Adélaïde Bon: «Δεν υπάρχει ένας αληθινά ασφαλής χώρος όταν έχεις βιαστεί μικρή»

 

Adélaïde Bon (Photo: © Philippe Matsas)

Σε ηλικία εννιά ετών υφίσταται σεξουαλική κακοποίηση από άγνωστο άντρα.

Στο αυτοβιογραφικό αφηγηματικό της ντεμπούτο Το κοριτσάκι στον παγετώνα, η Γαλλίδα συγγραφέας και ηθοποιός Adélaïde Bon ανατέμνει το τραυματικό βίωμά της λιτά και συγκλονιστικά.

Συνομιλώντας μαζί της με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου στα ελληνικά.

Χρωστούσες στο κοριτσάκι που υπήρξες, στον τωρινό εαυτό σου και σε όλα τα θύματα σεξουαλικής βίας τη συγγραφή του μυθιστορήματος Το κοριτσάκι στον παγετώνα;

Είναι δύσκολο να δώσω μια απάντηση, υπάρχουν τόσοι λόγοι που γράφεις.

Ένας λόγος ήταν προσωπικός. Ανέκαθεν ήθελα να γράψω και πέρασα όλη μου τη ζωή «κυνηγώντας» λέξεις, ξεκινώντας και τερματίζοντας πράγματα. Συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να γράψω αυτή την ιστορία αν ήθελα να γράψω άλλες.

Δεν ήταν κάτι θεραπευτικό για μένα. Έκανα ήδη θεραπεία επί πολλά χρόνια. Η συγγραφή αυτού του μυθιστορήματος ήταν κάτι πολύ δομημένο.

Όταν, επομένως, ξεκίνησα να το γράφω, είχα κατά νου πως το χρωστούσα στον μικρό μου εαυτό, όπως είπες, και σε όλες και όλους τις αδερφές και τους αδερφούς μου που έχουν επίσης κακοποιηθεί.

Νιώθεις τυχερή;

Υπήρξα πολύ τυχερή. Στη Γαλλία συμβαίνει μόνο στο 1% των περιπτώσεων σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών ο δράστης να δικαστεί και να καταδικαστεί.

Ήμουν επίσης τυχερή γιατί δεν επρόκειτο για κάποιο μέλος της οικογένειάς μου, όποτε μπορούσα να μιλήσω ανοιχτά για το ζήτημα χωρίς να φοβάμαι ότι θα χάσω κάποιον που αγαπώ.

Ήμουν, τέλος, τυχερή που βρήκα μια θεραπεύτρια η οποία μπόρεσε να με βοηθήσει, να μου δώσει τις σωστές λέξεις, και να καταλάβω τι περνούσα.

Εκτός από τυχερή -που το αναγνωρίζεις-, υπήρξες και προνομιούχα, έχοντας τη δυνατότητα να δοκιμάσεις θεραπεία διαφόρων ειδών και σχολών. Άλλες και άλλοι δεν καταφέρνουν να τη βιώσουν ούτε στον ελάχιστο βαθμό.

Υπήρξα πολύ προνομιούχα. Το αναγνωρίζω. Πρόκειται για μια πολύ ακριβή διαδικασία.

Ήθελα, λοιπόν, να γράψω ένα βιβλίο που θα βοηθούσε άλλα θύματα να ζήσουν μια πιο μακρά ζωή. Ήθελα να κινηθούν πιο γρήγορα, να τους δώσω ένα μονοπάτι, έναν τρόπο να βρουν απαντήσεις.

Ένα άλλο ζήτημα ήταν να βρεις ή να επινοήσεις τον κατάλληλο τρόπο να επανοικειοποιηθείς τη γλώσσα, προκειμένου να καταπιαστείς με όσα είχες υποστεί. Πόσο απαιτητικό υπήρξε αυτό ανά τα χρόνια;

Πάντοτε ένιωθα πως οι λέξεις δεν αρκούσαν.

