Margaret Killjoy: «Ο αναρχισμός μπορεί να λειτουργήσει στον πραγματικό κόσμο»

 

Aναρχική συγγραφέας και μουσικός, η τρανς Βορειοαμερικανίδα Margaret Killjoy οραματίζεται μέσα από το μυθιστόρημά της Χώρα φαντασμάτων μια αναρχική κοινωνία που μάχεται για τον τρόπο ζωής της.

Συνομιλώντας με την Margaret Killjoy με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου της στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες.

Υπήρξες νομάδας για μεγάλο μέρος της πρώιμης ενήλικης ζωής σου, περιπλανώμενη και συμμετέχοντας σε καταλήψεις, πριν ξεκινήσεις την κατασκευή μιας καμπίνας στα Απαλάχια Όρη σε ένα αναρχικό πρότζεκτ γης.

Ανατρέχοντας σ’ εκείνη την περίοδο, θα έλεγες ότι μέσα από την διαδικασία περιπλάνησης ανακάλυψες τον αναρχισμό, κι αργότερα ταυτίστηκες μ’ αυτόν; Ή μήπως η ανακάλυψη του αναρχισμού «πυροδότησε» αυτήν την περιπλάνηση;

Το τελευταίο συνέβη.

Όταν μπήκα στον αναρχισμό το 2002, το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης συνεχιζόταν ακόμα - αν και είχε σε μεγάλο βαθμό «ξεφουσκώσει», τουλάχιστον στις Η.Π.Α., από τις 11 Σεπτεμβρίου 2001.

Υπήρχε όμως όλη αυτή η κουλτούρα των περιπλανώμενων αναρχικών που έκαναν οτοστόπ και επιβιβάζονταν σε εμπορικές αμαξοστοιχίες πηγαίνοντας από τη μια καμπάνια στην άλλη. Μου άρεσε αμέσως.

Έτσι, παράτησα την Σχολή Καλών Τεχνών και άρχισα να πηδάω από διαμαρτυρία σε διαμαρτυρία.

Το κίνημα κάπως κατέρρευσε μέσα σ’ έναν περίπου χρόνο, αλλά συνέχισα να εμπλέκομαι, κάνοντας περίεργες δουλειές για να χρηματοδοτήσω την ζωή μου.

Κατόπιν, συμμετείχα σε καμπάνιες προστασίας των δασών ή σε κοινωνικούς αγώνες, όπου μπορούσα.

Σε σύντομο χρονικό διάστημα ταξίδευα και σ’ όλη την Ευρώπη.

Σε κάθε περίπτωση, πώς αντιλαμβάνεσαι τον αναρχισμό, τόσο σε θεωρητικό όσο και -κυρίως- σε εμπειρικό/βιωματικό επίπεδο;

Και σε ποιον βαθμό η βορειοαμερικανική έννοια του αναρχισμού διαφέρει -αν αυτό συμβαίνει- από την ευρωπαϊκή;

Λοιπόν, μου αρέσει πολύ ο αναρχισμός, όπως υποθέτω ότι πιθανότατα έχει μέχρι στιγμής γίνει αντιληπτό. Καθώς μεγάλωσα, εξελίχθηκα μέσα σ’ αυτόν ακόμα περισσότερο.

Είναι κάπως λιγότερο δογματικός και άκαμπτος απ’ ό,τι ήταν για μένα όταν ήμουν σε πολύ νεότερη ηλικία.

Εξακολουθώ, όμως, να μην μπορώ να φανταστώ πως κάποιος θα ήθελε να ζήσει μια ζωή όπου δεν είναι κύριος του εαυτού του, και δε δουλεύει συλλογικά με άλλους ώστε να βοηθηθούν όλοι να τα καταφέρουν όσο καλύτερα μπορούν.

Ο ευρωπαϊκός αναρχισμός είναι παρόμοιος με πολλούς τρόπους, διαφορετικός με άλλους.

Όταν ξεκίνησα για πρώτη φορά να ταξιδεύω στην Ευρώπη, εντυπωσιάστηκα από το πόσο σκληρότερα πολέμησαν οι Ευρωπαίοι αναρχικοί - δεν είχαμε πολλούς ανθρώπους που πετούσαν πέτρες ή μολότοφ στην αστυνομία στις Η.Π.Α.

