Νούρα Νιασάρι: «Η ενδοοικογενειακή βία ευημερεί στη σιωπή»

 

Νούρα Νιασάρι (Φωτογραφία: Keiran-Watson Bonnice)

Βραβευμένο στο Σάντανς, το αυτοβιογραφικό ντεμπούτο μεγάλου μήκους της Ιρανο-Αυστραλής Νούρα Νιασάρι Shayda αναπλάθει την περίοδο που ζούσε με την μητέρα της σε μια δομή φιλοξενίας γυναικών-θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας.

Συζητώντας με την σκηνοθέτρια με αφορμή την κυκλοφορία του φιλμ στις αίθουσες από τις 12 Οκτωβρίου.

Έπρεπε να φτάσει σχεδόν το τέλος της ταινίας σου, Shayda, για να συνειδητοποιήσω πόσο προσωπική ήταν. Γιατί αισθάνθηκες την επιτακτική, υποθέτω, ανάγκη να τη γυρίσεις τώρα;

Ήμουν πέντε χρονών όταν ζούσα με την μητέρα μου στο καταφύγιο για γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας κι αυτή η εμπειρία με συνόδευε πάντα.

Έξι περίπου χρόνια πριν αποφάσισα ότι ήθελα να τη μετουσιώσω σε φιλμ, πολύ πριν από τις κινητοποιήσεις των Ιρανών γυναικών για ελευθερία.

Ένας από τους λόγους για τους οποίους ήμουν αποφασισμένη να γυρίσω την ταινία ήταν επειδή ήθελα να αποτυπώσω με αυθεντικό τρόπο την ατμόσφαιρα σ’ αυτό το καταφύγιο. Ως ένας άνθρωπος που είχε ζήσει εκεί, ένιωθα την ευθύνη να το κάνω.

Ένας άλλος υπήρξε η μητέρα μου, η οποία ανέκαθεν αποτελούσε απίστευτη έμπνευση για μένα σε ό,τι αφορά την επιβίωση και την ελευθερία.

Όλα αυτά συνέθεταν μια όμορφη ιστορία, που πάντα ήθελα να αφηγηθώ, απλώς δεν ήξερα πότε.

Ήξερα πως, εφόσον θα επρόκειτο για το μεγάλου μήκους ντεμπούτο μου, θα ήταν πολύ δύσκολη διαδικασία. Δεν είχα, ωστόσο, αντιληφθεί πόσο δύσκολη θα ήταν.

Τελικά, έπρεπε να βιώσω αυτή τη θεραπευτική διαδικασία, η οποία συντελέστηκε με το που μοιράστηκα την ταινία με το κοινό. Έπρεπε να βγάλω αυτή την ιστορία από τον οργανισμό μου.

Απαλλάχτηκε, επομένως, ο οργανισμός σου από τη συγκεκριμένη εμπειρία με την ολοκλήρωση των γυρισμάτων; Αισθάνθηκες κάπως πιο ανάλαφρη συναισθηματικά και διανοητικά;

Απολύτως, το ίδιο κι η μητέρα μου.

Προφανώς, δεν μπορείς να υπερβείς πλήρως το τραύμα που έχεις υποστεί, αλλά ζεις και συνάπτεις ανακωχή μαζί του. Το σινεμά είναι για μένα μια από αυτές τις καθαρτήριες εμπειρίες.

Όταν δημιουργείς κάτι και το μοιράζεσαι με ανθρώπους από διαφορετικές χώρες που σου είναι άγνωστοι, είναι κάτι πρωτόγνωρο.

Είναι δύσκολο να εκφράσω με λόγια αυτή την εμπειρία, ότι η δηλαδή μια ιστορία μάς ξεπερνάει σε τέτοιο βαθμό και συνδέεται με τις ιστορίες άλλων γυναικών.

