Καρίμ Κατάν: «Το να ανήκεις μπορεί να είναι τόπος αντίστασης, αλλά και υποδούλωσης»

 

Καρίμ Κατάν (Φωτογραφία: Rebecca Topakian)

Γεννημένος στην Ιερουσαλήμ, με καταγωγή από τη Βηθλεέμ και κάτοικος Γαλλίας, ο Παλαιστίνιος συγγραφέας, ποιητής και δοκιμιογράφος Καρίμ Κατάν είναι από τις ανερχόμενες φωνές της σύγχρονης αραβικής λογοτεχνίας.

Συνομιλώντας μαζί του με αφορμή την κυκλοφορία στα ελληνικά του μυθιστορήματός του Το παλάτι των δύο λόφων, μιας σπουδής στην Ιστορία, τη μνήμη, την απώλεια και τον χρόνο.

Έχεις γεννηθεί στην Ιερουσαλήμ, κατάγεσαι από τη Βηθλεέμ και, σύμφωνα με το βιογραφικό σου, γράφεις μυθιστορήματα, δοκίμια και ποίηση τόσο στα αγγλικά όσο και στα γαλλικά.

Γιατί προτιμάς να γράφεις σ’ αυτές τις γλώσσες και όχι στα αραβικά;

Φοίτησα στο γαλλικό σχολείο στην Ιερουσαλήμ.

Αν και μιλάω άπταιστα τα παλαιστινιακά αραβικά και είναι η γλώσσα την οποία χρησιμοποιώ στην καθημερινή μου ζωή με την οικογένεια και τους φίλους μου στην Παλαιστίνη, δεν τα γράφω καθόλου καλά.

Τα γαλλικά -και σε μικρότερο βαθμό τα αγγλικά- ήταν πάντα οι γλώσσες που χρησιμοποιώ για να γράφω.

Αλλά για να είμαι ξεκάθαρος, μου αρέσει επίσης να τα χρησιμοποιώ και τα γαλλικά έχουν γίνει, για κάθε σκοπό και πρόθεση, η κύρια γλώσσα μου.

Το Παλάτι των δύο λόφων, το πρώτο μυθιστόρημά σου που μεταφράζεται στα ελληνικά, είναι μια σπουδή στην Ιστορία, τη μνήμη, την απώλεια και τον χρόνο.

Αφηγητής του είναι κυρίως ο 30χρονος Φαϊσάλ, ο οποίος γυρίζει στο χωριό του αφού λαμβάνει ένα μυστηριώδες αγγελτήριο θανάτου που μπορεί να είναι αληθινό - ή όχι. Γιατί αποφάσισες ο κεντρικός ήρωας να είναι Παλαιστίνιος της Διασποράς;

Νομίζω ότι η εμπειρία του Φαϊσάλ, ενός διασπορικού υποκειμένου, αναφέρεται στον μέγιστο βαθμό στης εξορία και στο τι συμβαίνει στη μνήμη όταν δεν έχεις πρόσβαση -ή έχεις περιορισμένη πρόσβαση- στους χώρους της παιδικής σου ηλικίας.

Αυτό είναι το χάσμα, η δυσφορία, που ήθελα να εξερευνήσω στο Παλάτι.

Και πώς διαχειρίζεσαι τα φαντάσματα της Ιστορίας, της μνήμης, της απώλειας και του χρόνου, είτε σε σχέση με την Παλαιστίνη είτε σε ένα πιο αφηρημένο επίπεδο;

Γενικά, με ενδιαφέρουν οι ιστορίες για στοιχειώματα και τι απομένει όταν τα πράγματα και οι άνθρωποι έχουν φύγει. Αυτές είναι ιστορίες όχι μόνο για την Παλαιστίνη, αλλά και για τη θλίψη και για το πώς μας στοιχειώνουν τα πολλά παρελθόντα μας.

Κατά μία έννοια, το Παλάτι είναι στην πραγματικότητα μια ιστορία με φαντάσματα ή ένα γοτθικό μυθιστόρημα που ασχολείται με έναν ανησυχητικό κόσμο.

