Lubomyr Melnyk: «Η μουσική πρέπει να φέρνει την ομορφιά στον κόσμο»

 

Ο γρηγορότερος πιανίστας στον κόσμο και επινοητής της «συνεχούς μουσικής», ο ουκρανικής καταγωγής 73χρονος Lubomyr Melnyk έρχεται στην Αθήνα την Τρίτη 24 Αυγούστου για μια μοναδική συναυλία.

Βαθιά πικραμένος από την έλλειψη ευρύτερης αναγνωρισιμότητάς του, αλλά συχνά και εξαιρετικά αλαζονικός, είναι αναμφίβολα ένας ειλικρινέστατος συνομιλητής.

Αφετηρία της κουβέντας μας είναι η γοητεία που σας ασκεί το πιάνο ως όργανο, πηγή έμπνευσης και βίωμα. Πώς ξεκίνησαν όλα;

Ξεκίνησαν όταν ήμουν μικρό παιδί, τριών ή τεσσάρων χρονών.

Παρά το γεγονός ότι η οικογένειά μου ήταν πολύ φτωχή -ήταν μια οικογένεια μεταναστών-, είχαμε ένα κανονικό, παλιό πιάνο.

Δεν ξέρω πώς είχαμε καταφέρει να το διαθέτουμε. Το έπαιζα, ωστόσο. Η μητέρα μου άρχισε να μου παραδίδει μαθήματα.

Θυμάμαι που, ως μικρό αγόρι, απολάμβανα να το παίζω, ενώ ανέκαθεν αγαπούσα τη μουσική.

Αργότερα, στα δώδεκα με δεκατέσσερα, ξεκίνησα να ανακαλύπτω την ομορφιά της κλασικής μουσικής, ιδίως τα έργα του Μπετόβεν, και εξασκούμουν αρκετά.

Έπειτα, πέρασα στο πανεπιστήμιο και το πιάνο κάπως εξαφανίστηκε.

Τι σπουδάσατε;

Σπούδασα τέχνη, λογοτεχνία, ποίηση, φιλοσοφία και λατινικά για εφτά χρόνια.

Η ποίηση και η ιδέα της τέχνης ήταν πάντα για μένα -εκτός από όσα δημιούργησε ο Θεός- το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή από τα ανθρώπινα πράγματα, η ομορφιά της. Τίποτα άλλο δεν είναι σημαντικό.

Οι τέχνες δίνουν μια ξεχωριστή διάσταση στον κόσμο. Το 11 ή το 500μ.Χ. δεν ήταν κάτι τόσο σημαντικό, γιατί δεν είχαμε σπουδαία έργα τέχνης.

Με τη ζωγραφική, και κατόπιν με τη μουσική, εξελίχτηκαν σε κάτι τέτοιο. Μέχρι τον 16^ο αιώνα, οι τέχνες ήταν εξαιρετικά σημαντικές. Ήταν ό,τι πιο μαγικό.

Μετά το πανεπιστήμιο, το πιάνο επέστρεψε, λοιπόν. Ποτέ δεν το είχα εγκαταλείψει, βέβαια. Έπαιζα, και γινόμουν ολοένα και καλύτερος.

Όταν έφτασα στο Παρίσι, γεννήθηκε η συνεχής μουσική. Απλώς συνέβη.

Γεννήθηκε ως ανταπόκριση σε μια εσωτερική ανάγκη ή από απογοήτευση έναντι της τότε σύγχρονης κλασικής μουσικής και του τρόπου με τον οποίο εκτελείτο; Ή και για τους δύο λόγους;

Ήταν ταυτόχρονα η σωστή στιγμή για μένα ν’ ανακαλύψω την αλλαγή, κάτι καινούριο, ήμουν όμως και πολύ δυστυχής με την κλασική μουσική του σύγχρονου κόσμου. Είχε χαθεί, βρισκόταν σε μια καταστροφική κατάσταση και τον παραπλανούσε.

Νιώθω ότι η μουσική πρέπει να φέρνει την ομορφιά στον κόσμο, στην ανθρωπότητα.