Δεν μπορώ να διανοηθώ ποιο είναι το ψυχοσωματικό «αποτύπωμα» των τραυματικών εμπειριών που είχες βιώσει  σε τόσο μικρή ηλικία και πώς τις είχες επεξεργαστεί.

Θα ήταν, πάντως, πολύ δύσκολο να τις επαναφέρεις στη μνήμη σου και να τις μετασχηματίσεις μυθοπλαστικά μέσα απ’ τη σημερινή σου ματιά στα πράγματα.

Πολύ δύσκολη. Με παρακολουθούσε, όμως, ψυχοθεραπεύτρια σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Ήταν, μάλιστα, παρούσα στο πλατώ για κάποιο διάστημα.

Αισθανόμουν ότι βίωνα δύο ρόλους ταυτόχρονα, της σκηνοθέτριας και του μικρού παιδιού που κάποτε υπήρξα. Ήταν σαν μπρος-πίσω ανάμεσα στις δύο περσόνες μου.

Με το που τελείωσαν τα γυρίσματα ήμουν σε πλήρη κατάθλιψη, κατέρρευσα και έπρεπε να πάρω δύο βδομάδες άδεια.

Όταν επέστρεψα, ήμουν ακόμα κακόκεφη. Η μοντέζ μου, ένας χαρισματικός άνθρωπος, με έκανε να γελάσω και να κλάψω, βοηθώντας με να βγω από αυτή τη σκοτεινιά.

Η εποχή που ξεκινούσαμε το μοντάζ συνέπεσε με την έναρξη των κινητοποιήσεων των γυναικών στο Ιράν, κι αυτό μάς έδωσε κίνητρο να συνεχίσουμε.

Και κουράγιο.

Κουράγιο, ναι. Όλα αυτά συνέβησαν πολύ καιρό πριν, ξέρεις, και τα έχω πλέον ξεπεράσει. Είμαι εδώ, απ’ όπου κουβεντιάζουμε, όχι εντός τους. Η υπόμνηση της παρουσίας τους είναι διαρκής, ωστόσο.

Κατέληξα να κάνω διαλογισμό εν μέσω γυρισμάτων, προκειμένου να αλλάξω τη ζωή μου.

Οι κακοποιητικές/τοξικές σχέσεις και η έμφυλη καταπίεση παραμένουν, πάντως, μια πραγματικότητα παγκοσμίως.

Δεν έχει σημασία πού βρίσκεσαι.

Η διαχείριση τέτοιων καταστάσεων είναι μια διαρκής διαδικασία, σε ατομικό, συλλογικό, κοινωνικό επίπεδο. Πρόκειται για ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό ζήτημα.

Ένα από τα κίνητρά μου ήταν να ρίξω «φως» στην ενδοοικογενειακή βία. Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν δει στη μεγάλη οθόνη ταινίες με γυναικεία οπτική.

Η ενδοοικογενειακή βία ευημερεί στη σιωπή, ξέρεις. Φτιάχνοντας τέτοιες ταινίες ενισχύει το κουράγιο και το θάρρος των θυμάτων να μιλήσουν για τα όσα έχουν υποστεί.

Συζητιέται η Shayda στο Ιράν - είτε δεν προβληθεί επισήμως ποτέ, είτε προβληθεί «πειρατικά»;

Συζητιέται στο Ιράν. Όχι με τον καλύτερο τρόπο, βέβαια. Σύμφωνα με τα καθεστωτικά Μ.Μ.Ε., είναι ένα κακό, «μαύρο» φιλμ.

Χαίρομαι, όμως, που μας παρακολουθούν. (Γέλιο). Αλλά θα φτάσει στο Ιράν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, «πειρατικά». Όλα λειτουργούν «υπόγεια» στη χώρα, άλλωστε.

Όταν ήμουν στο Ιράν, γνώρισα σκηνοθέτες -και όχι μόνο- που κάνουν απίστευτο σινεμά, αντιλαμβάνονται τη φιλμική γλώσσα, είναι σινεφίλ. Γι’ αυτό κι έχουμε σπουδαίο ιρανικό κινηματογράφο.