Ακόμα κι όταν βίωνα τραυματική αμνησία, δεν ήξερα τι είχε υποστεί το σώμα μου χρόνια πριν. Πάλευα με έναν δαίμονα που δεν είχε πρόσωπο. Υπήρχε κάτι μέσα μου που δεν μπορούσα να εκφράσω και να του δώσω μορφή.

Ενώ έγραφα αυτό το βιβλίο, δεν είχα ιδέα ότι θα εξελισσόταν σε κάτι τόσο όμορφο. Υπήρχε τόση οργή μέσα μου, τόσο επιτακτική ανάγκη να το γράψω, που δε σκεφτόμουν αν θα βρω μια καινούρια γλώσσα. Απλά συνέβη.

Λίγο λίγο, σελίδα τη σελίδα, λέξη τη λέξη μπόρεσα τελικά να αρθρώσω και να δώσω ρυθμό σε αυτή την «ήπειρο» που δεν ήξερα πώς να εκφράσω. Μιας και κατάφερα κάτι τέτοιο, μπορούσα και να το μοιραστώ με άλλες και άλλους.

Υπάρχει κάτι περίεργο με τη σεξουαλική βία, σού αποσπούν τις λέξεις σου. Ο δράστης είναι ο άρχοντας των λέξεων. Όταν λέει, «είναι καλό, το κάνω για σένα, είμαι φίλος σου, σου αρέσει», αυτές οι λέξεις σε μολύνουν, σε «αποικιοποιούν».

Βλέπεις τι σου έχει συμβεί μέσω των δικών του λέξεων. Είσαι, άρα, εντελώς αποσυνδεδεμένος από τον εαυτό, τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου. Μου πήρε πολλά χρόνια ν’ ανακαλέσω τις λέξεις του και να συνειδητοποιήσω: «Δεν το είπα εγώ».

Μόνο βρίσκοντας τις σωστές λέξεις κατάφερα και πάλι να γίνω ο εαυτός μου, να «απο-αποικιοποιηθώ» από τη βία, τις σκέψεις, το μίσος του.

Δεν ξέρω αν είμαι πολύ σαφής!

Είσαι απολύτως σαφής. Δε θα κατάφερνα να ήμουν εξίσου ξεκάθαρος αν μου είχε συμβεί ένα τόσο τραυματικό γεγονός στην πρώιμη ζωή μου.

Εφόσον, όμως, το βιβλίο σου είναι απολύτως αυτοβιογραφικό, αναρωτιέμαι γιατί σε κάποιες περιπτώσεις προτιμάς την πρωτοπρόσωπη και σε άλλες την τριτοπρόσωπη αφήγηση.

Η απάντηση θα είναι πολύ απλή. Δε δούλεψε. Όταν γράφεις, προκύπτει ό,τι προκύπτει, και μερικές φορές αντιστέκεται.

Όταν, λοιπόν, έγραφα σε πρώτο πρόσωπο, δεν ακουγόταν σωστό. «Ο Ναπολέων είσαι και γράφεις σε πρώτο πρόσωπο;», έλεγα στον εαυτό μου.

Μόνο κατά τη συμπλήρωση των 2/3 της δουλειάς συνειδητοποίησα πως όλες εκείνες οι στιγμές που δεν μπορούσα να δω το πρώτο πρόσωπο ήταν στιγμές κατά τις οποίες ήμουν εντελώς αποσυνδεδεμένη από τον εαυτό μου.

Εκείνες τις στιγμές δεν είχα μια κανονική ταυτότητα, δεν υπήρχε ένα «εγώ». Δεν μπορούσα να γράψω «εγώ», γιατί δεν ήμουν ένα πρόσωπο, ήμουν ένα παζλ με διασκορπισμένες ψηφίδες.

Ενώ έγραφα, κατέφτασε το πρώτο πρόσωπο, και το άφησα.

