Ζουλιάνο Ντορνέλες: «Γίνεται ανυπόφορο να βρίσκεσαι στη Βραζιλία»

 

Παραληρηματική ταινία είδους και αιχμηρή κριτική της πολιτικής κατάστασης στη Βραζιλία υπό τον Μπολσονάρο, το Bacurau των Κλέμπερ Μεντόνσα Φίλιου και Ζουλιάνο Ντορνέλες είναι μια αξέχαστη σινεφιλική εμπειρία.

Συναντήσαμε τον Ζουλιάνο Ντορνέλες τον Σεπτέμβρη του 2019 στην Αθήνα. Το βραβευμένο στις Κάννες Bacurau προβάλλεται από τις 26 Αυγούστου στους κινηματογράφους.

Ως μέρος, το Bacurau δεν υφίσταται. Το εντοπίζετε κάπου στην νοτιοανατολική Βραζιλία, ωστόσο.

Θα ήθελες να μου μιλήσεις για τη σημασία του τίτλου, καθώς και για την ίδια την τοποθεσία;

Το bacurau είναι ένα νυχτοπούλι. Η ιδέα για τον τίτλο ξεκίνησε με αυτό, ένα πολύ τοπικό αφετηριακό σημείο.

Πρόκειται για κάποιο είδος κουκουβάγιας;

Ναι, μπορείς να το πεις αυτό. Βγαίνει μόνο τη νύχτα, ενώ τη μέρα κοιμάται. Μεταμφιέζεται σε δέντρο.

Με την ίδια έννοια, η αλληγορική/μυθοπλαστική τοποθεσία είναι μη ορατή ή ελάχιστα ορατή.

Ναι, το τοποθετείς με ενδιαφέροντα τρόπο. Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν νυχτοπούλια, γιατί, μόλις φτάνει ο δήμαρχος στην πόλη, όλοι κρύβονται στο σπίτι τους.

Υπάρχουν πολλά νοήματα στα οποία μπορούμε να εντρυφήσουμε, λοιπόν.

Είναι η συγκεκριμένη φτωχοποιημένη ή ξεχασμένη από την κεντρική εξουσία/κυβέρνηση;

Έχουμε πολλά μέρη όπως αυτό στη Βραζιλία. Μπορεί η ίδια η τοποθεσία τεχνικά να μην υπάρχει, υπάρχει όμως η κατάσταση που αποτυπώνεται.

Όχι μόνο στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας, όπως προανέφερα, αλλά και στις φαβέλες.

Γι’ αυτό και όσοι δεν έχουν τίποτα συνδέονται μέσω της αλληλεγγύης και της συνεργασίας, προκειμένου να επιβιώσουν.

Ταξιδέψαμε 11.000 χιλιόμετρα για να βρούμε την τοποθεσία.

Μεγάλο ταξίδι.

Επισκεφτήκαμε πολλά μικρά χωριά στο νοτιοανατολικό κομμάτι της χώρας.

Σε ένα από αυτά υπήρχε μια πλατεία με μια προτομή. Αναζητήσαμε, λοιπόν, να μάθουμε ποιο είναι το πρόσωπο. Δεν ήταν η προτομή ενός άντρα, αλλά μιας γυναίκας, μιας δασκάλας.

Ήταν μια φανταστική επιβεβαίωση της επιλογής να αποτυπώσουμε τη δυναστεία των μαύρων εκπαιδευτών, γιατί σκεφτόμασταν το Bacurau να ξεκινά ως quilombo (σημ.: κοινότητα οργανωμένη από φυγάδες σκλάβους στην αποικιακή Βραζιλία).

Σε ένα άλλο χωριό, μια ηλικιωμένη κυρία 80 χρονών με προσκάλεσε να επισκεφτώ το μουσείο και ασφαλώς είπα «ναι».

Δε θα ήθελες να χάσεις την ευκαιρία!

Δε θα ήθελα να πεθάνω! (Γέλιο)

Πήγα, λοιπόν, στο μουσείο, το οποίο στην πραγματικότητα ήταν το σπίτι της. Σε έναν τοίχο, στο σαλόνι, υπήρχαν πολλές φωτογραφίες και αποκόμματα από εφημερίδες. Ένας πολύ αξιοπρεπής τοίχος.

Αυτό μάς εντυπωσίασε, γιατί δεν έχει να κάνει με κάποια υποδομή, αλλά με την ιδέα τού να κρατάς τη μνήμη ζωντανή.

