο εικονοπλαστική είναι η μουσική, τόσο πιο βαθιά δουλεμένη είναι. Το συνειδητοποίησα με την πάροδο των χρόνων.

Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει κάτι που να μην έχει ειπωθεί σήμερα.

Υπάρχουν «ματιές» - λίγο πιο πρωτότυπες, λίγο πιο προσωπικές.

Το «προσωπικές» κάνει την διαφορά.

Αν δεν επενδύσουμε σ’ αυτό που είμαστε, δε γίνεται να μην είναι διαφορετικό, καθώς όλοι είμαστε διαφορετικοί. Το αν αυτό θα βρει το κοινό του είναι άλλο ζήτημα. Μπορεί να μην το βρει.

Η τιμιότητα απέναντι στις καταβολές μας είναι πολύ σημαντική, και για να νιώσουμε ωραία, και ως ένδειξη τού ότι δεν κυνηγάμε τον ανταγωνισμό.

Η τέχνη πρέπει να παραμείνει ανθρωποκεντρική, κι όχι να κοιτάμε πώς θα «φάμε» την δουλειά του άλλου. Γίνονται τρομερές μηχανορραφίες σ’ έναν χώρο που πρέπει να είναι πεντακάθαρος.

Πόσο μάλλον ο «νεοπαραδοσιακός», που είναι εξαιρετικά «εύφορος», με πληθώρα καλλιτεχνών να έχουν αναδυθεί τα τελευταία χρόνια.

Τώρα γιγαντώνεται.

Σταύρος Τσουμάνης (αριστερά), Έβελυν Ασουάντ (δεξιά)/ Φωτογραφία: Μαριάννα Αναγνωστοπούλου

Το κοινό στοιχείο των καλλιτεχνών φαίνεται να συνδέεται με την ανάγκη αναδιαπραγμάτευσης της σχέσης με την λεγόμενη «παράδοση», το «παρελθόν», τις «ρίζες»...

Την μνήμη, που την κουβαλάμε. Έχουμε ενσωματώσει κι επεξεργαστεί την Δυτική κουλτούρα, και μπορούμε ν’ αντλήσουμε γνώση και δύναμη από αυτή, αλλά κάπου συνειδητοποιούμε ότι ίσως τα θεμέλια να είναι λιγάκι σαθρά.

Τα φωνητικά της Έβελυν Ασουάντ σε ποιο στάδιο της δημιουργικής διαδικασίας εισήλθαν;

Εισήλθαν παράλληλα.

Τα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια έχουν λίγους στίχους, κι υπάρχει λόγος γι’ αυτό. Ή μπορεί ένας στίχος να δημιουργεί τόσες πολλές εικόνες, που δε χρειάζεται να υπάρχει «στολίδι» στο τραγούδι. Το «στολίδι» είναι το ίδιο το τραγούδι.

Οπότε πρέπει κι η ερμηνεία να είναι «καθαρή», ώστε να εικονοποιεί αυτό το οποίο ακούμε.

Αποπνέει και μια τραχύτητα.

Όχι σε όλες τις περιπτώσεις. Η ερμηνεία της Νona, της πρώτης μας κυκλοφορίας, αποπνέει μια γλυκύτητα, γιατί το τραγούδι περιγράφει μια συμπαντική ένωση.

Η χροιά της φωνής είναι, επομένως, άμεσα συνυφασμένη με τον ύφος και την ποιότητα του συναισθήματος που κρύβει ο στίχος. Μας «μιλάει» το ίδιο το τραγούδι.

Ο καθένας, άλλωστε, έχει διαφορετική σχέση με την παραδοσιακή μουσική, η οποία είναι «ωκεανός» ατελείωτος.

Το πώς, λοιπόν, κάθε άνθρωπος την αντιλαμβάνεται είναι κάτι πολύ προσωπικό.

Θέτεις ένα πολύ σημαντικό ζήτημα.

