Valentina Maurel: «Το σεξ είναι προβληματικό θέμα για συζήτηση στην Κόστα Ρίκα»

 

Valentina Maurel (Φωτογραφία: Γιάννης Κοντός)

Βίαιο, ερωτικό και πολιτικοποιημένο, το μεγάλου μήκους ντεμπούτο μυθοπλασίας της Κοσταρικανής/Γαλλίδας Valentina Maurel Έχω ηλεκτρισμένα όνειρα είναι (κάτι παραπάνω) από μια ταινία ενηλικίωσης. Και σε «ηλεκτρίζει».

Προβάλλεται σε πανελλήνια πρεμιέρα στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 63^ου ΦΚΘ (12 και 13 Νοεμβρίου) παρουσία της σκηνοθέτριας. Κουβεντιάζοντας μαζί της.

Γιατί, λοιπόν, είναι -ή μπορούν να είναι- τα όνειρα ηλεκτρισμένα;

Σχεδόν δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω αυτόν τίτλο γιατί φοβόμουν ότι οι θεατές θα νόμιζαν πως πρόκειται για ταινία βασισμένη σε νουβέλα του Φίλιπ Κ. Ντικ.

Στην πραγματικότητα, είναι ένας στίχος από πραγματικό ποίημα που προϋπήρχε του φιλμ.

Το είχες αναφέρει στο Q&A μετά την προβολή της ταινίας στο φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο, όπου την παρακολούθησα. Συνδέεται και με τον ρυθμό της, σε «ηλεκτρίζει».

Θεώρησα ότι μπορούσε να μιλήσει για την ανεξέλεγκτη ένταση της ζωής. Ήταν, εξάλλου, και τμήμα του ποιήματος, οπότε σκέφτηκα πως δεν πείραζε να τον αφήσω ως είχε.

Είναι, πάντως, αστείο ότι τα φιλμ μερικές φορές λειτουργούν ως αποτέλεσμα διαισθητικών αποφάσεων.

Ποιος συνέγραψε αυτό το ποίημα, λοιπόν;

Κατ’ αρχάς να διευκρινίσω πως η ταινία δεν είναι αυτοβιογραφική.

Δε χρειάζεται, άλλωστε.

Το ποίημα, όμως, γράφτηκε από τον πατέρα μου και αποτελεί σύνθεση δύο ποιημάτων του, τα οποία επεξεργάστηκα λιγάκι.

Διάβαζες πολλή ποίηση ως παιδί ή έφηβη; Ή πρόκειται για κάτι που συνέβη σταδιακά αργότερα;

Δε διάβαζα ποίηση. Με τρόμαζε, καθώς και οι δύο γονείς μου έγραφαν ποίηση- κυρίως η μητέρα μου. Θα μάθαινα υπερβολικά πολλά πράγματα για εκείνους αν διάβαζα τα ποιήματά τους. Ένιωθα την ποίηση ως κάτι υπερβολικά προσωπικό.

Μια μέρα, όταν πια ήμουν έφηβη, απλώς συνέβη: άρχισα να διαβάζω πολλή ποίηση. Βορειοαμερικανική ποίηση, για κάποιον παράξενο λόγο, την αισθανόμουν πιο απόμακρη.

Κάθε έφηβη/έφηβος διαβάζει Σύλβια Πλαθ. Έπειτα διάβασα Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλιαμς. Η ανακάλυψη της λατινοαμερικανικής ποίησης προέκυψε αργότερα.

Πώς εισήλθε το σινεμά στη ζωή σου; Κατόπιν, να υποθέσω;

Όχι, πριν. Η σύζυγος του πατέρα μου ήταν παραγωγός, οπότε ήμουν κοντά της κατά τη διάρκεια της παραγωγής, κι έτσι ανακάλυψα τον κόσμο του κινηματογράφου.

Αυτό που μου άρεσε πιο πολύ ήταν ν’ ανακαλύπτω ταινίες, κι αυτό συνέβη μέσω της Τηλεόρασης.

Η Κόστα Ρίκα δεν έχει πολλά σινεμά και το τηλεοπτικό πρόγραμμα δεν είναι και τόσο καλό, έτσι είχαμε καλωδιακή.

Σ’ ένα κανάλι προβάλλονταν παράξενα φιλμ μετά τα μεσάνυχτα. Έμενα ξάγρυπνη και παρακολουθούσα δουλειές του Τζον Γουότερς και του Βέρνερ Χέρτσογκ.