Παρατηρώ το συλλογικό «έχουμε», κι αυτό με φέρνει στην επόμενη ερώτησή μου. Πόσο συνδεδεμένη και με ποιους τρόπους αισθάνεσαι με την ιρανική πολιτισμική κληρονομιά σου;

Πρόκειται για μια πραγματικά περίπλοκη κατάσταση. Από την παιδική μου ηλικία με απασχολεί το ερώτημα αν είμαι Ιρανή ή Αυστραλή.

Όταν βρίσκομαι στην Αυστραλία, με ρωτούν, «Από πού είσαι;»

Όταν, πάλι, είχα δυνατότητα να επισκεφθώ το Ιράν, ποτέ δεν ένιωσα πραγματικά στο σπίτι μου.

Ένιωσα σαν τουρίστρια, κι οι άνθρωποι με έκαναν να αισθανθώ έτσι. Δεν μπορώ, εξάλλου, να διαβάσω και να γράψω φαρσί. Έχω και περίεργη προφορά. Είμαι ανάμεσα σε δύο κόσμους.

Αντιμετωπίζω, όμως, την Shayda ως αυστραλιανή ταινία. Χωρίς το αυστραλιανό συγκείμενο, δε θα είχε υπάρξει ποτέ.

Χωρίς την Αυστραλία, δε θα είχαμε βιώσει την ελευθερία που βιώσαμε. Είναι αυστραλιανή παραγωγή, με αυστραλιανά χρήματα, αυστραλιανό συνεργείο.

Προφανώς, αφηγείται μια εμπειρία της Διασποράς.

Μεγάλωσα με την ιρανική κουλτούρα στο σπίτι της μητέρας μου - λογοτεχνία, ποίηση, φιλμ. Τα βλέπεις στην ταινία όλα αυτά. Ένα μικρό Ιράν στα αυστραλιανά προάστια. Είμαι σίγουρη πως και πολλοί Έλληνες μετανάστες έχουν παρόμοια βιώματα.

Εμπνέομαι από το ιρανικό, το αυστραλιανό, το ευρωπαϊκό σινεμά.

Θα ήσουν μια διαφορετική σκηνοθέτρια και άνθρωπος, αν δεν είχες γνωρίσει τον Αμπάς Κιαροστάμι και υπάρξει μαθήτρια και «προστατευόμενή» του;

(Γέλιο). Ήταν σαν να είχα συναντήσει τον Χριστό! Συγγνώμη, δεν ήθελα να ακουστώ προσβλητική.

Καθόλου δε με πειράζει!

Σαν να είχα συναντήσει τον Αγγελόπουλο.

Το να βρίσκομαι κοντά στον Κιαροστάμι υπήρξε μια απίστευτη εμπειρία. Ήταν τόσο ταπεινός, ευγενικός, περίεργος, γενναιόδωρος. Δεν έβλεπε διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους, συμπεριφερόταν σε όλους με τον ίδιο τρόπο.

Μου δίδαξε πολλά, σε μικρό χρονικό διάστημα. Ήμουν τυχερή που κατάφερα να τον γνωρίσω.

Είχα πλαντάξει στο κλάμα όταν πληροφορήθηκα τον πρόωρο θάνατό του.

Ήμουν συντετριμμένη, δεν μπορούσα να το πιστέψω.

Τον είχα δει στο Ιράν δύο με τρεις μήνες πριν τον θάνατό του, και είχαμε μιλήσει στο τηλέφωνο τη μέρα που θα πήγαινε στο νοσοκομείο για εξετάσεις ρουτίνας, που εξελίχθηκαν σε εφιάλτη, καθώς το νοσοκομείο τα έκανε θάλασσα.

Είναι υπεύθυνο για τον θάνατό του.

Ζει, όμως, μέσα από τη δουλειά του και μέσα από τις μνήμες των ανθρώπων που τον γνώρισαν από κοντά.