Ας το συνειδητοποιήσουμε. Η μουσική, μέχρι και την πρώτη ηχογράφησή της, παιζόταν μόνο ζωντανά και μετά χανόταν. Άρα, δεν μπορούμε καν να διανοηθούμε τι αλλαγές μπορεί να έχουν συντελεστεί από γενιά σε γενιά κι από μουσικό σε μουσικό.

Αυτή η μεταβλητή είναι η παράδοση. Και παράδοση είναι αυτό που κάνουμε εμείς τώρα. Εμείς είμαστε η παράδοση, γιατί έτυχε να αντλήσουμε την τελευταία έκφραση που καταγράφηκε.

Σέβομαι απόλυτα την τελευταία εικόνα, και μάλιστα «σκάβω» όσο γίνεται περισσότερο, ώστε να καταλάβω τι τελικά από την συγκεκριμένη εικόνα είναι τόσο ακλόνητο και αναλλοίωτο.

Είναι σαν να αποσυναρμολογείς ένα αυτοκίνητο για να συνειδητοποιήσεις ποιο είναι το εξάρτημα που πρέπει να παραμείνει το ίδιο, ενώ όλα τα άλλα, ακόμα κι αν αλλαχτούν, το αυτοκίνητο θα λειτουργεί.

Ως συγκρότημα, αναβιώσεις κάνουμε, όχι διασκευές. Δεν έχουμε, άλλωστε, κάποιο πρωτότυπο για να διασκευάσουμε. Στην παράδοση δεν κάνουμε διασκευές.

Μ’ ενδιαφέρει αυτό που είπες. Άρα ως σχήμα αντιλαμβάνεστε τους εαυτούς σας ως αναβιωτές;

Δε με απασχολεί, απλώς με «χαλάει» η αναφορά στον όρο «διασκευή».

Αν υπάρχει μια πρωτότυπη αναφορά που την «πειράζω», πρόκειται για διασκευή. Σε ό,τι αφορά τις παραδοσιακές συνθέσεις, πρόκειται για «αποστάγματα» που κατέληξαν στα χέρια μας.

Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί η μελωδία να προϋπήρχε, και κάποιος, κάποια στιγμή να εμπνεύστηκε να προσθέσει και στίχους. Ή το αντίστροφο: να «πλάστηκαν» πρώτα οι στίχοι, και κατόπιν να «επενδύθηκαν» μουσικά.

Σιγά σιγά και δειλά δειλά, λοιπόν, απενοχοποίησα τον πειραματισμό, γιατί αρχικά δεν ήθελα να «χαλάσω» αυτό το υλικό.

Η απενοχοποίηση λειτουργεί και προς μια άλλη κατεύθυνση.

Το να μπορεί, λοιπόν, κόσμος να ψυχαγωγηθεί, να χορέψει, να νοσταλγήσει μέσω ξαναδουλεμένων παραδοσιακών ακουσμάτων/ερεθισμάτων είναι από τα καλύτερα πράγματα που έχουν συμβεί στο μουσικό πεδίο την τελευταία 15ετία.

Χαίρομαι πολύ γι’ αυτό ρεύμα.

Για να έχουν τόσοι μουσικοί τέτοιες επιρροές σημαίνει πως κάτι σου έχουν ξυπνήσει μέσα σου, κάτι ξυπνούν και στον κόσμο, κάτι προκύπτει πρωτογενώς από την βάση, και διαδίδεται στόμα με στόμα κυρίως.

Αλλιώς δε θα λειτουργούσε, όσο promotion κι αν είχε.

Οφείλεται, κατά την γνώμη σου, η σαγήνη την οποία ασκούν τέτοια ακούσματα σ’ έναν -αστικό- τρόπο ζωής αγχωτικό και ασφυκτικό, που αφήνει μικρό -ή και κανένα-περιθώριο στην φαντασία;

Πολύ ωραία ερώτηση!

Επειδή τυχαίνει να μοιράζω την ζωή μου ανάμεσα στην Δράμα και την Αθήνα -αναλογικά πολύ περισσότερο ζω στην Αθήνα, δυστυχώς-, ο τρόπος που αντιμετωπίζει ο κόσμος στην Δράμα την παραδοσιακή μουσική είναι εντυπωσιακά ο ίδιος.

