Στεφανία Ορφανίδου: «Με τη φωτογραφία δημιουργώ τη δικιά μου ιστορία»

Αρχιτέκτονας και φωτογράφος, η Στεφανία Ορφανίδου έζησε στη ρημαγμένη από ένα καταστροφικό σεισμό πόλη της Λ’ Άκουιλα και αποτύπωσε το βίωμά της στο φροντισμένο φωτογραφικό βιβλίο-οπτικό ημερολόγιο Pendulum, το οποίο αυτοεξέδωσε πριν από λίγους μήνες σε 200 αριθμημένα αντίτυπα.

Συναντηθήκαμε με την Στεφανία ένα ήρεμο σαββατιάτικο απόγευμα στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας.

Πώς αυτοπροσδιορίζεσαι δημιουργικά; Ως αρχιτέκτονας, φωτογράφος, όλα αυτά μαζί;

Είναι ένα κράμα. Από την αρχιτεκτονική ξεκίνησα και βιοπορίζομαι. Θεωρώ ότι ενέχει το δημιουργικό κομμάτι, αλλά δεν ξέρω κατά πόσο αυτό μεταφράζεται σε καλλιτεχνικό.

Τη φωτογραφία έτσι όπως τη χρησιμοποιώ θεωρώ ότι την προσεγγίζω στην καλλιτεχνική της διάσταση, γιατί δεν κάνω ούτε φωτορεπορτάζ ούτε δουλεύω για περιοδικά.

Όλα μου τα μέχρι στιγμής πρότζεκτ είναι προσωπικά. Άλλοτε μπλέκεται το κοινωνικό, άλλοτε απορρέουν από προσωπικά βιώματα.

Όπως; Για να ξεκινήσουμε από τα προγενέστερα του Pendulum.

H πρώτη μου δουλειά, το Jaguar Sun, πραγματεύεται την αντίληψή μου για την οικειότητα. Ήταν το πρώτο μου βήμα στη φωτογραφία, σε αναζήτηση του δρόμου μου. Προσπάθησα ν’ αποτυπώσω την πιο φωτεινή πλευρά των αισθημάτων μου.

Πόσα χρόνια πριν;

Το 2015 ολοκληρώθηκε, και την αυτοεξέδωσα σε λίγα αντίτυπα με την προοπτική να εκδοθεί αργότερα κανονικά ως βιβλίο.

Διατηρείται αυτή η προοπτική;

Ίσως και όχι, γιατί έχω προχωρήσει και θεωρώ πως ήταν ένα σκαλοπάτι. Τώρα δίνω την ενέργειά μου αλλού.

Τι διαφοροποιεί τη ματιά εκείνης της περιόδου από την τωρινή;

Έχουν αυξηθεί τα ερεθίσματα και οι προσλαμβάνουσές μου, οι συναναστροφές μου με άλλους φωτογράφους και καλλιτέχνες.

Σε όλα τα φωτογραφικά μου έργα, εξάλλου, οι επιρροές δεν προέρχονται από άλλους φωτογράφους, αλλά από αναγνώσματα, τη μουσική, τον κινηματογράφο. Μου αρέσει πολύ ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος, όπως το Πέρυσι στο Μαρίενμπαντ. 

"Cold Turkey" series

Ποια ήταν η επόμενη δουλειά σου;

Ήταν το Cold Turkey, ο αντίποδας του Jaguar Sun. Αποτύπωνε τα πιο σκοτεινά συναισθήματά μου. Λόγω ενός προσωπικού βιώματος πέρασα ένα διάστημα πόνου, μοναξιάς και θλίψης κι ήταν μια διαδικασία αυτοθεραπείας.

Βοήθησε;

Με τον τρόπο της βοήθησε.

Ως ιδέα ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη. Συνεχίστηκε στην Ιταλία όπου μετακόμισα το φθινόπωρο του ’15. Μιας και βρισκόμουν σε μια πόλη κατεστραμμένη από σεισμό, ήταν σαν να είχα βρει το πιο πρόσφορο έδαφος για να φωτογραφίσω ένα τέτοιο θέμα.

"Pendulum" series

Γιατί επέλεξες να μετεγκατασταθείς εκεί;

Με αφορμή την αρχιτεκτονική μου ιδιότητα. Είχα μία πρόσκληση από οικογενειακό φίλο για να συνεργαστούμε στην ανοικοδόμηση της πόλης. Βρισκόμουν σε ένα μεταίχμιο.