«Tην Παλαιστίνη δεν μου την έμαθαν ποτέ· τη δέχτηκα σαν παρακαταθήκη, σαν κατάρα», εξομολογείται ο Φαϊσάλ. Κι αλλού, δηλώνει: «Αυτός ο τόπος είναι σαν τον ερωτικό πόνο. Περιμένουμε τη θεραπεία».

Συμπυκνώνουν οι παραδοχές του στάση σου έναντι της Παλαιστίνης; Είναι η πατρίδα σου ένα εγκαταλελειμμένο, αλλά άθικτο, παλάτι στα πρόθυρα της κατάληψης και της επαναοικειοποίησης από τους Ισραηλινούς εποίκους;

Δε νομίζω ότι αυτά που λένε οι χαρακτήρες μου είναι αυτά που σκέφτομαι ή είμαι εγώ.

Υποθέτω πως ένας συγγραφέας είναι παντού και πουθενά σε ένα μυθιστόρημα. Επομένως, αυτές οι παραδοχές είναι εν μέρει δικές μου.

Νομίζω ότι στοχεύουν επίσης να αναλογιστούν πώς το να ανήκεις κάπου μπορεί να είναι ταυτόχρονα ένας τόπος αντίστασης, ελευθερίας, αλλά και υποδούλωσης.

Όλοι οι χαρακτήρες προσπαθούν να κατανοήσουν αυτά τα τρία πράγματα. Αλλά ως Παλαιστίνιοι, ακόμη περισσότερο σήμερα από ό,τι όταν γράφτηκε το Παλάτι, έχουμε έντονη επίγνωση της απειλής της στέρησης περιουσίας και της εξαφάνισης.

«Δεν έχω καμία νοσταλγία. Ζω στο μέλλον, όταν οι κόσμοι μας θα έχουν γιατρευτεί, όταν ο τόπος θα επιστρέψει στην καθαρότητα ενός πρωινού που πάλλεται», διακηρύσσει η Ναουάλ.

Ζεις κι εσύ με την προσδοκία της εμπειρίας εκείνου του «πρωινού που πάλλεται»;

Νομίζω ότι δεν έχουμε άλλη επιλογή, ακόμα και όταν αυτοί οι ορίζοντες φαίνεται να εξαφανίζονται γρηγορότερα κάθε μέρα!

Το γκέι στοιχείο είναι οργανικά συνυφασμένο με την αφήγηση, καθιστώντας την ανάγνωση του Παλατιού των δύο λόφων μια αισθησιακή -κατά καιρούς οδυνηρά- εμπειρία. Θα ήθελες να μου εξηγήσεις περισσότερα γι’ αυτήν την επιλογή;

Για μένα, το κουίρ στοιχείο σε αυτό το μυθιστόρημα είναι εξ ορισμού. Είναι εκεί. Είναι ο κόσμος στον οποίο πρέπει να εισέλθει ο αναγνώστης: όχι μόνο ο αφηγητής είναι κουίρ, αλλά και ο ίδιος ο κόσμος φαίνεται μέσα από τον φακό.

Δεν είναι λοιπόν τόσο ένα σημείο της πλοκής, αλλά μάλλον ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά, το υλικό, το πράγμα από το οποίο είναι φτιαγμένος ο χαρακτήρας και ο κόσμος.

Γίνεται πολύ πιο ξεκάθαρο στο επόμενο μυθιστόρημά μου, που είναι μια ιστορία αγάπης.

Αλλά ήταν σημαντικό για μένα, στο Παλάτι, να προσκαλέσω τον αναγνώστη να εισέλθει σε έναν κουίρ κόσμο χωρίς εξήγηση, χωρίς δικαιολογία.

Στιλιστικά, το μυθιστόρημά σου μπορεί να ενταχθεί στο είδος του μαγικού ρεαλισμού. Πώς συνδέεσαι με τον μαγικό ρεαλισμό τόσο ως αναγνώστης όσο και ως συγγραφέας;

Δεν ξέρω αν είναι ακριβώς μαγικός ρεαλισμός. Συχνά ορίζεται έτσι, αλλά νομίζω ότι του λείπουν ορισμένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά του είδους.