Με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν οι ακροατές της στην Αθήνα την βιώνουν και οι Δραμινοί, οι οποίοι την έχουν δίπλα τους και ζουν με άλλους ρυθμούς. Η ανάγκη είναι παντού η ίδια.

Βοηθήθηκα, εξάλλου, πολύ από τους πολιτιστικούς συλλόγους. Δε φαντάζεσαι τι σχέση έχουμε αναπτύξει μ’ αυτούς.

Ανταμώνουμε, ανταλλάσσουμε απόψεις, και πολλές φορές κάνουμε κοινά πρότζεκτ, όπως συνέβη με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αγυιάς-Τερψιθέας Πάτρας.

Για να τιμήσουν τα 90 χρόνια λειτουργίας του, τίμησαν μέσω ενός βίντεο ένα έλος στην περιφέρεια της Πάτρας το οποίο έχει κηρυχτεί προστατευόμενη περιοχή Natura ως ένα περιθωριακό στοιχείο της φύσης και ταυτόχρονα ως ολόκληρο οικοσύστημα.

Σ’ αυτό το βίντεο χρησιμοποίησαν μουσική των PAGAN. Iκανοποιήθηκα ηθικά για είκοσι χρόνια. Συγκινητικό! Την ίδια ανάγκη βιώνουν κι οι Πατρινοί, κι οι Λαρισαίοι, κι οι Πρεβεζάνοι, κι οι Κρητικοί.

Έχετε κυκλοφορήσει κάποιο άλμπουμ; Νομίζω πως όχι.

Μπράβο, καλή ερώτηση!

Δε σου κρύβω ότι δεν ένιωθα έτοιμος να ξεκινήσω με ένα άλμπουμ. Προτίμησα να βάλω την «πινέζα» μας στον μουσικό «χάρτη» με την Νόνα, μια συμπαντική σύνθεση, δηλώνοντας: «Υπάρχουμε».

Από την πρώτη κυκλοφορία μέχρι το πρώτο λάιβ μεσολάβησαν δυο χρόνια και κάτι. Σ’ αυτό το διάστημα ωρίμαζε μέσα μου η δικιά μου ανάγκη να συνδεθώ με τους ανθρώπους που θα «ταξιδέψουν» αυτό το υλικό.

Πρέπει κάθε νέος συνοδοιπόρος να παίξει βιωματικά, συνδεόμενος με τον μινιμαλιστικό, διονυσιακό «πυρήνα» του συγκροτήματος, ώστε να γίνουμε ένα «κύμα».

Είμαστε όλοι «μπροστάρηδες», γιατί όλοι κουνάμε το «καράβι» με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Έχει φτάσει, λοιπόν, η στιγμή του άλμπουμ. Ευελπιστώ να κυκλοφορήσει μέσα στο 2024.

Κι υπάρχει τόσο πολύ υλικό, κατά το πλείστον πρωτότυπο, που είμαι υποχρεωμένος να μπω στην δυσάρεστη θέση να διαλέξω.

Δεν ξέρω αν θα το καταφέρω, αλλά έχω στο μυαλό μου την δημιουργία ενός κόνσεπτ άλμπουμ: μιας ιστορίας - ή πολλών μικρών ιστοριών οι οποίες δημιουργούν μια μεγάλου μήκους, όπως είναι οι ζωές όλων των ανθρώπων.

Οι δικές σας άλλαξαν όταν πρωτοεμφανιστήκατε πέρσι στο ιστορικό Κύτταρο.

Να ’ναι καλά ο Βασίλης ο Στάης που με φοβερή αγάπη και θέληση  φιλοξένησε την παραγωγή μας στο Κύτταρο στις 27 Οκτωβρίου του 2023!

Κάθε χρόνο, λοιπόν, αυτή είναι η ημερομηνία PAGAN στο Κύτταρο. Σηματοδοτεί κάτι που ξεκινάει, κάτι καινούριο.

Οι PAGAN εμφανίζονται λάιβ το Σάββατο 2 Μαρτίου στο Temple (Ιάκχου 17, Γκάζι) στις 21:30.