Αλήθεια είναι αυτό. Έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, παρευρέθηκα σε ένα αφιέρωμα στο έργο του στο Ιράν. Ο κινηματογράφος ήταν γεμάτος με μαθητές του.

Πριν από μερικές μέρες απονεμήθηκε στην έγκλειστη Ιρανή ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα Narges Mohammadi το Νόμπελ Ειρήνης. Έχουν τέτοιες συμβολικές χειρονομίες χειροπιαστό κοινωνικό αντίκτυπο, κατά τη γνώμη σου;

Έχουν τη σημασία τους. Αποτελούν αναγνώριση. Η ελευθερία της, βέβαια, είναι πιο σημαντική.

Αυτή η βράβευση βοηθάει στο να συνεχίσει να ρίχνεται «φως» στο κίνημα των Ιρανών γυναικών, το οποίο δεν έχει τελειώσει. Τα πράγματα έχουν αλλάξει ανεπιστρεπτί στο Ιράν για γυναίκες και άντρες.

Θα μπορούσε, επίσης, να θεωρηθεί «ξέπλυμα» της «Δύσης», με την έννοια ότι μπορεί να υπονοεί κάποιου είδους ηθική υπεροχή/ανωτερότητά της εναντίον οπισθοδρομικών κοινωνιών, όπως της ιρανικής;

Διαβάζεις κάποια ιρανική προπαγάνδα; Συνήθως αυτή την επιχειρηματολογία χρησιμοποιεί.

Κάθε άλλο. Προβληματίζομαι απλώς.

Δεν είμαι πολιτικός, ούτε και ακτιβίστρια, αλλά υποστηρίζω το κίνημα των γυναικών. Ειλικρινά, δεν ξέρω πώς να σχολιάσω την ερώτησή σου. Μεγάλωσα στη Δύση, οπότε θα ήταν καλύτερο να ετίθετο σε κάποιον που ζει στο Ιράν.

Απ’ ό,τι έχω ακούσει, πάντως, η οικογένεια της Narges δηλώσει πως η βράβευση έχει σημασία για εκείνους και για τον σκοπό για τον οποίο αγωνίζεται. Είναι πιο δύσκολο να την αγνοήσουν τώρα.

Μακάρι να παραμείνει ασφαλής, αν και έγκλειστη, μέχρι την απελευθέρωσή της.

Όπως και πολλοί άλλοι ακτιβιστές και καλλιτέχνες. Θεέ, μου, οι ιρανικές φυλακές είναι σαν πανεπιστήμιο!

Η πρωταγωνίστρια, Ζαρ Αμίρ Εμπραχίμι, είναι ηθοποιός-«διαμάντι», και «λάμπει». Ήταν η πρώτη σου επιλογή;

Με το που ξεκινήσαμε να ψάχνουμε για ηθοποιούς εκτός Αυστραλίας, ήταν η πρώτη μου επιλογή: για τον τρόπο που ενσαρκώνει έναν χαρακτήρα, τη δύναμη και την ευθραυστότητα που την διακρίνουν.

Μεταφέρει πολλά από την προσωπική εμπειρία της στο σύνολο της δουλειάς της. Είναι «διαποτισμένη» με κουράγιο και πάθος.

Θα ήθελα να συναντήσω και τις δυο σας διά ζώσης κάποια μέρα.

Με πολλή ευχαρίστηση. Να μιλήσουμε ξανά για τον Κιαροστάμι!

Ευχαριστώ θερμά τον Λάζαρο Κολαξή (The Film Group) για την πολύτιμη συμβολή του στην πραγματοποίηση της συνέντευξης με την σκηνοθέτρια.

Η ταινία της Νούρα Νιασάρι Shayda έκανε την πανελλήνια «πρώτη» της στο πλαίσιο του 29^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας. Προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 12 Οκτωβρίου σε διανομή της The Film Group.