Όταν βλέπεις τέτοιες ταινίες στα δεκαέξι σου, συνειδητοποιείς ότι υπάρχουν κι άλλα πράγματα στον κόσμο.

Θα περίμενα να είχες εισαχθεί στον κινηματογράφο μέσω της παρακολούθησης φιλμ σε σινεμά ή σε φεστιβάλ. Δυστυχώς, η Κόστα Ρίκα δεν είναι φημισμένη για τη φιλμική παραγωγή της.

Η κατάσταση βελτιώνεται.

Είσαι Κοσταρικανή και Γαλλίδα. Γεννήθηκες στην Κόστα Ρίκα και στη συνέχεια μετακομίσατε στην Ευρώπη;

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Κόστα Ρίκα κι έφυγα στα δεκαεννιά μου. Ασφαλώς είχα επισκεφτεί τη Γαλλία και φοιτούσα στο Γαλλικό Σχολείο. Έχω δύο κουλτούρες. Έχω προσπαθήσει να επιστρέψω στην Κόστα Ρίκα, αλλά δε λειτουργεί.

Είμαι Ευρωπαία τώρα.

Τι δε λειτουργεί; Με ποια έννοια δε νιώθεις στο σπίτι σου όταν ταξιδεύεις στην Κόστα Ρίκα ή μένεις για κάποιο διάστημα εκεί;

Είναι παράξενο να φεύγεις από μια χώρα λίγο μετά την ολοκλήρωση της εφηβείας σου, γιατί ενηλικιώνεσαι κάπου αλλού κι όταν επιστρέφεις αισθάνεσαι πως καθετί είναι κοινότοπο.

Επιπρόσθετα, ήταν δύσκολο να βρω δουλειά στην Κόστα Ρίκα. Ως σκηνοθέτρια, είναι καλύτερα να πηγαίνω στη χώρα για γυρίσματα. Ίσως μια μέρα καταφέρω να δω την Κόστα Ρίκα όπως είναι στο παρόν.

Αυτό, όμως, που συμβαίνει τώρα είναι ότι τη βλέπω μέσα από τις αναμνήσεις μου.

Ήθελες, επομένως, μέσω της ταινίας σου να αποδώσεις αυτή την αίσθηση της ατμόσφαιρας, των ανθρώπων, των σχέσεων του παρελθόντος, ακόμα κι αν το ίδιο το φιλμ δεν είναι αυτοβιογραφικό;

Είναι ευκολότερο να δεις τη μοναδικότητα των πραγμάτων όταν αισθάνεσαι ξένος.

Να αναφέρω ένα χαζό παράδειγμα: κάθε φορά που επιστρέφω στην Κόστα Ρίκα εντυπωσιάζομαι από την ευγένεια των ανθρώπων. Όποτε μπαίνεις κάπου, λες: «Με την άδειά σας». Είναι σαν ανέκδοτο. Αν ζούσα εκεί, θα το έκανα χωρίς να το παρατηρήσω.

Είναι παράξενο και ποιητικό να μπαίνεις σ’ έναν χώρο ζητώντας άδεια να το κάνεις.

Οπότε το Έχω ηλεκτρικά όνειρα είναι γυρισμένο στην Κόστα Ρίκα, αν και αυτό δεν αναφέρεται ξεκάθαρα. Γιατί αποφάσισες να μην είναι αυτή αναφορά σαφέστερη;

Ήθελα να επιτρέψω στον εαυτό μου να αφηγηθεί μια ιστορία που θα την ένιωθα οικουμενική, ακόμα κι αν εκτυλίσσεται συγκεκριμένα στο Σαν Χοσέ.

Θέλω οι θεατές να προσπαθήσουν να καταλάβουν πού συμβαίνει, γιατί συνήθως έχουν αυτή την προϋπάρχουσα αντίληψη τού πώς μοιάζει η Λατινική Αμερική- και η Κόστα Ρίκα, πιο συγκεκριμένα.

Έχουν κατά νου ένα τροπικό τοπίο, και η παρακολούθηση της ταινίας μπορεί να προκαλέσει προβλήματα.