Μόλις είχα τελειώσει τις σπουδές μου στην αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κι έψαχνα να βρω δουλειά. Ήξερα ότι δε θα έβρισκα στη Θεσσαλονίκη με τους όρους που ήθελα κι είχα αρχίσει να ψάχνω κυρίως στο εξωτερικό.

Επειδή απέτυχε αυτή η προσπάθεια, επέλεξα τη Λ’ Άκουιλα.

Εκεί είχαν γνωριστεί οι γονείς σου. Λειτούργησε προωθητικά αυτό;

Προωθητικά δεν ξέρω. Ήταν ένα ρίσκο. Αν δεν άντεχα τη ζωή ή τη δουλειά εκεί, θα έφευγα. Εντέλει έμεινα ένα χρόνο.

Παρά το τραυματικό τοπίο της πόλης, ήταν από τις πιο ήρεμες κι εποικοδομητικές περιόδους που έχω περάσει σε όλα τα επίπεδα, απομονωμένη πάνω στα βουνά, ανάμεσα σε Εθνικούς Δρυμούς.

Η διαδικασία της φωτογράφισης ήταν μια διαρκής περιπέτεια;

Ήταν μια εξερεύνηση. Ευρισκόμενη σε ένα μετασεισμικό τοπίο, φωτογράφιζα για το Cold Turkey, αλλά στην πορεία συνειδητοποίησα πως αυτό το υλικό δεν ανήκε εκεί.

Απέκτησε μια αυτόνομη...

...Υπόσταση. Επρόκειτο στην ουσία για την αρχική μου άρνηση να φωτογραφίσω την πόλη, γιατί ήταν τόσο έντονο το τραύμα.

Δεν τη βίωνα μόνο περπατώντας στους δρόμους της, αλλά εισχωρώντας και στο εσωτερικό, στα υπό ανοικοδόμηση σπίτια του έρημου ιστορικού κέντρου και τα γιαπιά.

"Pendulum" series

Οι κάτοικοι της πόλης σε αποδέχτηκαν;

Η αποδοχή δεν ήταν εύκολη, γιατί νιώθω ότι προσπαθούσαν να σβήσουν από τη μνήμη τους το γεγονός του σεισμού, κι όχι να αποδεχτούν το τραύμα και να το επουλώσουν.

Αυτό φαινόταν και από το πώς γινόταν η αποκατάσταση, με όρους αισθητικοποίησης, γιατί ουσιαστικά εξαλείφεται η έννοια του χρόνου από τα κτίρια. Ό,τι καλύπτεται από σκαλωσιές και μετά αποκαλύπτεται, το βλέπεις σαν να ήταν καινούριο.

Διαπραγματευόμαστε τη ζωή της πόλης, που απουσιάζει μέσω της αποκατάστασης της ύλης.

Τώρα η πόλη και τα κτίρια ζουν;

Όχι ακριβώς. Είναι πολύ αποσπασματική η ζωή.

Την Πέμπτη το βράδυ είναι το ραντεβού των νέων. H Λ’ Άκουιλα είναι φοιτητούπολη, κι επειδή τα Σαββατοκύριακα οι φοιτητές επιστρέφουν στις πόλεις τους έχουν καθιερώσει το συγκεκριμένο βράδυ για την έξοδό τους.

Αυτό είναι οξύμωρο, γιατί όλες τις υπόλοιπες μέρες περπατάς σε μια άδεια, σκοτεινή πόλη.

Αντιφατικό.

Είναι μια από τις πολλές αντιφάσεις της πόλης. Τη μέρα πλημμυρίζει από εργάτες, είναι ένα απέραντο εργοτάξιο με πολλή σκόνη κι ασταμάτητο θόρυβο. Το βράδυ επικρατεί απόλυτη σιγή.

Για μένα το Pendulum συνιστά ένα είδος μινιμαλιστικού ημερολογίου είτε το προσεγγίσεις στην καθαρά οπτική του διάσταση είτε σε συνδυασμό με το κείμενο.

Είναι ένα ημερολόγιο.  Θεώρησα ότι ένα λιτό κείμενο που δείχνει τη σχέση μου με αυτή την πόλη θα λειτουργήσει συμπληρωματικά στη φωτογραφική αφήγηση, γιατί πρόκειται κυρίως για ένα φωτογραφικό βιβλίο.

