Μαρίνα Ερ Γκόρμπαχ: «Ως σκηνοθέτρια προσπαθώ να αντισταθώ στον πόλεμο»

 

Μαρίνα Ερ Γκόρμπαχ (Φωτογραφία: Γιάννης Κοντός)

Πώς ένα ζευγάρι που περιμένει παιδί  μπορεί να επιβιώσει στην εμπόλεμη ζώνη του Ντονμπάς;

Αυτό το τοπικό και συνάμα οικουμενικό ζήτημα εξερευνά με την πολυβραβευμένη ταινία της Κλόνταϊκ η Ουκρανή σκηνοθέτρια Μαρίνα Ερ Γκόρμπαχ. Συνομιλώντας μαζί της ενόψει της προβολής του φιλμ στο πλαίσιο του 63^ου ΦΚΘ (10 Νοεμβρίου).

Ήσουν πολύ φορτισμένη συναισθηματικά μετά τη δημοσιογραφική προβολή του Κλόνταϊκ στο πλαίσιο του 28^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο. Παίζει ρόλο και η διεξαγωγή της στη συγκεκριμένη πόλη ή έτσι αισθάνεσαι πάντα;

Η συγκυρία είναι πολύ ιδιαίτερη. Βρισκόμαστε σε πόλεμο. Η Ουκρανία είναι σε εμπόλεμη κατάσταση. Τα συναισθήματά μου, λοιπόν, αφορούν στο συγκείμενο.

Πρόκειται για ένα φιλμ εντός ενός πλαισίου. Ακόμα κι όταν στέκομαι ενώπιον του κοινού, βρίσκομαι εντός ενός πλαισίου.

Ως σκηνοθέτρια προσπαθώ να αντισταθώ στον πόλεμο και όλη τη βία και βέβαια γνωρίζω πως το Σαράγεβο είναι μια πολύ ιδιαίτερη πόλη.

Ταυτόχρονα, όμως, σε έναν παράλληλο χρόνο, βιώνουμε στην Ουκρανία τα ίδια που είχαν βιώσει στο παρελθόν οι άνθρωποι αυτής της πόλης. Ο πόλεμος είναι κάτι πολύ προσωπικό, όπως κι ο πόνος που κάθε εμπλεκόμενο άτομο αισθάνεται.

Ελπίζω το Κλόνταϊκ να βοηθήσει κυρίως τους Ουκρανούς θεατές να ζήσουν μια στιγμή συναισθηματικής κάθαρσης, γιατί πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να κρατήσουν τα συναισθήματά τους μέσα τους, να φανούν δυνατοί, να μην κλάψουν.

Το Κλόνταϊκ αποτελεί ένα είδος μεταφοράς για ένα Ελντοράντο. Εδώ εντοπίζεται μια αντίφαση, καθώς η ίδια η τοποθεσία όπου εκτυλίσσεται το φιλμ μοιάζει πολύ άγονη και αραιοκατοικημένη.

Ήθελες να αναδείξεις την αντίφαση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι ενός τόπου;

Η περιοχή του Ντονμπάς είναι ξηρή, αμμώδης, γεμάτη σκόνη και κάρβουνο. Η εστίαση μου, ωστόσο, ήθελα να είναι μια οικογένεια και το σπίτι της: η άμμος είναι η άμμος της, τα σύννεφα τα σύννεφά της και, συνάμα, οι χαρακτήρες ανήκουν σ’ αυτή τη γη.

Επιθυμούσα να αφηγηθώ τις ενδοοικογενειακές σχέσεις και τη σχέση μιας οικογένειας με τη φύση και, εντέλει, μια ιστορία ανάμεσα σε μένα, την σκηνοθέτρια, και εσένα, τον θεατή.

Γι’ αυτό και διάλεξα τη συγκεκριμένη αραιοκατοικημένη τοποθεσία, η οποία βρίσκεται σαράντα χιλιόμετρα από την Οδησσό.

Και το ίδιο το μισοδιαλυμένο-μισοβομβαρδισμένο σπίτι της ταινίας λειτουργεί ως μια μεταφορά για την πατρίδα και το δέσιμο των ανθρώπων με το σπιτικό τους, όσο μικρό ή μεγάλο κι αν αυτό είναι.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια φωλιά, κι επίσης ένα όνειρο.

Αν το δεις άλλη μια φορά, μοιάζει με ζωντανό σώμα: βασικά παλιό, αλλά με μερικά καινούρια τμήματα. Ήταν ένα μισοκατεστραμμένο σπίτι που μετατρέψαμε για τις ανάγκες της ταινίας.

