Γιώργος Κατσής: «Μ’ ενδιαφέρει το σινεμά όπου όλοι ριψoκινδυνεύουμε κάτι»

 

Το τόσο οικείο πορτρέτο ενός κωμικοτραγικού σύγχρονου ήρωα, του τράπερ MJ, σκιαγραφεί η ομώνυμη -και πολυβραβευμένη φέτος στην Δράμα- μικρού μήκους ταινία του Γιώργου Φουρτούνη.

Μια συνάντηση με τον πρωταγωνιστή του MJ, Γιώργο Κατσή, ο οποίος κέρδισε το Βραβείο Ανδρικής Ερμηνείας, ενόψει των 30ών Νυχτών Πρεμιέρας (2-14 Οκτωβρίου).

Είσαι πολυσχιδής προσωπικότητα: γράφεις, παίζεις, σκηνοθετείς. Σε ποιον βαθμό αλληλοτροφοδοτούνται αυτές οι ιδιότητές σου κάνοντάς σε να προχωράς παραπέρα - ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης;

Όταν δεν μπαίνεις σε μια καλλιτεχνική διαδικασία υιοθετώντας αυστηρά έναν ρόλο, είναι πιθανόν να μην έχεις παλιακές και κουραστικές ερωτήσεις σχετικά μ’ αυτήν.

Ως ηθοποιός, για παράδειγμα, μπορείς να κατανοείς και άλλα πράγματα πέρα από το πώς πρέπει να παιχτεί μια σκηνή, όπως την διαδικασία του φωτισμού ή τις απαιτήσεις του κάδρου.

Το να έχεις, λοιπόν, αντίληψη αυτών των πραγμάτων σε τεχνικό επίπεδο, αλλά και από άποψη ευρύτερης καλλιέργειας, σε βοηθάει να συνεννοείσαι καλύτερα με τους υπόλοιπους συντελεστές.

Το σινεμά είναι κάτι τόσο βασισμένο στον σκηνοθέτη που, μόλις ως ηθοποιός το αποδεχτείς, σου δίνει μεγαλύτερη ελευθερία να υπάρχεις σε μια ταινία.

Ομολογώ ότι δεν είχα ποτέ σκεφτεί τον κινηματογράφο ως μια τόσο «σκηνοθετο-κεντρική» διαδικασία.

Μου φαίνεται, μάλιστα, περιοριστικό να αφήνεσαι στην ματιά του σκηνοθέτη. Εσύ, ωστόσο, αντιλαμβάνεσαι αυτό το «άφημα» ως κάτι απελευθερωτικό.

Το να παραδοθείς στην ματιά του σκηνοθέτη, επειδή αντιλαμβάνεσαι ένα συνολικότερο όραμα το οποίο απαιτεί περισσότερους ανθρώπους για να υλοποιηθεί, καθιστά και σένα συνδημιουργό.

Σε περίπτωση, αντιθέτως, κατά την οποία ο εκάστοτε σκηνοθέτης δεν καταλαβαίνει για ποιο πράγμα μιλάει, η συγκεκριμένη στάση με βοηθάει να μην εμπλέκομαι τόσο πολύ προσωπικά.

Όταν, επομένως, παραδίδεσαι σε κάτι που είναι κατώτερο των όποιων προσδοκιών σου, αρκεί η κατακτημένη στο μεταξύ εμπειρία ώστε να εξισορροπήσεις την απογοήτευση με την ανάγκη εμπλοκής με τον τρόπο που έχεις μάθει να το κάνεις;

Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, καθώς τόσο το σινεμά όσο και η μουσική είναι ομαδικά «σπορ».

Στο θέατρο, για παράδειγμα, έχω δει πολλές παραστάσεις στις οποίες σώζουν των κώλο του σκηνοθέτη οι ηθοποιοί, οδηγώντας το κοινό να πιστέψει πως ο σκηνοθέτης έχει πετύχει κάποιο επίτευγμα.