Ποια είναι γνώμη σου για το επίπεδο και την ποικιλομορφία της σύγχρονης εγχώριας φωτογραφικής παραγωγής;

Bλέπω δουλειές που ξεχωρίζουν η καθεμία στο κομμάτι της. Παρατηρώ νέους τρόπους στην αφήγηση, πιο πειραματικούς, θεματολογίες διαφορετικές, το βιβλίο -είτε πρόκειται για αυτοέκδοση ή όχι- να αποκτά ξανά αξία ως αντικείμενο.

Είναι σημαντικό να έχεις την πρόθεση να δημιουργήσεις ένα καλλιτεχνικό έργο κι αυτό να το κάνεις βίωμα. Είναι η ψυχή της δουλειάς. 

Προσωπικά εκτιμώ και την ίδια τη διαδικασία της αυτοέκδοσης. Ήταν μια περιπέτεια για σένα;

Ήταν μια πολύ μεγάλη περιπέτεια που κράτησε τριάμισι χρόνια. Ήταν μια προσωπική ανάγκη να κάνω ένα βιβλίο, γιατί επρόκειτο και για μια επανεγγραφή της μνήμης μου σε σχέση με τον τόπο.

Πήρε καιρό το ξεσκαρτάρισμα του υλικού, το editing, κι έφτασα σε ένα σημείο όπου αφαιρούσα κι αφαιρούσα μέχρι να νιώσω ότι το κείμενο μετέφερε αυτό που ένιωθα.

Το πρώτο άτομο που βοήθησε να βάλω τάξη στο υλικό ήταν ο Νίκος Μάρκου, ένας φωτογράφος που εκτιμώ. Μετά ενεπλάκη ένας φίλος γραφίστας από τους Blind Studio.

Άλλα άτομα βοήθησαν στις μεταφράσεις των κειμένων και συμβουλεύτηκα κάποιους φίλους στα τελευταία στάδια για μια γνώμη.

Κατόπιν, ακολούθησε η διαδικασία του τυπογραφείου, η συνεργασία με τον τυπογράφο, η έρευνα για το κατάλληλο χαρτί, το είδος της εκτύπωσης. Επέλεξα την offset, τον παλιό αναλογικό τρόπο με τους τσίγκους.

Όταν πήρα το πρώτο δείγμα στα χέρια μου για να το ελέγξω και να πω στον τυπογράφο ότι είμαστε εντάξει, το είχα σε ένα φάκελο στην αγκαλιά και σχεδόν έτρεμα, σαν να κρατώ ένα μωρό. Ήδη δουλεύω πάνω σε κάτι καινούριο, πιο πειραματικό. 

"Cache" series

Εστιασμένο στον ελλαδικό χώρο ή στο εξωτερικό;

Στις μισές μου δουλειές δεν έχει σημασία ο τόπος ή ο χρόνος, γιατί με τη φωτογραφία στην ουσία δημιουργώ τη δικιά μου ιστορία. Ο τίτλος της νέας δουλειάς είναι Cache.

Τίτλος και ταινίας του Χάνεκε, όπως γνωρίζεις!

Η μόνη που δεν έχω δει. (Γέλια)

Στη δική μου περίπτωση είναι μια μεταφορά για το πώς ανασύρω κομμάτια από τη μνήμη μου είτε ανήκουν στον κόσμο του ονείρου και της φαντασίας είτε τα έχω ζήσει κι ανακαλούνται σε ανεξήγητες στιγμές.

Συγκεντρώνω αυτά τα θραύσματα, τα ανασυνθέτω, και δημιουργώ μια νέα μνήμη, που μπορεί να θεωρηθεί «υπολειμματικό» αρχείο.

Προσπαθώ να ξεφύγω από τα δικά μου μοτίβα και όρια, κι αυτό είναι κάτι που θέλω. Δεν ξέρω αν το πετυχαίνω σε κάθε δουλειά, αλλά το προσπαθώ.

Οι φωτογραφίες της Στεφανίας Ορφανίδου που συνοδεύουν το κείμενο επιλέχτηκαν από την ίδια.

Το φωτογραφικό βιβλίο Pendulum σε φωτογραφίες Στεφανίας Ορφανίδου και κείμενα της ίδιας και του Πάνου Μπουρλέσσα κυκλοφορεί σε μια φροντισμένη αριθμημένη αυτοέκδοση 200 αντιτύπων.

Η Στεφανία Ορφανίδου συμμετέχει στην έκθεση Νέοι Έλληνες Φωτογράφοι 2010-2018, η οποία πραγματοποιείται στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης μέχρι τις 25 Σεπτεμβρίου.

Περισσότερες πληροφορίες για την φωτογράφο και τη δουλειά της μπορείτε να αναζητήσετε στο προσωπικό της site.