Madeleine Sackler: «Η λογοκρισία κατατρύχει πολλές χώρες»

Διατρέχοντας ανά πάσα στιγμή τον κίνδυνο να λογοκριθούν, να φυλακιστούν ή να εξοριστούν, τα μέλη του «Ελεύθερου Θεάτρου της Λευκορωσίας», της χώρας με το πιο στυγνό, ίσως, ολοκληρωτικό καθεστώς στην Ευρώπη, ανεβαίνουν κάθε βράδυ στη σκηνή. Γυρισμένο κρυφά και σε συνεργασία με ντόπιους εικονολήπτες, οι οποίοι φρόντισαν να περάσει το κινηματογραφικό υλικό λαθραία από τα σύνορα, το ντοκιμαντέρ της Αμερικανίδας Madeleine Sackler Dangerous Acts Starring The Unstable Elements Of Belarus εστιάζει σε μερικά από τα μέλη του ανατρεπτικού αυτού θεάτρου. Με αφορμή την πανελλήνια πρεμιέρα της ταινίας στα πλαίσια του 16^ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (Σάββατο 15 Μαρτίου, «Ολύμπιον», 18:15), συνομιλούμε με την σκηνοθέτρια.

Τι είναι το «Ελεύθερο Θέατρο της Λευκορωσίας», πώς πρωτοέμαθες για την ύπαρξή του και γιατί αποφάσισες να καταπιαστείς με αυτό το θέμα στο ντοκιμαντέρ σου;

Πρωτοσυνάντησα τα μέλη του «Ελεύθερου Θεάτρου της Λευκορωσίας» όταν εργάζονταν στη Νέα Υόρκη και ξεκίνησα να τα κινηματογραφώ τον Ιούνιο του 2010. Μόλις είχα ακούσει για την ιστορία τους και με σόκαρε το ότι υφίσταντο τέτοια δίωξη- απλώς και μόνο επειδή κάνουν τέχνη- στο κέντρο της Ευρώπης. Κανένα από τα άτομα, στα οποία μίλησα, δεν έδειχνε να ξέρει πως συνέβαινε κάτι τέτοιο στη Λευκορωσία κι έτσι αισθάνθηκα ότι επρόκειτο για μια σημαντική ιστορία που έπρεπε να ειπωθεί. Από κινηματογραφικής σκοπιάς, ήταν μια συναρπαστική προοπτική. Λάτρεψα το γεγονός ότι η τέχνη τους ήταν βιογραφική ή αυτοβιογραφική κι αποφάσισα να συνυφάνω τις καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις του τι συμβαίνει στους ανθρώπους της Λευκορωσίας με γυρίσματα τύπου «σινεμά βεριτέ» που θα κάναμε επιτόπου. Πραγματικά απόλαυσα την πρόκληση της ανάμειξης αυτών των δύο μορφών τέχνης.

Θα μπορούσες να μου περιγράψεις τους ανθρώπους που το αποτελούν;

Το ντοκιμαντέρ εστιάζει σε πέντε από τα μέλη του θεάτρου, το οποίο στην πραγματικότητα αριθμεί περί τα 15 συνολικά. Οι πέντε άνθρωποι, στους οποίους επικεντρωθήκαμε, είναι η Νατάλια και ο Νικολάι, ζευγάρι και συν-ιδρυτές του θεάτρου, ο Όλεγκ, ένας μεγαλύτερος σε ηλικία ηθοποιός, ο οποίος είχε μπει στη «μαύρη λίστα» του κράτους, εξαιτίας της συμμετοχής του στο θέατρο, η Γιάνα, μια νεαρή ανύπαντρη μητέρα και η Μαρίνα, άλλη μία από τις πρωταγωνίστριες, που πάλευε να είναι μακριά από τη χώρα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Καθένας απ’ αυτούς τους ανθρώπους έχει θυσιάσει πολλά, για να εργάζεται σε αυτό το θέατρο. Όλοι τους είναι εκπληκτικοί καλλιτέχνες και κίνητρό τους είναι το να μπορούν εκφράζονται με ουσιώδη τρόπο. Ίσως ακουστεί κοινότοπο, αλλά, όταν αναλογίζεσαι τι σημαίνει να υφίστασαι λογοκρισία σε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς σου, η ικανότητα να λειτουργείς έτσι αποκτά μια ιδιαίτερη βαρύτητα. Όλοι τους είναι επαγγελματίες, οι οποίοι για κάποιο διάστημα δούλεψαν στο Κρατικό Θέατρο, όπου ακόμα και θεατρικοί συγγραφείς, όπως ο Τσέχωφ, λογοκρίνονται. Θέματα που αφορούν στο σεξ, τη σεξουαλικότητα, τα ναρκωτικά, την πολιτική, την οικονομία- όλα υπόκεινται σε λογοκρισία. Πώς μπορεί να προοδεύσει μια κοινωνία, πώς μπορούν τα άτομα να μεγαλώσουν και να ωριμάσουν, όταν τίποτε απ’ όλα αυτά δεν μπορεί να συζητηθεί; To «Ελεύθερο Θέατρο» δίνει την ευκαιρία σε καλλιτέχνες και κοινό να σκεφτούν γι’ αυτά και όλοι όσοι συμμετέχουν έχουν αποφασίσει πως αξίζει τον κόπο να το διακινδυνεύσουν.