Οπότε η απάντηση δεν ήταν και τόσο απλή! Κι η ηθοποιία, σε έχει βοηθήσει να συνειδητοποιήσεις και να ξεπεράσεις τα τραύματά σου- ή, σε έναν βαθμό, υπήρξε κι αυτή μια τραυματική εμπειρία;

Επί πολύ καιρό υπήρξε για μένα ένας τρόπος αισθάνομαι πράγματα σε ένα ασφαλέστερο περιβάλλον. Όταν βρισκόμουν στη σκηνή, είχα ασφάλεια και μπορούσα να χρησιμοποιώ λέξεις που δεν ήταν δικές μου και μου ηχούσαν σωστές.

Σ’ αυτόν τον χώρο μπορούσα να είμαι ο εαυτός μου, μιας και κανένας άλλος δεν μπορούσε να με δει, γιατί ήμουν κρυμμένη πίσω από έναν χαρακτήρα, κι αυτό μου έδινε πολλή ελευθερία.

Έπειτα, όμως, επειδή δεν υπάρχει ένας αληθινά ασφαλής χώρος όταν έχεις βιαστεί μικρή, όλα τα συμπτώματά μου επανεμφανίστηκαν. Έτσι, ακόμα και στη σκηνή, άρχισα να νιώθω μίσος και να κρίνω τον εαυτό μου.

Όταν είσαι ηθοποιός, αφήνεις την επιθυμία των άλλων να σε γεμίσει, γίνεσαι η μαριονέτα τους. Για πολύ καιρό ήταν βολικό για μένα να είμαι η μαριονέτα άλλων, μιας και δεν ήξερα ποια ήμουν.

Μετά, όμως, αυτό έγινε μαρτύριο, συνειδητοποίησα πόσο απομακρυσμένη ήμουν από τον εαυτό μου. Μου έλεγαν: «Να είσαι ο εαυτός σου». Και ποιος διάoλο ήταν αυτός;

Δεν είναι σύμπτωση, λοιπόν, που επέλεξα αυτή τη δουλειά. Έμαθα πολλά, υπέφερα πολύ και, τελικά, υπήρξε πολύ σημαντική και για τη συγγραφή μου, γιατί έμαθα να γράφω με τα συναισθήματα και το σώμα μου. Το γράψιμό μου είναι οργανικό.

Έμαθες ακόμα περισσότερα όταν έγινες μητέρα, υποθέτω.

Ναι, άλλη ιστορία αυτό. Μεγάλη περιπέτεια. (Γέλιο).

Υπήρξαν στιγμές που αισθάνθηκες ότι δε θα τα καταφέρεις;

Η πρώτη περίοδος ήταν η πιο δύσκολη ολόκληρης της ζωής μου. Ήμουν εντελώς χαμένη. Βίωνα τεράστιο άγχος και βίαια οράματα, φοβόμουν πολύ για τον εαυτό μου και πως θα βλάψω το μωρό μου. Στιγμές απόλυτης απελπισίας.

Όχι πολύ αργότερα συνάντησα την θεραπεύτρια Μυριέλ Σαλμονά που μου είπε ότι δεν ήμουν εγώ αυτή, αλλά ήταν το μίσος που με «αποικιοποιούσε». Ίσως το αγοράκι μου χρειαστεί να κάνει κι αυτό θεραπεία!

Το κίνημα #MeToo έχει πρόσφατα αποκτήσει κάποια δυναμική στην Ελλάδα. Όσο για τη Γαλλία, έχει επιδράσει στη διαμόρφωση του δημόσιου λόγου σχετικά με ζητήματα έμφυλης βίας ή του τρόπου αντίληψής τους σε κοινωνικό επίπεδο;

Μπορώ να δω πως υπάρχει σημαντική αλλαγή, ιδίως σε σχέση με τον νόμο για την αιμομιξία.

Όπως ξέρεις, η αιμομιξία είναι η πιο συνήθης μορφή σεξουαλικής βίας και μια από τις λιγότερο καταγραφόμενες. Νόμιζα ότι θα περνούσαν χρόνια μέχρι να τεθεί επί τάπητος. Ακόμα κι οι δημοσιογράφοι, δε χρησιμοποιούν την οπτική του δράστη πλέον.