Ήθελα, εξάλλου, να «σπάσω» κλισέ και στερεότυπα. Ο Κεντροαμερικανοί σκηνοθέτες ερχόμαστε αντιμέτωποι/-ες με αυτά. Τα ευρωπαϊκά κοινά είναι συνηθισμένα να βλέπουν φιλμ εκτυλισσόμενα είτε σε φτωχές γειτονιές, είτε σε τροπικές τοποθεσίες.

Υπάρχουν και άλλα, ωστόσο. Οι περισσότεροι σκηνοθέτες προέρχονται από τη μεσοαστική τάξη και έχουν φοιτήσει σε ακριβά σχολεία. Έρχεται μια στιγμή κατά την οποία πρέπει να εξετάσουμε τους εαυτούς μας με κριτικό τρόπο.

Ήθελα να δείξω, λοιπόν, τη λειτουργικότητα του Σαν Χοσέ, που δεν είναι όμορφο, είναι όμως άλλη μια πόλη στον κόσμο. Οι άνθρωποί της βιώνουν πολύ οικουμενικές ιστορίες.

Όντως υπάρχουν αυτά τα στερεότυπα τόσο από την πλευρά των σκηνοθετών όσο και από εκείνη των θεατών. Μια από τις στερεότυπες προσδοκίες του κοινού από τα λατινοαμερικανικά φιλμ είναι ο πολιτικοποιημένος χαρακτήρας τους.

Και το δικό σου είναι. Ο τρόπος ιδίως που η «ηφαιστειώδης» πρωταγωνίστριά σου Daniela Marín Navarro αντιλαμβάνεται και βιώνει το σώμα, τις ανάγκες και τη σεξουαλικότητά της είναι πολύ προσωπικός/υπαρξιακός και συνάμα πολιτικός.

Συμφωνώ, χαίρομαι που το βλέπεις έτσι.

Είναι πολιτικό το να μην προσπαθείς να είσαι πολιτικοποιημένος. Αν σκέφτεσαι το θέμα και το μήνυμα της ταινίας πριν την κάνεις, αυτό δεν είναι και τόσο ενδιαφέρον για μένα.

Όταν αποφάσισα να προσδώσω στη συγκεκριμένη έφηβη σεξουαλική ωριμότητα παρά την αφέλειά της και να «βυθιστώ» στην προσωπική ζωή της -η οικειότητα είναι πάντα πολιτική-, αυτό ήταν πολιτικό για μένα.

Μπορείς να είσαι πιο οικουμενικός και πολιτικοποιημένος αν εστιάζεις συγκεκριμένα στην πραγματικότητα.

Αν και δε θες το φιλμ σου να περιγράφεται ως «ταινία ενηλικίωσης» ή μια δουλειά που αφορά σε ενδοοικογενειακές σχέσεις, τη σχέση πατέρα-κόρης -ή την έλλειψή τους-, είναι και όλα αυτά, και μάλιστα δοσμένα με πολύ αισθητηριακό τρόπο.

Συνδέεται αυτή η προσέγγιση και με την έντονη σωματική παρουσία της πρωταγωνίστριάς σου;

Σκέφτομαι πολύ το σώμα, μου αρέσει να δουλεύω μ’ αυτό  Ήδη από το στάδιο της συγγραφής του σεναρίου μού αρέσει να σκέφτομαι πώς οι χαρακτήρες αισθάνονται με το σώμα τους. Η δουλειά με την κάμερα και το μοντάζ προσαρμόζεται σ’ αυτό.

Οι χαρακτήρες δεν είναι κάτι ψυχολογικό, είναι αυτό που κάνουν, είναι τα σώματά τους. Το σώμα συνιστά το κέντρο αυτού που είναι ο χαρακτήρας.

Φοβόμουν μήπως οι θεατές θεωρούσαν το Κάνω ηλεκτρικά όνειρα απλώς μια ταινία ενηλικίωσης. Τώρα φοβάμαι λιγότερο. Ελπίζω να αντιλαμβάνονται ότι είναι και κάτι άλλο.

Αποτελεί αυτό το φιλμ συνέχεια ή επέκταση της προηγούμενης μικρού μήκους ταινίας σου, Lucía en el limbo;

Είναι. Θα εκπλησσόσουν αν έβλεπες την πρώτη μικρού μήκους μου (Paul est là), γιατί είναι πολύ διαφορετική.

