Milad Alami: «Το ζήτημα της σεξουαλικότητας είναι ταμπού στο ιρανικό πλαίσιο»

 

Ένας πάλαι ποτέ πρωταθλητής πάλης αποδρά με την οικογένειά του από το Ιράν, με προορισμό τη Σουηδία. Επιστρέφοντας στην παλαίστρα, θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον ίδιο του τον (απωθημένο) εαυτό.

Η πολυεπίπεδη ταινία του ιρανικής καταγωγής Σουηδού σκηνοθέτη Milad Alami, Αντίπαλος, προβάλλεται από τις 26 Οκτωβρίου στο Άστυ. Συζητώντας με τον σκηνοθέτη.

Η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία σου, Αντίπαλος, «κατοικεί», αν όχι «ευημερεί», στην αμφισημία. Πολλά από τα ζητήματα που θίγονται παραμένουν ασαφή και ανοιχτά σε ερμηνείες. Γιατί σε γοητεύει η αμφισημία ως σκηνοθέτη;

Εξαρτάται από την ιστορία. Το ντεμπούτο μου, Mε διαβατήριο τη γοητεία, ήταν λιγότερο αμφίσημο σε σύγκριση με τον Αντίπαλο.

Σ’ αυτό το φιλμ ανακαλώ τις δικές μνήμες ως νεαρού πρόσφυγα στη Σουηδία, σε μια περίοδο κατά την οποία είχα καταλήξει σε ένα μέρος πολύ όμοιο μ’ αυτό που βλέπεις στην ταινία.

Υπήρχαν, λοιπόν, πολλές εικόνες από τις οποίες άντλησα έμπνευση, αλλά και πολλά πράγματα για το οποία δεν ήμουν σίγουρος.

Από την άλλη, εμπνεύστηκα από ιστορίες αντρών που γνώριζα, οι οποίοι αυτολογοκρίνονταν ή ένιωθαν ντροπή επειδή ήθελαν να συναντήσουν έναν άλλο άντρα.

Αναρωτιόμουν γιατί συνέβαινε κάτι τέτοιο, παρότι ζούσαν σε μια ανοιχτή χώρα.

Ως θεατής, δεν είμαι καν σίγουρος αν ο πρωταγωνιστής είναι καταπιεσμένος γκέι ή ομοφοβικός, αν έδειρε ή σκότωσε έναν άλλο άντρα και γιατί, για ποιον λόγο χρειάστηκε να φύγει από το Ιράν κ.λπ.

Στην αρχή νομίζεις πως εγκατέλειψε τη χώρα για πολιτικούς λόγους, κι έπειτα, όταν αρχίζει να δέχεται τηλεφωνήματα από έναν άντρα, μια καινούρια διάσταση προκύπτει.

Μου αρέσουν τα φιλμ που, όταν βγεις από την αίθουσα, σε συνοδεύουν, και συνεχίζεις να τα σκέφτεσαι. Yπάρχει, βέβαια, μια λεπτή γραμμή όσον αφορά στη διατήρηση του ενδιαφέροντος του θεατή, κι ελπίζω να μην την υπερέβην.

Αν, όμως, για κάποιον θεατή αυτή η «γραμμή» της κατανοησιμότητας ή της έλλειψης κατανόησης ξεπεραστεί, δεν καθίσταται πολύ πιο δύσκολη από πλευράς του η ταύτιση με τον πρωταγωνιστή, τις ανάγκες και τα κίνητρά του;

Ασφαλώς, καθώς ο στόχος του χαρακτήρα, το τι θέλει είναι εξαιρετικά ασαφή.

Ήδη, ωστόσο, από την περίοδο της συγγραφής του σεναρίου ήξερα ότι το φιλμ θα ήταν λιγότερο προσβάσιμο σε ευρύτερα κοινά.