Η κλασική μουσική των δεκαετιών του ’60 και του ’70 δεν το έκανε. Στην πραγματικότητα έκανε το αντίθετο.

Εκείνη την εποχή, μεταξύ του 1970 και του 1974, υπήρχε μια ολόκληρη «παρέλαση» από εξαιρετικά φημισμένους και εκπληκτικά αξιοσέβαστους συνθέτες, με σπουδαίο κύρος και θέση.

Είναι σοκαριστικό να σκεφτείς ότι, ακόμα και μέχρι το 2000 -και σίγουρα σήμερα- κανένας δεν ξέρει ποιοι ήταν. (Γέλιο)

Ο δικός μου στόχος ήταν να ανταγωνιστώ μ’ αυτούς τους ανθρώπους, να φέρω κάτι όμορφο, να γίνω γνωστός και αποδεκτός, όπως κι η μουσική μου. Αυτό δε συνέβη ποτέ.

Γιατί, όμως;

Ακούγοντας τη μουσική σας, αισθάνομαι πως οι περισσότεροι ακροατές θα μπορούσαν να συνδεθούν μ’ αυτή. Δεν απαιτεί κάποιο είδος εκπαίδευσης, αλλά μονάχα να αφεθείς, και να μεταφερθείς σε μια άλλη διάσταση.

Αυτό που λες ισχύει.

Δεν μπορώ, όμως, να αγνοήσω το γεγονός πως αν ρωτήσεις ένα εκατομμύριο ανθρώπους στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. ποιος είμαι, ίσως δύο ή τρεις θα πουν: «Α ναι, παίζει πιάνο».

Η κατάσταση είναι, πάντως, πολύ καλύτερη τώρα. Είκοσι χρόνια πριν ήταν αδύνατο για μένα να δώσω συναυλίες. Δεν έρχονταν πάνω από δεκαπέντε άτομα, ίσως είκοσι.

Δεν μπορούσα να βιοποριστώ από τη μουσική.

Ήταν πολύ δύσκολο να το διαχειριστώ για δύο λόγους.

Κατά πρώτον, επειδή νομίζω ότι η μουσική είναι εξαιρετικά όμορφη. Κάποιοι θα συμφωνούσαν, πιστεύω. Κάποιοι άλλοι ίσως δεν ξέρουν κάτι άλλο πέραν του Parasol ή του Pockets of light.

Αν ανακάλυπταν το The Voice of Trees ή το Windmills, ίσως έλεγαν: «Ω ναι, βρίσκω κάτι όμορφο».

Αν έπαιζα τη μουσική μου μπροστά σε ένα κοινό κλασικής μουσικής που του αρέσει ο Μπαχ ή ο Μπετόβεν, σε ένα μεγάλο ποσοστό δε θα άρεσε. Τραγωδία!

Ο δεύτερος λόγος;

Κατά δεύτερον είμαι ένας εξαιρετικός πιανίστας. Το να παίζει κάποιος συνεχή μουσική είναι το υψηλότερο επίτευγμα της ανθρώπινης πιανιστικής πρακτικής.

Κανένας συναυλιακός πιανίστας στην Ιστορία του κόσμου, ούτε τώρα ούτε στο παρελθόν, δεν πορεί να παίξει τις υψηλότερες νότες της συνεχούς μουσικής.

Τεχνικά, βρίσκονται σε ένα άλλο σύμπαν, πέραν όσων οι πιο σπουδαίοι κλασικοί πιανίστες μπορούν να πετύχουν. Κι όμως, αν παίξω κάτι τέτοιο ενώπιον ενός κοινού κλασικής μουσικής, δε θα το δουν καθόλου.

Μόνο σε μια χώρα στον κόσμο εκτιμώμαι ως πιανίστας, στην Ουκρανία. Είναι οι μόνοι που μετά από μια συναυλία με ρωτάνε: «Lubomyr, είσαι άνθρωπος;» Το βλέπουν ότι είμαι ένας πιανίστας extraordinaire. Οι υπόλοιποι απλώς νομίζουν ότι παίζω πιάνο.

