Μετίν Αρντιτί: «Σήμερα, η Γάζα είναι το ορόσημο»

 

Γαλλόφωνος Ελβετός πολίτης, γεννημένος στην Άγκυρα, με Σεφαραδίτικες «ρίζες» και παντρεμένος με Ελληνίδα, ο 80χρονος πλέον συγγραφέας Μετίν Αρντιτί βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα για να παρουσιάσει το μυθιστόρημά του Φονικό καρναβάλι.

Συζητώντας μαζί του για την τέχνη, την θρησκεία και τον γενοκτονικό πόλεμο του ισραηλινού κράτους εναντίον των Παλαιστινίων.

Στις 2 Φεβρουαρίου γίνατε 80 χρονών. Νιώθετε επιτυχημένος;

Επιτυχημένος; Καθόλου! (Γέλιο).

Υπό μία έννοια, είμαι ευτυχισμένος. Απέναντι στα παιδιά και στα εγγόνια μου, οικονομικά και συναισθηματικά νομίζω ότι έχω κάνει αυτό που όφειλα. Είμαι κοντά τους, κι όλα έχουν σπουδάσει και βιώνουν καλές συνθήκες ζωής.

Κατά τα άλλα, όλα είναι τόσο ανούσια και εύθραυστα. Προσπαθώ να κάνω το καλύτερο σχετικά με την κατάσταση στην Μέση Ανατολή.

Ανεξαρτήτως ηλικίας, πάντως, είμαι πεπεισμένος πως η λογοτεχνία, η μυθοπλασία είναι βασικό διαμορφωτικό στοιχείο της ανθρώπινης κατάστασης.

Ακόμα κι αν οι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες δε μας αρέσουν, και πάλι μας βοηθάνε να ορίσουμε ποιοι είμαστε και ποιοι θέλουμε να γίνουμε.

Και ίσως να εξελιχθούμε.

Απολύτως!

Είναι σημαντικό να ανανεώνουμε και να αναζωογονούμε την μάζα της υπάρχουσας μυθοπλασίας. Είναι το ταπεινό μας καθήκον.

Υπήρξα ένας επιτυχημένος υπεύθυνος ανάπτυξης ακινήτων και επενδυτής, κι αυτό με διευκόλυνε να αφιερώσω πολύ χρόνο στην συγγραφή.

Η οποία, εκτός κι αν κάποιος είναι και εμπορικά πετυχημένος, δεν είναι εξίσου προσοδοφόρα δραστηριότητα.

Μόνο αν είσαι υπερβολικά πετυχημένος, ανταγωνίζεσαι οικονομικά έναν επιτυχημένο υπεύθυνο ανάπτυξης ακινήτων. Το σημαντικό, όμως, είναι η αίσθηση πως κάτι αφήνεις.

Μια «κληρονομιά».

Ναι. Ανέκαθεν μ’ ενδιέφερε το «σύμπαν» της λογοτεχνίας και της σκέψης, αν και θαύμαζα αρκετούς ανθρώπους από το πεδίο των κτηματομεσιτικών επιχειρήσεων.

Περνώ, λοιπόν, χρόνο με ανθρώπους της θρησκείας, γιατί συνήθως είναι καλά διαβασμένοι κι οι συζητήσεις μας είναι συναρπαστικές. Πρόκειται για ανθρώπους οι οποίοι έχουν μελετήσει επί χρόνια τα ιερά κείμενα.

Γι’ αυτό και, αν το παρατηρήσεις, η θρησκεία εμφανίζεται πολύ συχνά στα βιβλία μου.

Είστε τυχερός, γιατί στην Ελλάδα οι άνθρωποι της θρησκείας δεν είναι καθόλου διαβασμένοι, απ’ όσο ξέρω. Κι όχι μόνο αυτοί.

Το ξέρω, η γυναίκα μου είναι ελληνορθόδοξη.

Πάντως, σας πήρε κάμποσο καιρό μέχρι να ξεκινήσετε το «ταξίδι» προς και μέσω της λογοτεχνίας. Ήσασταν ήδη ώριμος, τουλάχιστον ηλικιακά!

Μου αρέσεις που λες «ηλικιακά». Ακόμα περιμένω να γίνω σοφός!

Ό,τι κι αν έκανα, πάντως, τα έντεκα χρόνια που πέρασα μακριά από τους γονείς μου ως οικότροφος ήταν πολύ σημαντικά.

Οι τέχνες -η συγγραφή, το τραγούδι σε μια σχολική μπάντα, και ιδίως η υποκριτική, δραστηριότητα που πραγματικά με ανακούφιζε- με απέτρεψαν από το να εξελιχθώ σε «άσωτο υιό».