Τότε συνειδητοποίησα -και είμαι βέβαιη ότι αυτό είναι διαφορετικό σε διαφορετικές χώρες- πως το επίπεδο της αστυνομικής καταστολής στις Η.Π.Α. και η ένταση του σωφρονιστικού συστήματος εδώ, κινούνται απλώς σε άλλα επίπεδα.

Ήξερα κάποιον στις Η.Π.Α. που πέρασε επτά χρόνια στην φυλακή επειδή πέταξε μια πέτρα σ’ έναν μπάτσο και μετά συνάντησα κάποιον που εξέτισε επτά μήνες στην Ολλανδία επειδή πέταξε μια μολότοφ σ’ έναν μπάτσο.

Ο αναρχισμός εδώ επηρεάζεται επίσης πολύ από το γεγονός ότι οι κοινωνικοί αγώνες που προέρχονται από την Ευρώπη δεν είναι οι πιο σημαντικοί κοινωνικοί αγώνες στις Η.Π.Α.

Ο ρατσισμός, η υπερβολική αστυνόμευση και το γεγονός πως όλο αυτό είναι αποικισμένος χώρος έχουν πιο άμεση σημασία για τους ριζοσπάστες, συμπεριλαμβανομένων των αναρχικών, εδώ.

Είσαι και μουσικός. Έχεις ιδρύσει το φεμινιστικό black metal συγκρότημα Feminazgûl, και δραστηριοποιείσαι επίσης σε electronica και neofolk συγκροτήματα.

Είναι αυτή η πτυχή της καλλιτεχνικής σου ταυτότητας σε «συνομιλία» με την συγγραφή βιβλίων;

Ω, απολύτως. Άλλοτε άμεσα, άλλοτε έμμεσα.

Όταν ήμουν παιδί, με γοήτευε το πόσοι από τους αγαπημένους μου συγγραφείς και τα βιβλία τους αναφέρονταν βασικά στα άλλα βιβλία τους ή αυτά ήταν γραμμένα στο ίδιο σύμπαν. Αναφέρομαι κυρίως στην Ούρσουλα Λε Γκεν.

Ποτέ δεν κατάλαβα καλά αυτή την διαδικασία μέχρι που άρχισα να δημοσιεύω τα δικά μου βιβλία, οπότε συνειδητοποίησα ότι όλη η δημιουργική δουλειά αντλείται από την ίδια πηγή.

Το συγκρότημα μου Alsarath, για παράδειγμα, πήρε το όνομά του από μια γιορτή/τελετουργικό που επινόησα για μια ιστορία η οποία ονομάζεται The Free Orcs of Cascadia.

Οι Feminazgûl έχουν τραγουδήσει τραγούδια σε μια θεά ονόματι Illa, η οποία ήταν η προστάτις ενός προηγούμενου συγκροτήματος μου, των The Illawen, που με την σειρά τους πήραν το όνομά τους από ένα από τα πρώτα διηγήματα τα οποία έγραψα ποτέ.

Υπάρχουν θέματα που προσπαθώ να εξερευνήσω, με τον χρόνο που έχω εδώ σε αυτό το σώμα, και αναζητώ οποιαδήποτε μέθοδο ή μέσο είναι καταλληλότερα για να το κάνω.

Γενικά, με ενδιαφέρουν ο θάνατος, η μνήμη, η συλλογική απελευθέρωση, άλλοι τρόποι ύπαρξης.

Θα γράψω λοιπόν γι’ αυτά, είτε όταν κάθομαι σ’ ένα πιάνο είτε όταν κάθομαι μ’ έναν υπολογιστή.

Το Xώρα φαντασμάτων, το πρώτο σου μυθιστόρημα που κυκλοφορεί στα ελληνικά, σε κάθε περίπτωση αντανακλά τις ιδέες/ιδανικά σου και επιβεβαιώνει το επιχείρημα ότι «η ελευθερία είναι δυνατή».

Ταυτίζεσαι με την «γενεαλογία» των συγγραφέων που -ο καθένας/η καθεμιά με τον τρόπο τους- ασχολήθηκαν ανά τους αιώνες με τη «χαρτογράφηση» των ουτοπιών σε κάθε μορφή τέχνης;

Σίγουρα. Δεν έχω διαβάσει όλα τα σχετικά βιβλία, αλλά πάντα με γοήτευε η ουτοπία.

Το πρώτο τέτοιου είδους βιβλίο που θυμάμαι να έχω διαβάσει ήταν το Νησί του Άλντους Χάξλεϊ. Δε θυμάμαι τα πάντα για αυτό - το διάβασα ως έφηβη.