Aσφαλώς, δε γεννήθηκα ξεχωριστός πιανίστας. Τη σπουδάζεις τη συνεχή μουσική. Αν το κάνεις, οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει εξαιρετικός πιανίστας. Δεν μπορείς όμως να την παίξεις αν δεν είσαι εξαιρετικός πιανίστας.

Αυτό που με αναστατώνει τόσο είναι ότι οι πιανίστες ούτε καν θέλουν να προσπαθήσουν, να μάθουν.

Θα μπορούσαν να υπάρχουν κι άλλοι “Μelnyk”, όμως.

Μπορούν. Αν η μουσική μου εκτιμάτο και λατρευόταν όσο εκείνη του Μπετόβεν ή του Μπαχ, ίσως οι πιανίστες να ήθελαν να τη μάθουν. Είναι, όμως, πια αργά για μένα.

Αισθάνομαι ότι χρειάζομαι άλλα διακόσια χρόνια για να φέρω αυτή τη μουσική στον κόσμο, να ζήσω άλλα διακόσια χρόνια. Το εννοώ. Δεν έχω αρκετά χρόνια για να το κάνω να συμβεί.

Η ηχογράφηση δεν μπορεί να αποκαλύψει τον πραγματικό ήχο του πιάνου όπως όταν αυτό παίζεται. Είναι η πραγματική φωνή του πιάνου, μια πρωτοφανής φωνή. Σαν χιλιάδες όργανα. Δεν μπορείς να την ηχογραφήσεις.

Ποιος θα παίζει το The voice of trees όταν θα έχω πεθάνει;

Ακόμα δημιουργείτε, συνθέτετε και δίνετε συναυλίες, ωστόσο, ενώ η τελευταία σας δουλειά κυκλοφόρησε το 2018.

Δεν έχετε εγκαταλείψει, επομένως, την προσπάθειά σας να κάνετε αυτή τη μουσική περισσότερο γνωστή στον κόσμο.

Συνθέτω όλη την ώρα. Στ’ αλήθεια δεν έχω τον χρόνο να ζήσω. (Γέλιο) Η σημειογραφία της συνεχούς μουσικής διαρκεί δεκαπέντε φορές περισσότερο.

Μια σελίδα κανονικής πιανιστικής μουσικής μπορεί να χρειαστεί είκοσι λεπτά μάξιμουμ. Η συνεχής μουσική απατεί δεκαπέντε ώρες. Ανά σελίδα.

Δουλεύω πολύ για τη δημιουργία νέων κομματιών.

Ο Terry Riley, όπως κι ο Steve Reich, υπήρξαν από τις πιο καθοριστικές επιρροές σας. Μιλήστε μου για τον Terry Riley.

Γύρω στα 1970 η ηχογράφηση του Terry Riley έφτασε στο κοινό και άλλαξε τον κόσμο.

Η όλη δομή της ανθρωπότητας και ο τρόπος που ακούει μουσική δεν επιτρέπει κάποια σημαντική, μνημειώδη αλλαγή. Αυτό είναι το τρομερή έγκλημα του Spotify, του YouΤube κι όλης της έννοιας του διαδικτύου.

Οι άνθρωποι δεν έχουν επίγνωση του τι συνέβη, επιτρέπουν στους εαυτούς τους να γλιστρούν σε έναν μουσικό ερημότοπο, μια άγονη γη του τίποτα, όπου δεν ακούν καν τη μουσική, όπου αυτή είναι απλώς ένα φόντο.

Πώς αλλάζει αυτό, ατομικά ή συλλογικά;

Νομίζω ότι η ανθρωπότητα είναι χαμένη. Δεν μπορούμε να το πολεμήσουμε, δεν έχει νόημα.

Επιστρέφοντας, όμως, στον Terry Riley και τη μουσική του, την αυθεντική συνεχή μουσική, τον μινιμαλισμό όπως τότε αποκαλείτο, ήταν κάτι που οι άνθρωποι δεν είχαν ποτέ φανταστεί. Άλλαξε τον κόσμο.