Όταν ήμουν δεκατριών, έγραψα ένα διήγημα, το οποίο εκδόθηκε στην Γαλλία! Ήμουν, επομένως, κοντά στις τέχνες μέχρι τα δεκαοκτώ μου.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, ωστόσο, απέρριπτα την προοπτική της εργασίας στον χώρο του θεάτρου, γιατί με έκανε να νιώθω νοσταλγία.

Για ποιο πράγμα;

Για ότι δεν είχα γίνει ηθοποιός. Τις λίγες φορές, μάλιστα, που παρακολουθούσα παραστάσεις, τις αντιμετώπιζα πολύ κριτικά όταν ο ηθοποιός δεν απέδιδε το σωστό συναίσθημα.

Σε μια περίοδο κατά την οποία οι επαγγελματικές μου δραστηριότητες όντως άκμαζαν,  η ενασχόλησή μου με τον Γάλλο ποιητή Λαφοντέν άγγιξε μια «χορδή», ξαναγυρνώντας με στα παιδικά μου χρόνια ως οικοτρόφου.

Έκτοτε, κυριολεκτικά δεν μπορούσα να σταματήσω να γράφω.

Στο Φονικό καρναβάλι, το τρίτο μυθιστόρημά σας που κυκλοφορεί στα ελληνικά, είναι εμφανής η επίδραση την οποία σας ασκεί η θρησκεία.

Διακρίνω, εξάλλου, και κάποιες επιρροές από το Όνομα του ρόδου του Ουμπέρτο Έκο σε ό,τι αφορά την συνύφανση πολιτικής και θρησκείας στον χώρο του ανώτερου και ανώτατου κλήρου.

Δεν το είχα διαβάσει πριν γράψω το Φονικό καρναβάλι - δεν είμαι και σπουδαίος αναγνώστης. Είδα την ταινία, που μου άρεσε πάρα πολύ.

Η αμφισβήτηση της έννοιας της «απόλυτης αλήθειας» βρίσκεται στον «πυρήνα» του μυθιστορήματός σας. Μια «αλήθεια» που ανέκαθεν ήταν επικίνδυνη, είναι...

...Και θα είναι. Αυτό είναι το ένα στοιχείο.

Η συγγραφή του Φονικού καρναβαλιού μεταξύ του 2016 και του 2018 υπήρξε προϊόν πολλής έρευνας.

Το 2016 ξεκίνησα επίσης να εργάζομαι ως χρονικογράφος στην βασική γαλλική Καθολική εφημερίδα La Croix.

Δημοσίευα ένα χρονογράφημα τη βδομάδα κι έπρεπε να βρίσκω ένα πρωτότυπο θέμα από την τρέχουσα επικαιρότητα και να το προσεγγίζω με πρωτότυπο τρόπο. Μου άρεσε η ατμόσφαιρα στην εφημερίδα.

Η εκλογή του Πάπα Φραγκίσκου είχε προκαλέσει τεράστια κρίση στους «κόλπους» του γαλλόφωνου, κυρίως, Καθολικισμού και η εφημερίδα λάβαινε εξαιρετικά βίαια μηνύματα από Γάλλους Καθολικούς.

Ένα άλλο ζήτημα που με απασχολούσε ήταν γιατί η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δεν είχε αντιδράσει στο ηλιοκεντρικό μοντέλο του σύμπαντος που είχε προτείνει ο Κοπέρνικος στο Έξι Βιβλία για τις Περιστροφές των Ουρανίων Σφαιρών.

Κι αυτό, όταν ενενήντα χρόνια αργότερα ο Γαλιλαίος δικάστηκε και καταδικάστηκε από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία λόγω παραβίασης του Διατάγματος του Καταλόγου Απαγορευμένων.

Σύμφωνα με μια ερμηνεία, δεν είχε υπάρξει καμία κίνηση εναντίον του Κοπέρνικου επειδή το βιβλίο του ήταν τόσο δυσνόητο, που κανένας δεν το κατάλαβε. Αναμφισβήτητα, όμως, κάτι τέτοιο δεν ίσχυε.

Σε κάθε περίπτωση, αποφάσισα να συνδυάσω αυτά τα αφηγηματικά «νήματα».

Ως αναγνώστης, δεν είμαι σίγουρος πού τελειώνουν τα πραγματικά γεγονότα και πού ξεκινά η μυθοπλασία. Κι αυτό με κρατάει σε επαγρύπνηση.

Είναι πείραγμα, ένα κομμάτι του παιχνιδιού!

Φανατικοί Χριστιανοί και φανατικοί Μουσουλμάνοι δολοπλοκούν από κοινού εναντίον του Πάπα στο Φονικό καρναβάλι.