Η Ιστορία και η μνήμη ήταν δύο από τις ιδέες με τις οποίες θέλαμε να ασχοληθούμε στο Bacurau.

Το Bacurau υφίσταται, επομένως. Δεν κάναμε ένα ντοκιμαντέρ. Θα μπορούσαμε.

Αυτά που μου λες επιβεβαιώνουν την υποψία μου ότι η αναζήτηση των τοποθεσιών συμβαδίζει με την ανάπτυξη της ιδέας του φιλμ.

Όλα αυτά τα στοιχεία υπάρχουν ήδη στο σενάριο, πάντως.

Σε κάθε περίπτωση, είναι δύσκολο να κάνουμε μια ταινία για ανθρώπους με τους οποίους δε μοιάζουμε. Ποτέ δε θέλαμε να κάνουμε ένα γραφικό φιλμ. Πάντα θέλαμε να κάνουμε ένα πολύ ειλικρινές.

Κλέμπερ Μεντόνσα Φίλιου (αριστερά), Ζουλιάνο Ντορνέλες (δεξιά)

Και το κάνετε χρησιμοποιώντας αυτό την ασυνήθιστη μίξη στιλ, μεταξύ των οποίων επιστημονική φαντασία και γουέστερν. Γιατί πήρατε αυτή την απόφαση;

Στην πραγματικότητα δεν ήταν μια απόφαση. Συζητήσαμε κάθε σκηνή ξεχωριστά και οι χαρακτήρες προέκυψαν από τις πολιτισμικές «αποσκευές» μας.

Ασφαλώς, από την αρχή θέλαμε να κάνουμε μια ταινία είδους. Στην πορεία, ανακαλύψαμε πως κάποια πράγματα συνέβησαν απροειδοποίητα, όχι κατόπιν σκέψης.

Μια συγκεκριμένη σκηνή, για παράδειγμα, παρέπεμπε στο φιλμ του Σαμ Πέκινπα Φέρτε  μου το κεφάλι του Αλφρέντο Γκαρσία.

Σε μια άλλη περίπτωση, η σκηνή θύμιζε το Πλατούν. Αυτή ήταν μια συνειδητή επιλογή, γιατί η παρουσία του Πολέμου του Βιετνάμ είναι πολύ ισχυρή στο Bacurau.

Οι Βορειοαμερικανοί ποτέ δε νοιάστηκαν να μάθουν ποιοι ήταν αυτοί οι Βιετναμέζοι. Εκδιώχθηκαν, όμως, από τη χώρα κι αυτό συνιστά ένα τραύμα για την αμερικανική κοινωνία.

Δεν πρόκειται, όμως, για μια αντιαμερικανική ταινία, κι αυτό είναι σημαντικό να ειπωθεί. Είναι το αντίθετο. Οι Η.Π.Α. είναι μια περίπλοκη, μεγάλη χώρα, με πολλά καλά και κακά. Όπως κι η Βραζιλία.

Κι αυτό το φιλμ είναι ένας φόρος τιμής στο αμερικανικό σινεμά.

Όταν, επομένως, είσαι σινεφίλ, αυτές οι ταινίες είναι μέσα σου.

Δεδομένου, ωστόσο, του πολεμικού ή συγκρουσιακού τόνου της -αν και με υπαινικτικό τρόπο-, πώς έχει γίνει δεκτή στη Βραζιλία από τις αρχές, τα κοινά και τους κριτικούς;

Ανακουφίστηκαν, γιατί όλοι περίμεναν μια διαμαρτυρία στις Κάννες. Είναι σαν να ζητάς από τους Radiohead να παίξουν το Creep. Δε θέλουν να το παίζουν πια.

Θα ήταν πολύ προβλέψιμο.

Το φιλμ περιέχει μια δυνατή δήλωση για τη βραζιλιάνικη κοινωνία. Είναι ήδη η δικιά μας διαμαρτυρία. Δε χρειάζεται να κρατήσουμε ένα πανό.

Το 2016 ήταν απαραίτητο να το κάνουμε αυτό, γιατί ήταν αναγκαίο να πληροφορήσουμε τη διεθνή κοινότητα σχετικά με το τι συνέβαινε στη Βραζιλία. Χρειαζόταν να πούμε: «Συντελείται ένα πραξικόπημα αυτή τη στιγμή».

Την επομένη βρισκόμασταν στο εξώφυλλο του Guardian.

Τώρα, όλοι ξέρουν τι συμβαίνει στη Βραζιλία.