Μερικές φορές διερωτώμαι, όμως, αν όλες οι δουλειές μου αποτελούν συνέχεια των προηγούμενων. Οπότε δεν ξέρω αν όντως πρόκειται για συνέχεια ή αν πάντα θα μιλάω για παρόμοια θέματα.

Μου αρέσει να μιλάω για ασυνήθιστες οικογενειακές σχέσεις και για τη σεξουαλική οικειότητα, που είναι μια δόμηση του κόσμου από μόνη της.

Το να μιλάς για το σεξ ή να το κάνεις δε θεωρείται στις μέρες μας ταμπού στην κοσταρικάνικη κοινωνία. Βιώνεται ανοιχτά ή υπάρχουν περιορισμοί;

Η Κόστα Ρίκα είναι μια δημοκρατική χώρα με καλό επίπεδο εκπαίδευσης, οπότε υπάρχει η πιθανότητα η τέχνη να μιλήσει για τέτοια ζητήματα. Δεν είναι όπως η Νικαράγουα.

Είναι, όμως, μια «μάτσο» κοινωνία, επομένως πολλά στοιχεία της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης λογοκρίνονται. Το σεξ είναι ένα προβληματικό θέμα για συζήτηση.

Το κοσταρικάνικο κοινό δεν έχει δει την ταινία, άρα δεν ξέρω πώς θα αντιδράσει. Στη χώρα συνυπάρχουν δύο παράλληλα σύμπαντα, εκείνο της τέχνης κι εκείνο της κυβέρνησης και της συντηρητικής κοινωνίας.

Στην Κόστα Ρίκα δραστηριοποιούνται κυρίως γυναίκες σκηνοθέτριες. Επιτρέπουμε στις εαυτές μας να μιλήσουμε για το σεξ. Δεν περιμένουμε να μας δώσει κάποιος άδεια να το κάνουμε. Ούτε υπάρχουν και τόσοι πόροι, άλλωστε.

Πώς εξηγείς, επομένως, το ότι υπάρχουν κυρίως γυναίκες σκηνοθέτριες στην Κόστα Ρίκα;

Μου έχουν κάνει αυτή την ερώτηση μερικές φορές.

Δε χρειάζεται να έχεις μια απάντηση.

Αυτό θα σου έλεγα. Δεν ξέρω, είναι ένα μυστήριο.

Προέρχομαι από μια μητριαρχική οικογένεια. Η μητέρα μου έγραφε ποιήματα, η γιαγιά μου ήταν δήμαρχος της πόλης. Υπάρχουν δυνατές γυναίκες στη χώρα.

Ακόμα πιο μυστηριώδες είναι πως και εσύ και η Nathalie Álvarez Mesén έχετε κοσταρικάνικο υπόβαθρο, αλλά ζείτε στο εξωτερικό.

Επειδή, όπως είπες νωρίτερα, είναι ευκολότερο να κοιτάζεις την κοινωνία απ’ όπου προέρχεσαι εξ αποστάσεως;

Yπάρχει όντως αυτός ο λόγος.

Ελπίζω, όμως, οι μελλοντικές γενιές να μπορέσουν να ζήσουν, να σπουδάσουν, να δουλέψουν στη χώρα. Εμείς έπρεπε να φύγουμε, γιατί δεν είχαμε πού να σπουδάσουμε. Υπάρχει μόνο μία ιδιωτική κινηματογραφική σχολή, η οποία είναι ακριβή.

Μια τελευταία ερώτηση: σκέφτεται να συνεχίσει με την υποκριτική η πρωταγωνίστριά σου;

Είναι φυσικό ταλέντο. Αυτό που από την αρχή μού άρεσε ήταν ότι ήταν ελεύθερη: δε βρισκόταν στο γύρισμα για τη φήμη ή το σινεμά, αλλά γιατί το απολάμβανε. Θα κάνει αυτό που η επιθυμία της τής υπαγορεύει. Νομίζω πως πρέπει να συνεχίσει!

Η ταινία της Valentina Maurel Έχω ηλεκτρισμένα όνειρα προβάλλεται στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 63^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης παρουσία της σκηνοθέτριας.

H πανελλήνια πρεμιέρα της πραγματοποιείται το Σάββατο 12 Νοεμβρίου (Ολύμπιον, 17:00) και η επαναληπτική προβολή της την Κυριακή 13 Νοεμβρίου (αίθουσα Φρίντα Λιάππα, 14:00).