Αρκεί ο φανατισμός ως ενοποιητικό στοιχείο για να έρθουν κοντά -έστω και εργαλειακά, προς επίτευξη ενός κοινού στόχου- πιστοί διαφορετικών θρησκειών;

Η ερμηνεία του χριστιανικού δόγματος αφήνει μικρότερο περιθώριο στην φαντασία. Κάποια εδάφια έχουν περισσότερο φιλανθρωπική διάσταση κι άλλα είναι πιο ριζοσπαστικά. Η αγάπη κι η φιλανθρωπία είναι τα θεμέλια κάθε θρησκείας.

Τουλάχιστον επιφανειακά.

Όχι, θεμελιωδώς.

Η θεόσταλτη αποστολή του Ιησού ήταν να ωθήσει τους Ιουδαίους ιερείς στις «ρίζες» του Ιουδαϊσμού, που είναι η αγάπη, η φιλανθρωπία, η αποδοχή του «ξένου».

Ο Ιησούς πάλευε ενάντια στους αποκλεισμούς, ήθελε να αποκλείσει εκείνους που απέκλειαν άλλους. Με αντίτιμο την ζωή του.

Σε τι είδους Εκκλησία πιστεύετε;

Κατά τον επίσκοπο Σκαντσιάνι στο βιβλίο, η Εκκλησία χρειάζεται να είναι ένα ισχυρό και πειθαρχημένο κίνημα. Συμφωνώ με αυτό. Όχι μια Εκκλησία που σχετικοποιεί το καθετί.

Η εισαγωγή υπερβολικά πολλών αλλαγών ταυτόχρονα λειτουργεί αποσταθεροποιητικά.

Αν, όμως, η Εκκλησία, ως πνευματικός θεσμός με αναφορά στην κοινωνία, δε λαβαίνει υπόψη τις νέες ανάγκες, επιθυμίες, τάσεις πιστών και μη, και δεν απαντά σ’ αυτές με τον τρόπο της, δεν κινδυνεύει να καταντήσει ένα «απολίθωμα»;

Όλα έχουν να κάνουν με το πόσο μακριά φτάνεις. Ο Πάπας Φραγκίσκος, για παράδειγμα, έχει πει ότι οι ιερείς μπορούν να ευλογήσουν πολιτικούς γάμους ομοφύλων.

Πρέπει να βρει την ισορροπία ανάμεσα στον σωστό χρόνο και στην σωστή απόφαση, αλλιώς δημιουργούνται ρήξεις εντός της Εκκλησίας.

Έχεις επισκεφτεί την Μόνη της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη;

Όχι.

Σήμερα είναι κλειστή, ωστόσο μία από τις τοιχογραφίες της απεικονίζει τον Ιησού να βγάζει τον Αδάμ και την Εύα από την Κόλαση. Δείχνει δυνατός, σαν αθλητής των Ολυμπιακών. Έτσι αντιλαμβάνομαι την Εκκλησία. Σαν μια ήρεμη δύναμη.

Το τελευταίο ζήτημα που ήθελα να θίξω είναι η εμπλοκή σας στον διαπολιτισμικό διάλογο μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ, Παλαιστίνιων και Ισραηλινών, παιδιών παλαιστινιακής και ισραηλινής καταγωγής.

Εν μέσω της συνεχιζόμενης γενοκτονίας των Παλαιστίνιων στην Γάζα, τι γίνεται με αυτήν την εμπλοκή;

Σήμερα, η Γάζα είναι το ορόσημο.

Κάποιες από τις δραστηριότητές μας διακόπηκαν βία πριν τις 7 Οκτωβρίου από τον κυβερνητικό συνασπισμό στο Ισραήλ. Οι μουσικές μας δραστηριότητες συνεχίζονται, ωστόσο, στην Δυτική Όχθη.

Δέκα χρόνια πριν, συνεργαζόμουν πολύ στενά με το Εθνικό Μουσικό Ωδείο «Έντουαρντ Σαΐντ».

Κάναμε πολλά: φροντίζαμε την μισθοδοσία των καθηγητών, χρηματοδοτούσαμε την αγορά μουσικών οργάνων, φέρναμε στην Ελβετία και την Γαλλία γκρουπ νεαρών σπουδαστών, στέλναμε Ελβετούς καθηγητές εκεί.

Το μοναδικό Ωδείο της Γάζας, μια περιοχή με πληθυσμό δύο εκατομμύρια κατοίκους, διέθετε μονάχα ένα πιάνο.