Η Ίρκα (Oxana Cherkashyna), η πρωταγωνίστρια, συνέχεια σκέφτεται τα μερεμέτια.

Είναι σημαντικό για κάθε άνθρωπο να μην εγκαταλείπει τα όνειρά του, όσο δύσκολη κι αν είναι η εκπλήρωσή τους.

Το βλέπω και τώρα στους Ουκρανούς: όταν αντιμετωπίζουν έναν πραγματικό κίνδυνο, δεν έχουν άλλη επιλογή από το να επιβιώσουν. Δεν είναι πολύ φυσιολογικό να πεις: «Τώρα πεθαίνω». Λειτουργεί το ανθρώπινο ένστικτο.

Κι ο Τόλικ (Sergiy Shadrin), ο σύζυγος της Ίρκα, προσπαθεί να επιβιώσει.

Κατά καιρούς φαίνεται να συγκρούονται, αλλά στην τελική προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα με μια καινούρια και πολύ επικίνδυνη για τη ζωή τους κατάσταση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Ακόμα κι όταν βρίσκεσαι σε πόλεμο, παραμένεις άνθρωπος. Αν αγαπάς ή μισείς κάποιον, θα συνεχίσεις να τον αγαπάς ή να τον μισείς.

Ο Τόλικ κι ο Γιάρικ, ο αδερφός της Ίρκα, δεν είναι στην πραγματικότητα εχθροί, αλλά συγγενείς οι οποίοι διαρκώς συγκρούονται για το ζήτημα της ηγεσίας, για το ποιος είναι το αφεντικό του σπιτιού.

Κανένας από τους δύο δεν είναι ακριβώς «μάτσο», πάντως. Μοιάζουν συντετριμμένοι.

Φυσιολογικοί άνθρωποι είναι, που ξαφνικά ξυπνούν εν μέσω πολέμου και πρέπει να επιβιώσουν. Αυτό τούς καλεί το σώμα τους να κάνουν.

Γιατί ήταν το στοιχείο της εγκυμοσύνης και της δυνητικής μητρότητας τόσο σημαντικό για σένα; Έχει να κάνει με την ευθύνη και τη μαγεία της μητρότητας στις οποίες αναφέρθηκες στο Q&A;

Δεν μπορώ να το αναλύσω. Μερικές φορές νιώθεις πολύ δυνατά για κάτι και θέλεις να το κάνεις. H δύναμη της φύσης είναι κάτι πιο ισχυρό από τον οποιονδήποτε πόλεμο, από το οποιοδήποτε όπλο.

Βρίσκεται στο απόγειο των γυναικείων ενστίκτων της. Ουδέποτε είχα αμφιβολίες σχετικά με το τι θα μπορούσε να την κινητοποιήσει. Είναι σαν ζώο. Ίσως αυτό της δίνει τη δύναμη να επιβιώσει.

Και η πρωταγωνίστρια και ο πρωταγωνιστής σου παραδίδουν πρωτοκλασάτες ερμηνείες.

Σ’ ευχαριστώ.

Κρίμα που πέθανε ο πρωταγωνιστής.

Ήταν ο πρώτος μεγάλος του ρόλος, συνήθως υποδύεται χαρακτήρες μαφιόζων ή σωματοφυλάκων. Εξακολουθώ να μιλάω γι’ αυτόν σε ενεστώτα.

Στην πρώτη οντισιόν τον έβαλα να παίξει ένα πιτσιρίκι που προσπαθεί να επικοινωνήσει με τα άλλα παιδιά, και ήταν εκπληκτικός: ένα σαραντάρης με ρυτιδιασμένο πρόσωπο να μετατρέπεται ξαφνικά σε ένα χαμένο παιδί.

Εκείνη τη στιγμή καταλάβαμε ότι ήταν ο δικός μας Τόλικ.

Το ίδιο βεβαίως ισχύει και για την Οxana.

Είναι η λέαινά μας! Πολύ ταλαντούχα.

Και πολύ εκφραστική και ταυτόχρονα υπαινικτική ερμηνευτικά.

Το Κλόνταϊκ είναι ένα βαθιά αντιπολεμικό φιλμ. Ουδείς εχέφρων άνθρωπος θα υποστήριζε επεκτατικούς/επιθετικούς πολέμους ή ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις.

Πώς συνδέεσαι -αν συνδέεσαι- με τα άμαχα θύματα της ρωσόφωνης πλευράς ή τους αντιπολεμικούς διαδηλωτές στη Ρωσία;

Πολύ δύσκολη ερώτηση. Δεν είναι ένας καινούριος πόλεμος. Οι πολίτες της Ρωσίας του επέτρεψαν να βρίσκεται στην εξουσία επί τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα ψηφίζοντάς τον.