Η ομοφυλοφιλία, η αρρενωπότητα και η βία είναι οι τρεις άξονες της ταινίας. Για να είμαι ειλικρινής, το ζήτημα της σεξουαλικότητας είναι ταμπού στο ιρανικό πλαίσιο. Δύσκολα συζητιέται.

Ήθελα, επομένως, κι η ιστορία να διατηρήσει ένα χαοτικό στοιχείο, να μην είναι ξεκάθαρο αν ο πρωταγωνιστής επιθυμεί τους άλλους άντρες ή τους φοβάται.

Πάντως, μου προξένησε έκπληξη η επιλογή του φιλμ ως της σουηδικής πρότασης για το Όσκαρ καλύτερης διεθνούς ταινίας.

Μάλλον υπήρξε επιλογή συναδέλφων σου, που σίγουρα έχουν μια πιο λεπταίσθητη αντίληψη, κι όχι κάποιας κρατικής επιτροπής.

Έτσι νομίζω.

Σε κάποιους δεν αρέσει, αλλά οι περισσότεροι εμπλέκονται μ’ αυτό.

Το Με διαβατήριο τη γοητεία ήταν πιο στρωτό, ενώ στον Αντίπαλο υπάρχει περισσότερο το στοιχείο της φαντασίας κι είναι πιο υπαρξιακό.

Η αποτύπωση, πάντως, της ζωής των μεταναστών/προσφύγων εντός της συγκεκριμένης δομής φιλοξενίας μπορεί να λειτουργήσει και ως σχόλιο για τη στάση της Ευρώπης συνολικά έναντι του φαινομένου της μετανάστευσης.

Μια στάση που συνδυάζει τον γραφειοκρατικό κυνισμό, την αδιαφορία, την εργαλειοποίηση μεταναστών, όπως συμβαίνει με την περίπτωση του μετανάστη-διερμηνέα, και κάποια -ίσως- ευαισθησία και φροντίδα.

Την περιγράφεις με εξαιρετική ακρίβεια.

Δεν πρόκειται, εξάλλου, για ατομική στάση κάποιων -«κακών»- ανθρώπων, αλλά για κάτι συστημικό.

Όταν ζούσα κι εγώ σε μια αντίστοιχη δομή, αισθανόμουν σαν να μην ανήκα ποτέ πουθενά. Από την άλλη, βίωνα μια αισιοδοξία, σαν να ήμουν πιτσιρικάς κι η ζωή μου να ξεκινούσε τότε. Ταυτόχρονα, ήμουν τρομοκρατημένος.

Ο χειρότερος αντίπαλος του πρωταγωνιστή είναι, τελικά, ο εαυτός του.

Με πρόλαβες. Αυτό ήταν και το δικό μου συμπέρασμα, πως παλεύει με τον εαυτό του - ή εναντίον του.

Και το χειρότερο είναι η σιωπή. Γι’ αυτό και στην αρχή της ταινίας χρησιμοποίησα το παράθεμα της Οντρ Λορντ, «Οι σιωπές μου δε με προστάτευσαν. Η σιωπή σου δε θα σε προστατεύσει».

Ο Payman Maadi (Ένας χωρισμός) ήταν ο ιδανικός ηθοποιός για να υποδυθεί τον πρωταγωνιστικό ρόλο, αν και δε νομίζω να έχει ποτέ ενσαρκώσει έναν αντίστοιχο χαρακτήρα.

Πολύ γενναίος!

Μιλήσαμε πολύ, νομίζω. Του άρεσε το σενάριο, το μυστήριο που απέπνεε η ιστορία και το γεγονός ότι ο πρωταγωνιστής πάλευε με τον εαυτό του.

Μια από τις πηγές έμπνευσης την οποία συζητήσαμε πολύ ήταν το κορεάτικο φιλμ Burning.

Εξακολουθεί να βρίσκεται στο Ιράν ή έχει πλέον μετακομίσει;

Όχι, η βάση του είναι το Λος Άντζελες.