Ο λόγος που έγινε διάσημος ήταν εξαιτίας των χίπιδων. Έξι ή δέκα χρόνια νωρίτερα, κανένας δε θα τον είχε ακούσει. Θα είχε πουλήσει πεντακόσιους ή χίλιους δίσκους. Πρέπει να πούλησε πολλά εκατομμύρια εκείνη την περίοδο.

Ποιος τους αγόραζε; Όλοι οι χίπιδες. Ήταν εκείνοι που «τσίμπησαν» αυτή την απίστευτη μουσική.

Όντας κι ο ίδιος χίπης, ανταποκρίθηκα άμεσα σε κάτι εντός της.

Η μαριχουάνα που έκανα εντείνει τη μουσική εμπειρία. Οι άνθρωποι δεν ακούν την ομορφιά της μουσικής, δεν είναι ευαισθητοποιημένοι σ’ αυτή.

Επειδή ήμουν χίπης, μπορούσα να ακούσω την ομορφιά της μουσικής του Μπετόβεν, του Μπαχ, του Μπραμς και του Ραχμάνινοφ πολύ πέραν του φυσιολογικού κοινού κλασικής μουσικής.

Είτε σχετιζόταν με το χίπικο υπόβαθρό σας είτε όχι, καλό σας έκανε, και υπήρξε κάτι παραγωγικό.

Σίγουρα είχε να κάνει με το χίπικο υπόβαθρό μου.

Η επίδραση των χίπιδων δεν είναι ορατή τώρα, αλλά άλλαξαν τα πάντα, όπως κι η μουσική του Terry Riley και του Steve Reich. Κι έτσι ο μινιμαλισμός, η συνεχής μουσική, έγιναν κομμάτι της ζωής των ανθρώπων. Και της δικιάς μου.

Προσπάθησα, λοιπόν, να συνδυάσω τις έννοιες της κλασικής μουσικής με αυτά που είχαν φέρει ο Riley και ο Reich. Έτσι γεννήθηκε η συνεχής μουσική, και μαζί η τεχνική της.

Όταν την έπαιζα, ένιωθα μια ολόκληρη ενέργεια να μεγαλώνει μέσα μου, στα χέρια μου, στα δάχτυλά μου. Ήταν κάτι αξιοσημείωτο, υπέροχο, πολύ βαθύ, και υπερέβαινε πολλές διαστάσεις.

Όταν την παίζω τώρα, δεν την αισθάνομαι όπως όταν την πρωτοέπαιζα, γιατί το σώμα μου έχει ήδη αλλάξει.

Πού έγκειται η σπουδαιότητα τού να παίζετε στην Ελλάδα ή στην Αθήνα, ανάμεσα σε άλλες ηπείρους και χώρες;

Η Ελλάδα είναι μια σημαντική χώρα. Δεν είναι πολιτικά ισχυρή στις μέρες μας, υπήρξε στο παρελθόν. Είναι η ίδια η βάση της ανθρωπότητας. Όλα όσα έχουμε σήμερα θεμελιώθηκαν στην Ελλάδα.

Οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι άνθρωποι στη γνωστή Ιστορία που δημιούργησαν και διερεύνησαν τη φιλοσοφία. Ήταν οι πρώτοι πραγματικοί διανοητές.

Είμαι Ουκρανός, κι η Ουκρανία συνδέεται πολύ με την Ελλάδα. Καθετί στην ουκρανική κουλτούρα έχει στενή σχέση με την Ελλάδα.

Στη ζωή μου πάντα ένιωθα ότι η Ελλάδα είναι μια εξαιρετικά σημαντική χώρα, πολύ αρχαία. Κι αυτό είναι σημαντικό στις μέρες μας, γιατί ο ψηφιακός κόσμος προσπαθεί, πολύ δραστήρια, να αποκόψει την ανθρωπότητα από το παρελθόν.

Ο Lubomyr Melnyk δίνει μια μοναδική συναυλία την Τρίτη 24 Αυγούστου στο Παλιό Αμαξοστάσιο (Πειραιώς & Ερμού, Γκάζι), στις 9 το βράδυ.

Η συναυλία είναι μια συνδιοργάνωση των The Hub Events και Plissken Festival.