Ο σχετικός νόμος είναι καταστροφικός και απολύτως μη λειτουργικός, αλλά αλλάζει. Παλαιότερα, μπορούσες να πεις ότι ένα ανήλικο παιδί άνω των πέντε ετών συναινεί στη σεξουαλική σχέση με έναν ενήλικα.

Πώς θα μπορούσε να τεκμηριωθεί συναίνεση;

Στη Γαλλία πρέπει να αποδείξεις, μεταξύ άλλων, ότι υπήρχε βία, περιορισμός και απειλή για τεκμηριωθεί βιασμός. Στην περίπτωση βιασμού ανήλικου από ενήλικο αρκεί το ότι ο δράστης είναι ενήλικος.

Τώρα ελπίζω πως η ηλικία του συναινούντος ανήλικου/συναινούσας ανήλικης θα γίνουν τα 15 χρόνια.

Σε κάθε περίπτωση, δεν επικρατεί σιωπή.

Όλοι στη Γαλλία έχουν πλέον επίγνωση ότι ο βιαστής δεν είναι ένας αλλόκοτος τύπος, αλλά ο πατέρας σου, ο θείος σου, ο ξάδερφός σου. Κι αυτό συνιστά μια τεράστια αλλαγή.

Τα στερεότυπα για τον βιασμό αλλάζουν, ενώ ακούμε τα θύματα, κάτι που ποτέ δε συνέβαινε πριν. Είμαι αισιόδοξη.

Γίνεσαι όντως 40 την 1^η Μαρτίου του 2021;

Ναι!

Νιώθεις περισσότερο ισορροπημένη, πιο ολοκληρωμένη, ηρεμότερη, πιο σθεναρή, ίσως, ως άνθρωπος τώρα;

Αισθάνομαι ζωντανή, κι αυτό δεν είναι ένα συναίσθημα που βίωνα ακόμα και πέντε χρόνια πριν!

Ανέκαθεν υπήρξα μαχήτρια και επιζήσασα, και τώρα νιώθω πως μπόρεσα να καταθέσω τα όπλα. Μερικές φορές αυτό είναι τρομακτικό, γιατί όταν είσαι μαχητής, πάντα έχεις κάτι να κάνεις, κι αυτό σου δίνει ζωή και μια αίσθηση ανακούφισης και βεβαιότητας.

Αισθάνομαι ότι το δωμάτιο είναι πολύ μεγαλύτερο απ’ όσο νόμιζα, υπάρχουν πολλές κατευθύνσεις που θα μπορούσα να πάρω, και μερικές φορές νιώθω λίγο χαμένη.

Πάντα είχα έναν στόχο, να γίνω καλύτερα. Τώρα που τα συμπτώματά μου έχουν εξαφανιστεί, που θεραπεύτηκα, αυτό μου δίνει όρεξη και ταυτόχρονα με τρομάζει. Δεν είμαι πολεμίστρια πια.

Η μείζων μάχη της ζωής σου δόθηκε και κερδήθηκε, πάντως. Σε αναμονή περαιτέρω μαχών σε άλλα πεδία, λοιπόν. Ίσως λογοτεχνικά. Ετοιμάζεις κάτι καινούριο;

Γράφω μυθοπλασία. Δουλεύω πολύ πάνω στον οικοφεμινισμό, σε ένα είδος μανιφέστου. Η συγγραφή είναι ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου αυτή τη στιγμή.

Ευχαριστώ θερμά την Gabriela Panaget από τις Εκδόσεις Grasset για την καθοριστική συμβολή της στη διοργάνωση της συνέντευξης.

Το αφήγημα της Adélaïde Bon Το κοριτσάκι στον παγετώνα κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Στερέωμα σε μετάφραση της Άννας Δαμιανίδη.