Το πιάνο είναι σαν βούτυρο στο ψωμί. Θες να μάθεις κλαρινέτο; Χρειάζεσαι ένα πιάνο. Θες να μάθεις βιολί, τσέλο; Το ίδιο. Θες να σπουδάσεις πιάνο; Και πάλι χρειάζεσαι ένα πιάνο.

Η ύπαρξή του είναι θεμελιώδης.

Απολύτως!

Είπα, λοιπόν, στον γενικό διευθυντή: «Θέλω να προσφέρω πέντε». «Πώς, όμως, θα μπορούσαν να φτάσουν στην Γάζα; Οι Ισραηλινοί δε θα το επιτρέψουν», μου απάντησε.

Λίγο αργότερα, το 2014, πραγματοποιήθηκε η τρίτη εισβολή του Ισραήλ στην Γάζα, και δεν ξέρω πόσα τελικά έφτασαν στην περιοχή μέσω μιας σουηδικής αποστολής ανθρωπιστικής βοήθειας. Προφανώς δεν τόλμησα να ρωτήσω.

Αμφιβάλλω, εξάλλου, αν έχει απομείνει κάποιο από τα παραρτήματα του Ωδείου.

Ούτε καν ρωτάω αν ζουν οι σπουδαστές πλέον. Σου αναφέρω αυτήν την ιστορία για να επισημάνω απλώς σε ποια κατάσταση ζουν αυτοί οι άνθρωποι.

Την γνωρίζω.

Έχεις πάει εκεί;

Είναι ένα από τα όνειρά μου, αλλά δε νομίζω ότι θα το πραγματοποιήσω ποτέ.

Όταν πρωτοπήγα στην Δυτική Όχθη, ήμουν πολύ αναστατωμένος όντας Εβραίος. Οι Ισραηλινοί τα κάνουν όλα αυτά στο όνομά μου.

Αν βρεθείς εκεί, δεν είσαι πια ο ίδιος άνθρωπος. Μεταμορφώνεσαι. Αν ακούσεις παιδικές χορωδίες -αγόρια και κορίτσια- από τους προσφυγικούς καταυλισμούς, σε προκαλώ να μην κλάψεις! Είναι αδύνατον. Κλαις από θλίψη και οργή.

Δυστυχώς, σε επίπεδο ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και συστημικών Μ.Μ.Ε., διαγράφεται τι συμβαίνει στην Παλαιστίνη επί τουλάχιστον 75 χρόνια, λες κι όλα ξεκίνησαν με την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου του 2023.

Τους Ισραηλινούς τους καταλαβαίνω, βιώνουν μια φρικτή κατάσταση και πρέπει να διαχειριστούν κάτι που είναι πολύ δύσκολο να αποδεχτούν.

Οι Ευρωπαίοι, όμως; Βρίσκονται σε απόσταση. Δε βοηθούν το Ισραήλ έτσι. Το γράφω και το λέω χρόνια αυτό.

Αν γίνεις απολογητής ενός καταπιεστή, ενός καταπιεστικού κράτους...

Είσαι νεκρός.

Και νεκρός και δε διαφέρεις ηθικά από όσους διαπράττουν βαναυσότητες. Κι αυτό είναι ίσως ακόμα χειρότερο.

Πεποίθησή μου είναι ότι μπορείς να εξαπατήσεις το μυαλό σου. Όχι, όμως, και την ψυχή σου.

Έχεις διαβάσει το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι;

Φυσικά.

Ο Ντόριαν Γκρέι συμπεριφέρεται, λοιπόν, όπως συμπεριφέρεται και το πορτρέτο του, λίγο λίγο, αποσυντίθεται. Το πορτρέτο το ίδιο είναι μια μεταφορά για την ψυχή.

Όταν ο Ντόριαν Γκρέι πεθαίνει, ξαφνικά είναι άσχημος και το πορτρέτο όμορφο. Οι «λογαριασμοί» τακτοποιούνται.

Ας δούμε πώς θα τακτοποιηθούν και οι τρέχοντες «λογαριασμοί», λοιπόν...

Η συνέντευξη με τον Μετίν Αρντιτί πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της παρουσίασης του Φονικού καρναβαλιού στην Αθήνα.

Ευχαριστώ θερμά την Ελένη Σταματέλου (Εκδόσεις Πατάκη) για την πολύτιμη συνδρομή της στον προγραμματισμό της, καθώς και για την παραχώρηση της φωτογραφίας του συγγραφέα.

Τα μυθιστορήματα του Μετίν Αρντιτί Φονικό καρναβάλι, Η αδελφότητα των ιπτάμενων μοναχών και Το παιδί που μετρούσε τον κόσμο κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Ρίτας Κολαΐτη.