Σε διαφορετική περίπτωση -και εφόσον υποδυόταν έναν τέτοιο χαρακτήρα ζώντας στο Ιράν- θα ετίθετο σε κίνδυνο όχι μόνο η καλλιτεχνική, αλλά και η σωματική του ακεραιότητα, παρότι η ερμηνεία του δεν έχει τίποτα το προσβλητικό.

Η κατάσταση στο Ιράν εντελώς απρόβλεπτη.

Από τη μια στιγμή στην άλλη, ο ήρωας της ταινίας του Μοχάμεντ Ρασούλοφ Ένας ακέραιος άνθρωπος έχασε τα πάντα, και δεν μπορούσε πλέον να βρει δουλειά. Και επρόκειτο απλώς για κάποιον που αγωνιζόταν ενάντια στην αδικία.

Τίποτα υπερβολικά επαναστατικό, μια βασική ανθρώπινη ανάγκη.

Ακριβώς!

Οι περισσότεροι Ιρανοί καλλιτέχνες που γνωρίζω δε ζουν στο Ιράν. Οι πολιτικοί βάζουν τους πάντες στη φυλακή για ηλίθιους λόγους, επειδή φοβούνται για το τι πρόκειται να συμβεί. Ο Ασγκάρ Φαραντί, για παράδειγμα, κάνει φιλμ στις Η.Π.Α.

Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τι ταινίες θα προκύψουν μετά το κίνημα για την Mahsa Amini.

Πολλοί Ιρανοί σκηνοθέτες και ηθοποιοί βιώνουν κρίση ταυτότητας, γιατί το ιρανικό σινεμά ήταν ανεκαθεν καλό στο να αφηγείται ιστορίες υπό καθεστώς αυτολογοκρισίας. Η νεότερη γενιά σκηνοθετών, ωστόσο, είναι πολύ πιο τολμηρή και ευθεία.

Κι έχουν μπουχτίσει με την αυτολογοκρισία.

Θα δούμε να θίγονται θέματα που δεν έχουν ξαναθιγεί σε ιρανικά φιλμ. Αλλιώς, ο ιρανικός κινηματογράφος θα πάψει να υπάρχει.

Επιδεικνύεις την αλληλεγγύη σου προς τους Ιρανούς συναδέλφους σου είτε σε διαπροσωπικό επίπεδο, είτε πιο συλλογικά;

Όσοι ζούμε εκτός Ιράν αισθανόμαστε την υποχρέωση να κάνουμε ό,τι μπορούμε.

Εσύ, έχεις βρει τη θέση σου εντός του ευρωπαϊκού περιβάλλοντος, γίνεσαι αντιληπτός ως αυτός που είσαι κι όχι ως μια εξωτικοποιημένη παρουσία;

Δεν ξέρω, μπορεί να είναι δύσκολο να βρεις τη θέση σου. Πρέπει να την απαιτείς.

Μερικές φορές αντιμετωπίζω την εξωτικοποίηση και νιώθω πως αποκλείομαι επειδή δεν είμαι λευκός Σουηδός ή ότι οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μια αντίληψη για το πώς πρέπει να μοιάζει η μία ή άλλη κινηματογραφία.

Δε με πειράζει, όμως, γιατί ξέρω πως θέλω να κάνω αυτό που κάνω. Και βέβαια η κατάσταση αλλάζει από γενιά σε γενιά. Όταν σπούδαζα στη Σχολή Κινηματογράφου, οι μόνοι Ιρανοί ήμασταν ο Αli Abbasi κι εγώ. Τώρα είναι πολύ περισσότεροι.

Ευχαριστώ θερμά τον Milad Alami για την παραχώρηση της φωτογραφίας του που συνοδεύει το κείμενο.

Η ταινία του Milad Alami Αντίπαλος, η οποία έκανε την ελληνική της «πρώτη» στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού των 29^ων Νυχτών Πρεμιέρας, προβάλλεται στο σινέ Άστυ (Κοραή 4) από τις 26 Οκτωβρίου σε διανομή της AMA Films.