Ούντο Κίερ

Είναι χειρότερη, πιο ασφυκτική η κατάσταση υπό το καθεστώς Μπολσονάρο σε σχέση με μια διετία πριν; (Σημ.: η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβρη του 2019).

Κάθε μέρα προβαίνει σε κάποια κακή δήλωση και διαδίδει πολλές ιδέες για βία και σύγκρουση. Είναι ένα πολύ κακό άτομο.

Πώς σε επηρεάζει αυτό; Και δεν εννοώ μόνο προσωπικά, αλλά και δημιουργικά;

Δεν έχω ιδέα, απλώς θέλω να μάθω πότε θα τελειώσει αυτή μαλακία, γιατί γίνεται ανυπόφορο να βρίσκεσαι στη Βραζιλία και να ζεις με αυτούς τους εγκληματίες στην εξουσία.

Βλέπουμε ξανά ζητιάνους στους δρόμους, θα πεθάνουμε από την πείνα που είχαμε εξαλείψει.

Επί Λούλα κινούμασταν προς μια καλή κατεύθυνση, μπορούσαμε να σκεφτούμε το μέλλον. Τώρα, γυρίσαμε πενήντα χρόνια πίσω στην Ιστορία. Κι αυτό είναι πολύ λυπηρό, καταθλιπτικό και απαράδεκτο.

Ποιες είναι οι αντιδράσεις των διεθνών κοινών, μιας και το Bacurau είναι «αγκυρωμένο» στη βραζιλιάνικη κουλτούρα και κοινωνία; Είναι, για σένα, πρόκληση ή εμπόδιο αυτό;

Όλοι κατανοούν την ταινία, νομίζω.

Στην Αυστραλία, για παράδειγμα, συζητούσαν για τους Αβορίγινες. Όλα έχουν να κάνουν με την καταπίεση και την εισβολή, οικουμενικά ζητήματα. Κάθε μέρος έχει μια παρόμοια ιστορία να αφηγηθεί.

Βεβαίως, όταν κάποιος κατάγεται από τη νοτιοανατολική Βραζιλία, μπορεί να κατανοήσει ακόμα περισσότερα- και κάποια, μόνο αυτός.

Όταν προβάλαμε την ταινία στη Βραζιλία, το κοινό ζητωκραύγαζε στα μισά σαν να επρόκειτο για ποδοσφαιρικό αγώνα. Ήταν υπέροχο, τρελό, ζητούσαν σίκουελ ή πρίκουελ Το φιλμ έγινε πολιτισμικό φαινόμενο. Έκοψε 500.000 εισιτήρια.

Και σκεφτόμαστε να γυρίσουμε ένα σίκουελ, πιο τρελό.

Οι αριστεροί το χρησιμοποίησαν ως «σημαία».

Οι δεξιοί το ανακάλυψαν κι άρχισαν να γράφουν πολλά συναρπαστικά για εκείνους, όχι γι’ αυτό, ότι «διδάσκει τις κατώτερες τάξεις να εξεγερθούν και πρέπει να ξέρουν τη θέση τους στην κοινωνία».

Μια τελευταία ερώτηση, Πώς ήταν η συνεργασία σας με τον Ούντο Κίερ, αυτόν τον απολαυστικά απρόβλεπτο ηθοποιό;

Είναι 74 χρονών, έχει τη διπλάσια ηλικία από εμένα, είναι μια πολύ ευφυής ανθρώπινη ύπαρξη και αγαπά τη ζωή.

Τον αγαπώ κι εγώ ως ηθοποιό.

Δε σταματά να κάνει αστεία, του αρέσει να πίνει κρασί. Του χρειάζεται να κοιμάται μόνο τέσσερις ώρες τη μέρα, γιατί, όπως οι μπαταρίες, είναι πάντα γεμάτος.

Ποτέ δεν παραπονέθηκε για κάτι, και πρότεινε πολλές ιδέες, μεταξύ των οποίων η τελική ατάκα.

Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί είναι ένας ηθοποιός προερχόμενος από τις ταινίες είδους. Ήταν εκπληκτικό!

Η συνέντευξη με τον Ζουλιάνο Ντορνέλες πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 25^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας-Νύχτες Πρεμιέρας. Ευχαριστώ ιδιαιτέρως την Μαρία Ναθαναήλ για την πολύτιμη συμβολή της.

Η ταινία των Κλέμπερ Μεντόνσα Φίλιου και Ζουλιάνο Ντορνέλες Bacurau προβάλλεται από τις 26 Αυγούστου στους κινηματογράφους σε διανομή του Cinobo.