Και μόνο η ερώτηση «Γεια, τι θα γινόταν αν η κοινωνία δούλευε διαφορετικά... Πώς θα επηρέαζε αυτό τους ανθρώπους και τον τρόπο σκέψης τους;» μού έμεινε.

Πιο άμεσα, το Μια χώρα φαντασμάτων βρίσκεται πιθανώς σε «συνομιλία» με μερικά από τα άλλα αναρχικά ουτοπικά βιβλία, όπως το O αναρχικός των δύο κόσμων της Ούρσουλα Λε Γκεν ή το The Fifth Sacred Thing του Starhawk.

«Συνομιλεί» ακόμα και με μερικά από τα πιο σχολαστικά και/ή ερασιτεχνικά γραμμένα -παρόλα αυτά ενδιαφέροντα- ουτοπικά κείμενα όπως το Bolo'Bolo και το My journey with Aristotle to the Anarchist Utopia.

«Κάθε ευτοπία περιέχει μια δυστοπία, κάθε δυστοπία περιέχει μια ευτοπία», γράφει η Ούρσουλα Λε Γκεν στο No Time To Spare.  Συμφωνείς; Αν ναι -και ακόμα κι αν όχι-, γιατί;

Δεν υπάρχουν πολλά πάνω στα οποία διαφωνώ με την Λε Γκεν. Όσο, μάλιστα, μεγαλώνω, τόσο διαπιστώνω ότι η ένταση της όποιας διαφωνίας μας είναι μικρότερη απ’ ό,τι αρχικά πίστευα.

Μοιάζει με τον Μαλατέστα με αυτόν τον τρόπο: δεν έχω βρει ακόμα κάτι πάνω στο οποίο διαφωνώ ουσιαστικά με κάποιον από τους δύο.

Λατρεύω την Ρον, την χώρα των φαντασμάτων. Θα πήγαινα οπωσδήποτε να ζήσω εκεί, ή θα πάλευα και/ή θα πέθαινα για να προσπαθήσω να δημιουργήσω ένα τέτοιο μέρος. Δεν είναι τέλειο. Υπάρχουν χίλιοι λόγοι που δεν είναι.

Δύο από τους πιο σημαντικούς λόγους: πρώτον, είναι προϊόν της φαντασίας μου, αντί να είναι μια πραγματική κοινωνία που χτίστηκε από πραγματικούς ανθρώπους, και οι κάτοικοί της δεν τα έχουν ξεκαθαρίσει όλα ακόμα.

Δεν ξέρουν πώς να αλληλεπιδρούν με τον υπόλοιπο κόσμο... Ενώ μπορεί να φιλοδοξούν να γίνουν διεθνιστές, βασικά είναι απομονωτιστές.

Το Χώρα φαντασμάτων εκτυλίσσεται «σε μια φανταστική ορεινή χώρα που θυμίζει την Λατινική Αμερική, την Ανατολική Ευρώπη, την Κεντρική Ασία του 19ου αιώνα», επισημαίνει σωστά ο Kim Stanley Robinson.

Γιατί αποφάσισες να «θολώσεις» τα χρονικά, γεωγραφικά και κοινωνικοπολιτικά όρια εντός -ή εκτός- των οποίων ξεδιπλώνεται η αφήγηση; Και γιατί αυτή η αφήγηση τοποθετείται εξ αρχής σε ένα μη αστικό/ιθαγενικό περιβάλλον;

Αποφάσισα να την τοποθετήσω σ’ έναν δευτερεύοντα κόσμο αντί για την Γη, και όχι στο δικό μας επίπεδο τεχνολογίας για μερικούς λόγους.

Ένας από αυτούς είναι ότι δεν ήθελα κανένας να το πάρει ως προσχέδιο - ξεκάθαρα, έχουμε να κάνουμε μ’ ένα διαφορετικό τοπίο από τους κατοίκους της Ρον, οπότε αυτό που λειτούργησε για κείνους μπορεί να μην είναι αυτό που πρέπει να κάνουμε οι ίδιοι.

Όσο για το δεύτερο μέρος της ερώτησης... Λοιπόν, ένα από τα πράγματα που με γοητεύουν είναι να διαρρήξω την ιδέα πως όλος ο αναρχισμός πρέπει να είναι «επαναστατικός».

Μερικές φορές, ο αναρχισμός είναι μια πραγματική υπάρχουσα κοινωνική δομή που μπορεί κανείς να υπερασπιστεί.