Καταλαβαίνω γιατί θα μπορούσε να είναι: με την έννοια πως εδώ, το υπερφυσικό, το μαγικό, είναι μέρος της καθημερινής ζωής και καταδεικνύει εν μέρει τον παραλογισμό της ζωής υπό κατοχή.

Λέω συχνά ότι οι συγγραφείς και πρώτα απ’ όλα οι αναγνώστες και εμείς οι ίδιοι οριζόμαστε από τους γαλαξίες των βιβλίων και των κειμένων που διαβάζουμε.

Για μένα, το Παλάτι είναι πιο κοντά σε βιβλία όπως το Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο της Σίρλεϊ Τζάκσον, με τη γοτθική του ατμόσφαιρα τρόμου.

Αν και είναι επίσης μια ιστορία για την παιδική ηλικία και τις αναμνήσεις της· για το αίσθημα του ανήκειν και το αίσθημα του μη ανήκειν...

Η γενοκτονία των Παλαιστινίων σε Γάζα και Δυτική Όχθη από τον σιωνιστικό πολιτικοστρατιωτικό μηχανισμό και ο αγώνας για τον τερματισμό της με κάθε δυνατό μέσο συμπυκνώνει το μείζον ηθικοπολιτικό διακύβευμα της εποχής μας.

Γιατί ορισμένα μέρη του κόσμου, τουλάχιστον σε κρατικό/κυβερνητικό επίπεδο -σε Δύση και εν μέρει σε Ανατολή- είτε αποστρέφουν το βλέμμα τους είτε επιλέγουν να είναι ηθικά, πολιτικά ή στρατιωτικά συνένοχα στα καθημερινά εγκλήματα;

Ζω στη Γαλλία και συμμετέχω στην ευαισθητοποίηση του κοινού εδώ. Συχνά μου κάνουν αυτήν την ερώτηση.

Μερικές φορές θέλω απλώς να την απαντήσω: γιατί να ξέρω εγώ; Γιατί εσύ πιστεύεις ότι το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου είναι, αν όχι σιωπηλό, τουλάχιστον εφησυχασμένο και δεν επιβάλλει κυρώσεις;

Νομίζω πως στη Δύση υπάρχει ένας εγγενής, αν και όχι πάντα δημόσια ομολογημένος, αντιαραβικός ρατσισμός, εξ ου και η επιλογή των πολιτικών ελίτ να είναι συνένοχες στη γενοκτονία.

Ναι, συμφωνώ - και σε μέρη όπως η Γαλλία με πολύ πρόσφατη Ιστορία αποικιοκρατίας επίσης...

Και τέλος, ποιο το νόημα της γραφής -και της τέχνης γενικότερα- αν δεν μπορεί να συμβάλει στην εξάλειψη της ηθικής διαστροφής η οποία επιτρέπει και ενθαρρύνει τη διαιώνιση της/των γενοκτονίας/γενοκτονιών;

Αυτό είναι ένα ερώτημα που πρέπει να θέτουμε στον εαυτό μας κάθε μέρα.

Φυσικά, συχνά τα βιβλία φαίνονται ανίσχυρα μπροστά στον ακροδεξιό εξτρεμισμό, στα δισεκατομμύρια δολάρια που δαπανώνται σε εξοπλισμούς και στην καταστροφή ανθρώπων και πλανήτη.

Αλλά, δεν μπορώ παρά να ελπίζω, βαθιά μέσα μου, -ίσως ανόητα- ότι ένα βιβλίο μπορεί να έχει μια μεγαλύτερη, πιο αργή, βαθύτερη επίδραση στους ανθρώπους.

Ευχαριστώ θερμά τις Εκδόσεις βιβλιοπωλείον της Εστίας για τη πολύτιμη συνδρομή τους στην υλοποίηση της συνέντευξης και τον συγγραφέα για την άμεση ανταπόκριση, καθώς και για την παραχώρηση της φωτογραφίας του.

Το μυθιστόρημα του Καρίμ Κατάν Το παλάτι των δύο λόφων κυκλοφορεί στα ελληνικά από της Εκδόσεις βιβλιοπωλείον της Εστίας σε μετάφραση του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου.