Καμίλα Σόσα Βιγιάδα: «Η τέχνη είναι πνεύμα επικοινωνίας αλλά και καταστροφής»

 

Καμίλα Σόσα Βιγιάδα (Φωτογραφία: Catalina Bartolomé)

Εμπνευσμένο από πραγματικά περιστατικά της ζωής της διεμφυλικής Αργεντίνας συγγραφέως και ηθοποιού Καμίλα Σόσα Βιγιάδα, το μυθιστόρημά της Τα παλιοκόριτσα συνιστά μια μαχητική υπεράσπιση ενός περιφρονημένου «περιθωρίου».

Κουβεντιάζοντας μαζί της με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου τα ελληνικά στα τέλη του 2023.

Τα Παλιοκόριτσα, το αυτοβιογραφικό σου μυθιστόρημα, κυριαρχείται από την παρουσία ενός πλήθους τσακισμένων, τραυματισμένων, πολύχρωμων, αποφασιστικών, παραιτημένων, κουρασμένων τραβεστί.

Η «μητέρα όλων των τεράτων», η θεία Ενκάρνα, είναι η «βασίλισσα» μεταξύ τους.  

Σε ποιον βαθμό οι χαρακτήρες αυτοί -χωρίς να εξαιρεθεί ο δικός σου και ιδιαίτερα εκείνος της θείας Ενκάρνα- αποτελούν τόσο «προεκτάσεις» προσώπων της πραγματικής ζωής και συμπυκνωμένες μυθοπλαστικές αναπαραστάσεις τους;

Γεια σου, Γιάννη.

Κατ’ αρχάς, να πω ότι δεν είναι ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, παρά τα παιχνίδια - που είναι πάντα λογοτεχνικά-, τα οποία χρησιμοποιώ για να υλοποιήσω το βιβλίο.

Η Άλις Μονρό είχε πει για το μυθιστόρημά της Ζωές κοριτσιών και γυναικών: «Είναι αυτοβιογραφικό στην μορφή, όχι στο περιεχόμενο». Μου φαίνεται πως η φράση της είναι ταιριαστή για τα Παλιοκόριτσα.

Με αφετηρία την συγκεκριμένη διευκρίνιση, όλοι οι χαρακτήρες είναι, φυσικά, προεκτάσεις ανθρώπων.

Και ταυτόχρονα, με όλη την ελευθερία που αυτό επιτρέπει, μπορεί να έχω εμπνευστεί έναν χαρακτήρα από τρία άτομα την φορά, από δύο, ή από μια ομάδα ανθρώπων.

Αυτό είναι το υπέροχο με τη μυθοπλασία.

Η αφήγηση δεν εξελίσσεται με αυστηρά γραμμικό, χρονολογικό τρόπο: στην πραγματικότητα ταλαντεύεται μεταξύ της παιδικής και της πρώιμης εφηβικής ηλικίας σου και της περιόδου της ζωής σου που πέρασες στην Κόρδοβα.

Αυτό συμβαίνει επειδή οι μηχανισμοί της μνήμης δεν είναι οι ίδιοι γραμμικοί; 

Όχι. Συμβαίνει λόγω της δυσπιστίας μου απέναντι στην ιερότητα της πλοκής. Δε νομίζω ότι η συγγραφή συνίσταται στην πλοκή ενός βιβλίου.

Πιστεύω πως η πλοκή, όπως και η λέξη, όπως και η γραμματική, είναι στην υπηρεσία ενός συναισθήματος, μιας συναισθηματικής εμπειρίας που ευτυχώς ξεπερνά το προφανές στο οποίο βασίζεται στην ανάγνωση ή την γραφή εντός της πλοκής.

Η πλοκή είναι απλώς μια δικαιολογία για να παραχθεί γλώσσα. Αυτό, που μπορεί να διαβαστεί ως αλαζονικό από την πλευρά μου, μπορεί επίσης να είναι μια μεταμφίεση της ανικανότητάς μου.

Δεν μπορώ να γράψω με τη σειρά. Έτσι είναι το βιβλίο στο μυαλό μου. Όπως ήταν όταν το έγραψα.

«Εγώ λέω πως, αν έγινα αυτή η γυναίκα που είμαι σήμερα, το ’κανα μόνο από ανάγκη», εξομολογείσαι στο μυθιστόρημά σου.

Την ανάγκη να ξεφύγεις από την βία της «οικογενειακής» ζωής σου και της βίωσης του εαυτού σου με τους δικούς σου όρους;

Αυτό λέει η αφηγήτρια των Παλιοκόριτσων. Δεν έχω απάντηση στην ερώτηση: Γιατί έγινα τραβεστί; Και να την είχα, δεν ξέρω αν θα την έδινα στο πλαίσιο μιας συνέντευξης.

Είναι ένα ερώτημα που δε διαθέτει πλέον καμία ζωτικότητα, ένα ερώτημα και τίποτα παραπάνω.

Η αφηγήτρια έπρεπε να απαντήσει στους αναγνώστες. Έπρεπε να πει πώς ήταν ο κόσμος της. Εγώ δεν το κάνω. Ο κόσμος μου άλλαξε πάρα πολύ, σε σημείο που να μην ξέρω πια σε ποιον κόσμο ζω.

«Γιατί αυτό είμαστε κι εμείς, ως χώρα: η ανήκεστη βλάβη στο σώμα των τραβεστί·  το σημάδι που αφήνει σε κάποια σώματα […] το σημάδι του μίσους», γράφεις αλλού.

Εξακολουθούν οι κυρίαρχες πατριαρχικές κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές δομές στην Αργεντινή να προκαλούν ζημιά και πόνο στους πιο ευάλωτους πολίτες της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των τραβεστί της χαμηλής τάξης;

Είναι ένα ερώτημα που μπορεί να απαντηθεί μόνο με έναν τρόπο:

Ναι, οπουδήποτε στον κόσμο, σε όποια οικονομική κλίμακα θέλεις, υπάρχουν παράγοντες που προκαλούν ζημιά και πόνο. Είναι βέβαια αλήθεια ότι ένας τύπος πόνου δε μοιάζει με έναν άλλο.

Η πατριαρχική βία, δηλαδή, που βιώνει μια προνομιούχος γυναίκα στο Παρίσι δε βιώνεται με τον ίδιο τρόπο από μια τραβεστί σε μια φαβέλα στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Ωστόσο, το κακό και ο πόνος υπάρχουν.

Ανεξάρτητα από το αν είσαι άντρας, γυναίκα, τραβεστί ή οτιδήποτε άλλο, ζούμε σε έναν κόσμο όπου η ζωή είναι πολύ ακριβή. Σε χρεώνουν για να είσαι ζωντανή.

Έχουν αλλάξει καθόλου τα πράγματα;

Φυσικά. Τώρα, συντελείται μια διόρθωση στην γλώσσα που επιτρέπει την άμβλυνση της αντίληψης της βίας και στρέφει την προσοχή σε πράγματα που διαβάζονται πιο εύκολα.

Ταυτόχρονα, ο συνδετικός ιστός ο οποίος συντηρεί την μηχανή που συνθλίβει τη ζωή παραμένει μη αναγνώσιμος.

Κατόπιν, τα πράγματα άλλαξαν. Γιατί στην Αργεντινή έχουμε νόμο περί ταυτότητας φύλου που πάντα διατρέχει κίνδυνο όταν διεξάγονται εκλογές. Τα δύο πρόσωπα της αλλαγής.

«Αναρωτιέμαι τι θα είχε συμβεί αν, αντί ν’ απωθούμε την οργή μας ως τα βάθη της τραβεστί ψυχής μας, είχαμε οργανωθεί», αναλογίζεσαι.

Είναι, κατά την γνώμη σου, η συλλογική δράση και κινητοποίηση ο καλύτερος τρόπος διοχέτευσης της οργής μας στην σωστή κατεύθυνση;

Όχι, δεν είναι. Είμαι θυμωμένη αυτή την στιγμή, απαντώ με θυμό. Γράφω με θυμό. Η οργή μου φτάνει στην Ελλάδα. Ο θυμός μου «διέσχισε» τον ωκεανό.

Και είναι μια οργή που συσσωρεύτηκε από μόνη της, επειδή το 2023 ήταν μια κακή χρονιά:

Επειδή μου συνέβησαν λυπηρά πράγματα, επειδή μου λείπει o πρώην μου, επειδή είμαι κουρασμένη, επειδή -καλυμμένη με χρυσάφι- υπέφερα κακοποίηση και βλέπεις, το κάνω μόνη μου και αυτό φτάνει εκεί.

Το σημαντικό όσον αφορά στο ζήτημα του θυμού είναι να ξέρεις πώς να τον απελευθερώσεις. Εναντίον ποιων.

Μιας κι είσαι ηθοποιός και συγγραφέας, είναι η τέχνη και ένας τρόπος αντιμετώπισης, ανανοηματοδότησης, ακόμα και κατάργησης, των επιβεβλημένων κανόνων;

Όχι. Η τέχνη είναι επίσης ένας τρόπος επιβολής κανόνων.

Η ιστορία του κινηματογράφου είναι λεκιασμένη από την δουλοπρέπεια της έβδομης τέχνης να μας λέει πώς ήταν ο κόσμος, πώς ήταν η ομορφιά, ποιοι ήταν οι κακοί και γιατί πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε τη ζωή μας σαν να είμαστε ήρωες.

Η τέχνη δεν είναι σημαντική. Είναι ένα στήριγμα για κάτι πολύ βαθύτερο και αμετάφραστο, πνεύμα επικοινωνίας αλλά και καταστροφής. Όπως η φύση μιας κραυγής, μιας αντανάκλασης.

Θεωρώ ότι είναι τόσο αδύνατο να μιλήσω για την τέχνη με αυτούς τους όρους που λέω πάντα ανοησίες. Συγγνώμη.

«Το να ’σαι τραβεστί είναι πανηγύρι», επαναλαμβάνεται, περιστασιακά, στο μυθιστόρημά σου. «Να φεύγεις από παντού. Αυτό σημαίνει να ’σαι τραβεστί», παραδέχεσαι αλλού.

Τι σημαίνει, λοιπόν, να είσαι τραβεστί στις μέρες μας; Ή μήπως υπερβαίνει τους ορισμούς;

Δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση. Δεν μπορώ να σκεφτώ απαντήσεις.

Σύμφωνα με πληροφορίες, τα Παλιοκόριτσα θα διασκευαστούν για την Τηλεόραση από τον Aρμάντο Μπο. Πώς νιώθεις που κάποιες από τις εμπειρίες της ζωής σου θα μετατραπούν σε θέαμα;

Δεν αισθάνομαι κάτι συγκεκριμένο. Οι εμπειρίες της ζωής μου δεν είναι ιερές. Έχω ήδη βγάλει χρήματα από αυτές.

Μετά την εκδίωξη των τραβεστί σεξεργατριών από τις αρχές από το πάρκο Σαρμιέντο, αυτό έχει σταδιακά μετατραπεί σε μια σχεδόν «ειδυλλιακή» τοποθεσία, κατάλληλη για «απλούς» πολίτες.

Σε πικραίνει, σε οργίζει, σε θλίβει αυτή η διαγραφή της μνήμης; 

Όχι. Με κάνει σίγουρη ότι το πάρκο στα Παλιοκόριτσα είναι καλύτερο από το πραγματικό.

Τι γίνεται με τη σχέση σου με τους βιολογικούς σου γονείς, είτε είναι ακόμα ζωντανοί είτε όχι; Έχεις «ξεκόψει» από αυτούς από την περίοδο που εγκατέλειψες το «σπίτι» σου ή έχεις συμφιλιωθεί μαζί τους;

Χαχά. Οι γονείς μου ζουν. Είναι σαν παιδιά μου.

Ο αυτοαποκαλούμενος «αναρχοκαπιταλιστής», ακραίος νεοφιλελεύθερος, φιλοϊσραηλινός Χαβιέ Μιλέι είναι ο νέος εκλεγμένος Πρόεδρος της Αργεντινής.

Τι σηματοδοτεί η εκλογή του σε κοινωνικό επίπεδο και σε ποιον βαθμό μπορεί να διατρέξουν κίνδυνο τα δικαιώματα των σεξουαλικών και άλλων μειονοτήτων κατά την διάρκεια της θητείας του;

Στον βαθμό που τα πράγματα πάνε καλά, θα υπάρχει μικρότερος κίνδυνος.

Αν, όμως, τα πράγματα στραβώσουν, θα καταφύγει στα πάντα για να εκπαιδεύσει, να παραδειγματίσει.

Θα πει: «Εδώ πάνε τα χρήματά σας, όχι σε μια υπεράκτια εταιρεία, σε μια εταιρεία εξόρυξης, σε μια εταιρεία αυτοκινήτων. Όχι. Στα δικαιώματα αυτού του τομέα του πληθυσμού». Αυτό είναι ανεξάρτητο από τον Mιλέι ή τον οποιονδήποτε άλλον.

Οι πολιτικές ελίτ επιτίθενται πάντα στις ομάδες οι οποίες εξακολουθούν να έχουν μια φωνή που μπορεί να αγνοηθεί. Σ’ αυτούς που κανείς δε θα ακούσει, για τους οποίους δε θα διαβάσει, και που δε θεωρεί ανθρώπους.

Ευχαριστώ θερμά την Sandra Pareja, ατζέντισσα (Massie & McQuilkin Literary Agents) της Καμίλα Σόσα Βιγιάδα, για την πολύτιμη συμβολή της στην υλοποίηση της συνέντευξης και για την παραχώρηση της φωτογραφίας της συγγραφέως.

Το μυθιστόρημα της Καμίλα Σόσα Βιγιάδα Τα παλιοκόριτσα κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις opera σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.