Πώς εξελίχτηκε η διαδικασία των γυρισμάτων; Εφόσον πραγματοποιήθηκε κρυφά, δεν υπήρξε επικίνδυνη, τόσο για σένα, όσο και για τους ντόπιους εικονολήπτες που βοήθησαν;

Η ασφάλεια ήταν το κύριο μέλημά μας, όταν ξεκινήσαμε να κάνουμε την ταινία κι από νωρίς αποφασίσαμε πως ο καλύτερος τρόπος να κινηματογραφήσουμε τα τμήματα του ντοκιμαντέρ που θα γυρίζονταν στη Λευκορωσία ήταν να προσλάβουμε ντόπιους εικονολήπτες, οι οποίοι διέθεταν κρατική διαπίστευση να έχουν στην κατοχή τους μία κάμερα. Δούλεψα μαζί τους μέσω skype, όπου μπορούσαν κυριολεκτικά να με «περπατήσουν» μέσα σε ένα δωμάτιο και να μου δείξουν τοποθεσίες, ή μπορούσα, αστραπιαία, να διεξαγάγω μία συνέντευξη, ώστε να πάρουμε το ακριβές υλικό που χρειαζόμασταν. Έπειτα οι εικονολήπτες πέρασαν τους σκληρούς δίσκους λαθραία από τα σύνορα και κάθε λίγους μήνες μας τους έστελναν. Ήταν εκπληκτικό το πώς πήραμε αυτό το πολύτιμο υλικό από τη χώρα. Σχεδόν ποτέ δε βλέπεις την καθημερινή ζωή στη Λευκορωσία κι έτσι αυτό, σε συνδυασμό με τις λήψεις από τις μαζικές διαδηλώσεις, αποτέλεσαν το λευκορωσικό τμήμα του ντοκιμαντέρ.

Ποια ήταν η αντίδραση των Αρχών της Λευκορωσίας; Υποθέτω ότι δε θα επιτραπεί η προβολή του ντοκιμαντέρ στη χώρα.

Δεν περιμένουμε να προβληθεί η ταινία στη Λευκορωσία επισήμως, αλλά θα τη δώσουμε σε ομάδες και άτομα, για να την παρακολουθήσουν και να τη μοιραστούν. Ιδίως υπό το φως των όσων τώρα συμβαίνουν στην Ουκρανία, ελπίζουμε να ενθαρρύνουμε συζητήσεις γύρω από το ντοκιμαντέρ. Υπάρχουν ορισμένες προβολές μέσα στο Μάρτη που θα βοηθήσουν, ώστε αυτές οι συζητήσεις να αποκτήσουν υπόσταση, κυρίως το Brussels Forum με το German Marshall Fund και η λονδρέζικη πρεμιέρα του στο Φεστιβάλ Human Rights Watch. Έτσι θα μάθουμε περισσότερα σχετικά με τους συγκεκριμένους τρόπους, με τη βοήθεια των οποίων θα μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε την ταινία ευρύτερα.

Άλλαξε καθόλου η ζωή των πρωταγωνιστών του ντοκιμαντέρ, μετά την ολοκλήρωσή του;

Η κυκλοφορία της ταινίας βρίσκεται ακόμη σε αρχικά στάδια, αλλά ελπίζουμε ότι θα συμβάλει στο να δοθεί προσοχή στο θέατρο και τη γενικότερη κατάσταση στη Λευκορωσία. Συνεργαζόμαστε με μη-κυβερνητικές και άλλες οργανώσεις, ώστε να χρησιμοποιήσουμε την ταινία για την υποστήριξη underground δημοσιογράφων που δουλεύουν εντός καταπιεστικών καθεστώτων ανά τον κόσμο και να βοηθήσουμε να χτιστεί η επίγνωση της έκτασης της λογοκρισίας, η οποία, δυστυχώς, κατατρύχει πολλές χώρες στις μέρες μας. Μας ενθουσιάζει η επικείμενη ελληνική πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ και περιμένουμε να ακούσουμε τις αντιδράσεις του κοινού εκεί!

Το ντοκιμαντέρ της Madeleine Sackler Dangerous Acts Starring Τhe Unstable Elements Οf Belarus προβάλλεται σε πανελλήνια πρεμιέρα στα πλαίσια του 16^ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το Σάββατο 15 Μαρτίου, στον κινηματογράφο «Ολύμπιον», ώρα 18:15, παρουσία της παραγωγού της ταινίας, Andrea Meditch. Επαναληπτική προβολή: Κυριακή 16 Μαρτίου, αίθουσα «Σταύρος Τορνές», Αποθήκη 1, Λιμάνι, 20:30.

Η πρώτη δημοσίευση της συνέντευξης έγινε στο http://www.3pointmagazine.gr .