Έκανε τα πάντα για να αποδείξει πως είναι ένας πολύ επικίνδυνος πολιτικός. Έκλεισε τα ανεξάρτητα Μ.Μ.Ε. στη Ρωσία, υπήρχε ο πόλεμος στη Γεωργία και την Τσετσενία.

Εξακολουθώ να πιστεύω ότι σε πολλούς ανθρώπους στη Ρωσία αρέσει αυτός ο τύπος ηγεσίας.

Τέτοιος τύπος ηγεσίας ή άσκησης της πολιτικής δεν περιορίζεται στη Ρωσία, ωστόσο.

Δεν έχω καλλιτεχνικά έργα ή φιλμ από τη Ρωσία που να διαμαρτύρονται για την κατάσταση.

Έχουν υπάρξει, όμως, αντιπολεμικές διαδηλώσεις στη Ρωσία και ενυπόγραφα κείμενα διαμαρτυρίας. Ακριβώς λόγω του καταπιεστικού χαρακτήρα του καθεστώτος Πούτιν, τέτοιες ενέργειες είναι εκτιμητέες- τουλάχιστον από μένα.

Είναι δύσκολο να αντιστέκεσαι σε τέτοια καθεστώτα, γνωρίζοντας τις συνέπειες της επιλογής σου.

Είναι πολύ σημαντικό το ερώτημα που θέτεις, αλλά και πολύ δύσκολο να δώσω τη σωστή απάντηση. Δεν είναι στη φύση μου να μιλάω με σλόγκαν ή να θεωρώ πως τα πράγματα είναι άσπρο-μαύρο.

Δεν μπορώ να μιλήσω για τη Ρωσία, μπορώ να μιλήσω για ανθρώπους που γνωρίζω προσωπικά.

Πώς νομίζεις ότι τελειώνουν οι πόλεμοι- κι όχι μόνο ο συγκεκριμένος πόλεμος;

Το ζήτημα δεν είναι να απαντήσεις διανοητικά. Είναι μια καινούρια περίοδος για όλους μας. Υπάρχει ένας πόλεμος ανάμεσα σε ανθρώπους που θέλουν να δημιουργήσουν κι εκείνους που θέλουν να καταστρέψουν.

Όλα αυτά συμβαίνουν στην εποχή της τεχνικής προόδου, Χάνουμε την ανθρωπιά μας κι ερχόμαστε αντιμέτωποι με πράγματα που ούτε καν θα φανταζόμασταν πως θα ήταν δυνατά έναν χρόνο πριν. Κι όμως τα συνηθίζουμε.

Η βία που επικρατεί είναι γρήγορη, η ανθρωπιά κι η καλοσύνη όχι. Η δημιουργία απαιτεί πολύ χρόνο, η καταστροφή μια στιγμή.

Πρέπει οι καλοί άνθρωποι να βρουν τη δύναμή τους. Αν είναι αδύναμοι, η προϊούσα βία θα τους καταστρέψει. Κι αν όχι σωματικά, τότε συναισθηματικά.

Οι γυναίκες ανά τον κόσμο υφίστανται πολλαπλές καταπιέσεις, χωρίς να επιδιώκω να τις θυματοποιήσω. Πιστεύεις πως το μέλλον πρέπει να είναι γυναικείο;

Δεν πιστεύω στη θυματοποίηση, είμαι εντελώς εναντίον της. Η γυναίκα έχει απεριόριστη δύναμη γιατί η ζωή κρύβεται στο σώμα της. Ως μητέρα μπορεί να παραδώσει στον κόσμο έναν δημιουργό ή έναν πολεμιστή. Στο χέρι της είναι.

Η συνέντευξη με την Μαρίνα Ερ Γκόρμπαχ πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 28^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο, όπου κέρδισε το Βραβείο Σκηνοθεσίας.

Ευχαριστώ θερμά το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ για τη συνδρομή του στον προγραμματισμό της συνέντευξης.

Η ταινία της Μαρίνα Ερ Γκόρμπαχ Κλόνταϊκ προβάλλεται σε πανελλήνια πρεμιέρα στο πλαίσιο της ενότητας Γνωρίστε τους γείτονες του 63^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Η προβολή πραγματοποιείται το Πέμπτη, 10 Νοεμβρίου (αίθουσα Σταύρος Τορνές, 17:00), παρουσία της σκηνοθέτριας.

Το φιλμ είναι επίσης διαθέσιμο στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ μεταξύ 11 και 13 Νοεμβρίου.