Σκέφτομαι πώς υπήρχαν αναρχικοί τρίτης, τέταρτης και πέμπτης γενιάς που πολεμούσαν στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο.

Για εκείνους, δεν ήταν μια εφηβική εξέγερση ενάντια στην οικογένειά τους, ήταν η προσήλωση σε ένα όμορφο σύνολο κοινωνικών ιδανικών που είχαν μεταλαμπαδευτεί από γενιά σε γενιά.

Οι περισσότεροι υπάρχοντες αντιαποικιακοί αγώνες μοιάζουν περισσότερο με την προστασία των απελευθερωτικών παραδόσεων κόντρα σε μια καταπιεστική εξωτερική δύναμη παρά με ό,τι γενικά αντιλαμβανόμαστε ως επαναστατικά κινήματα.

Αλλά με ενδιέφεραν και οι δύο προαναφερθείσες διαστάσεις, οπότε η Ρον είναι χτισμένη συγκρητικά.

Υπάρχει ένα σύνολο γηγενών παραδόσεων που είναι κατά προσέγγιση άναρχες, και μετά υπάρχουν οι αποτυχημένοι αναρχικοί επαναστάτες που έχουν φύγει από μια κοντινή χώρα για να αναζητήσουν καταφύγιο στα βουνά.

Γηγενείς παραδόσεις και αποτυχημένοι αναρχικοί επαναστάτες έχουν εξίσου αξία και μαζί δημιουργούν την ακατάστατη, «θολή» πολιτική κατάσταση της Ρον.

Όσον αφορά στο γιατί τόσο μεγάλο μέρος της αφήγησης εκτυλίσσεται σε αγροτικό πλαίσιο...

Για να είμαι ειλικρινής, όσο περισσότερο διαβάζω Ιστορία, τόσο λιγότερο μ’ ενδιαφέρει οτιδήποτε προέρχεται από τον μαρξισμό, ακόμη κι από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό.

Ένα από τα πολλά, πολλά πράγματα που έκανε λάθος ο Μαρξ -ενώ κατάλαβε σωστά κάποια πράγματα σχετικά με την οικονομία, για να είμαι σαφής- ήταν η ιδέα ότι ο αγροτικός πληθυσμός είναι εγγενώς αντεπαναστατικός.

Κι αυτό παρά την προέλευση τόσων πολλών κομμουνιστικών -ιδιαίτερα αναρχικών κομμουνιστικών- ιδεών από την ανθρωπολογική παρατήρηση των αγροτικών κοινοτήτων της Σιβηρίας και του Μεξικού.

Ή μπορεί απλώς να εκτυλίσσεται σε αγροτικό περιβάλλον επειδή ζω αγροτικά και το προτιμώ.

«Στην περίπτωση της ‘Ουτοπίας’ του Μορ, πολλοί μελετητές έχουν αναρωτηθεί σχετικά με τις προθέσεις του συγγραφέα: είναι η ‘Έρημη Γη’ του Μορ ένα απραγματοποίητο όνειρο;» αναλογίζεται η Ay-Leen The Peacemaker κριτικάροντας το βιβλίο σου. 

«Παρομοίως, Ρον στην ιθαγενική γλώσσα του μυθιστορήματος σημαίνει ‘φάντασμα’. Υπονοεί η Killjoy πως ένα αναρχικό έθνος δεν μπορεί να υπάρξει εκτός φαντασιας;» συνεχίζει.

Επανέρχομαι, λοιπόν. Είναι ένα αναρχικό «έθνος» εντοπίσιμο μόνο στην φαντασία;

Λατρεύω την Ay-Leen, αλλά όχι, νομίζω ότι ο αναρχισμός μπορεί να λειτουργήσει στον πραγματικό κόσμο.

Είναι πιθανό να μην είναι ακριβώς ο «αναρχισμός» όπως τον αντιλαμβανόμαστε, αλλά το βασικό σύνολο αξιών και πρακτικών μπορεί απολύτως να προσφέρει μια καλύτερη κοινωνία από αυτή που ζούμε.

Αν όχι, λοιπόν, είναι οι αναρχικές πρακτικές πραγματικότητα στις σύγχρονες Η.Π.Α., είτε αυτοί που τις υποστηρίζουν, τις προπαγανδίζουν ή τις υιοθετούν έχουν επίγνωση της πολιτικής/φιλοσοφικής τους καταγωγής είτε όχι;

Μερικά παραδείγματα -αν υπάρχουν- θα ήταν διαφωτιστικά.

Υποθέτω ότι εξαρτάται από το για ποια κλίμακα μιλάμε.

Έχω ζήσει σε αναρχικές κοινότητες που λειτουργούν βάσει αναρχικών αξιών, είτε πρόκειται για 50 καταληψίες σε μια πολυκατοικία είτε για δέκα άτομα τα οποία ζουν σε καμπίνες και παράγκες σε ένα οικόπεδο.

Φυσικά, στην Ελλάδα έχετε πολύ περισσότερα παραδείγματα αναρχικής οργάνωσης και διαβίωσης σε μεγαλύτερη κλίμακα από ό,τι εμείς εδώ.

Το άλλο μέρος όπου έχω δει να λειτουργεί ο αναρχισμός είναι τα ιδεολογικά ποικιλόμορφα κινήματα.

Τουλάχιστον από την εποχή των διαδηλώσεων κατά της παγκοσμιοποίησης -τέλη της δεκαετίας του 1990 και αρχές της δεκαετίας του 2000-, πιθανώς και από το αντιπυρηνικό κίνημα της δεκαετίας του 1980, οι αναρχικές αρχές ήταν η βάση για τα περισσότερα μεγάλα κινήματα.

Όχι επειδή οι περισσότεροι συμμετέχοντες σε αυτά ήταν αναρχικοί, αλλά επειδή, όταν άνθρωποι με διαφορετικούς στόχους και διαδικασίες συνεργάζονται, χρειάζεται ένα πλαίσιο όπως ο αναρχισμός για να τους επιτρέψει να συνεργαστούν.

Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, καμία ομάδα δεν ηγείται κάποιας άλλης.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σχετικά παραδείγματα που γνωρίζω ήταν τα πρώτα χρόνια της Common Ground Collective, μιας ομάδας αλληλοβοήθειας η οποία δημιουργήθηκε στην Νέα Ορλεάνη το 2005 μετά τον τυφώνα «Κατρίνα».

Ένας μουσουλμάνος πρώην Μαύρος Πάνθηρας, ο οποίος απ’ όσο ξέρω δεν είναι αναρχικός, άρχισε να εμπλέκεται στα πεδία της αλληλοβοήθειας και της διανομής τροφίμων.

Έπειτα, προσέγγισε κάποιους αναρχικούς που γνώριζε μέσω της υπεράσπισης των πολιτικών κρατουμένων, και μαζί δημιούργησαν το είδος της οργάνωσης που ήθελαν να υλοποιήσουν.

Στην συνέχεια, έφερε εθελοντές απ’ όλη την χώρα για να βοηθήσουν τους ανθρώπους στην Νέα Ορλεάνη να ξαναχτίσουν την πόλη από τα κάτω προς τα πάνω, κι όχι το αντίστροφο.

Δεν ήταν μια «αναρχική» οργάνωση, αλλά οι αναρχικοί συμμετείχαν σε μεγάλο βαθμό σε αυτήν.

Λόγω, επομένως, της δέσμευσης όλων στην οριζοντιότητα, χρησιμοποιήθηκαν θεμελιωδώς αναρχικές αρχές για να οργανωθούν μαζί άνθρωποι με διαφορετικές ιδεολογικές και θεολογικές πρακτικές.

Ο αναρχισμός είναι για μένα στον «πυρήνα» του ένας τρόπος να αναγνωρίσω ότι όλοι μας, ως άτομα και ομάδες, θα έχουμε πάντα διαφορετικά ενδιαφέροντα, στόχους και διαδικασίες.

Είναι ένας τρόπος να καταλάβουμε πώς να οικοδομήσουμε την κοινότητα, το κίνημα και την κοινωνία χωρίς να διαγράψουμε ή να ισοπεδώσουμε αυτές τις διαφορές.

Ευχαριστώ θερμά τον Σπύρο Κουρούκλη, «ψυχή» των Εκδόσεων Στάσει Εκπίπτοντες, για την πολύτιμη συμβολή του στην υλοποίηση της συνέντευξης.

Ευχαριστώ επίσης την συγγραφέα για τις δημιουργικές σκέψεις που μοιράστηκε μαζί μου και για την παραχώρηση της φωτογραφίας της.

Το μυθιστόρημα της Margaret Killjoy Χώρα φαντασμάτων κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες σε μετάφραση της Άννας Χαριλόγη.