Στο σινεμά, μια ταινία σώζεται και με άλλους τρόπους. Από έναν κακό σκηνοθέτη, ωστόσο, δυστυχώς δε σώζεσαι με τίποτα.

Ζητούμενο, σε κάθε περίπτωση, είναι το να είναι ένα δημιούργημα όμορφο. Ένα δημιούργημα αρχίζει να μ’ ενδιαφέρει όταν μπορώ ν’ αντιλαμβάνομαι την ομαδική δουλειά γύρω από αυτό.

Περνώντας στο MJ του Γιώργου Φουρτούνη, για το οποίο κέρδισες το Βραβείο Ανδρικής Ερμηνείας στο φετινό Φεστιβάλ Δράμας, και η δικιά σου συμβολή στην δόμηση του πρωταγωνιστικού χαρακτήρα υπήρξε πολύτιμη.

Θα ήθελα να μου την αναλύσεις λίγο περισσότερο.

Ίσως πρόκειται για την πρώτη ταινία του Γιώργου που είναι τόσο βασισμένη πάνω σ’ έναν χαρακτήρα.

Θέλει να μελετήσουμε το κοινωνικό φαινόμενο το οποίο οδηγεί τον χαρακτήρα να υιοθετήσει την συγκεκριμένη περσόνα.

Οπότε, η ευθύνη που δίνεται στον ηθοποιό ο οποίος ενσαρκώνει έναν τέτοιο χαρακτήρα δεν μπορεί να είναι μονόδρομη. Λόγω, λοιπόν, του μεγέθους της ευθύνης, πρέπει η συνεννόηση σκηνοθέτη-ηθοποιού να γίνει από κοινού.

Είναι πολύ σημαντικό το ότι με τον Γιώργο είμαστε επί πολλά χρόνια φίλοι, χωρίς αυτό να σημαίνει πως, επειδή είμαστε φίλοι, με εμπιστεύτηκε και με πήρε στην ταινία.

Ο Γιώργος είναι πολύ εξονυχιστικός σκηνοθέτης και θέλει να είναι οι συνθήκες κατάλληλες ώστε το κάθε φιλμ του να υλοποιηθεί όπως ακριβώς το θέλει. Γι’ αυτό ο Φουρτούνης είναι ο Φουρτούνης κι οι υπόλοιποι, οι υπόλοιποι!

Αν, επομένως, δε θεωρούσε ότι μπορώ να φέρω εις πέρας τον ρόλο μου, δε θα με διάλεγε. Η φιλική μας σχέση συνιστούσε απλώς μια ευχάριστη συγκυρία.

Όντας εκεί από την στιγμή που έγραφε το σενάριο, ήταν σαν να είχα ξεκινήσει πρόβες πριν καν ξεκινήσουμε τα γυρίσματα, χρόνια πριν!

Ο τρόπος δουλειάς συνίστατο στην διατύπωση ερωτήσεων σχετικά με την κάθε πτυχή του χαρακτήρα του MJ: από το τι χρώμα μαλλί έχει, το τι τατουάζ χτυπάει και το τι κομμάτια γράφει μέχρι το τι ειπώνεται ή δεν ειπώνεται σε κάθε σκηνή.

Ο ΜJ είναι, χωρίς αμφιβολία, ένας περίπλοκος ήρωας. Είναι ταυτόχρονα κωμικός και τραγικός, ή είναι περισσότερο τραγικός;

Όλοι οι άνθρωποι που έχουν μια δυνατή αίσθηση του χιούμορ το χρησιμοποιούν ως έναν αμυντικό μηχανισμό για την επούλωση τραυμάτων. Η κωμωδία, συνεπώς, δεν είναι καθόλου μακριά από την τραγωδία.

Σε κάθε άνθρωπο που προσπαθεί να σε κάνει να γελάσεις κρύβεται κάτι πολύ τραυματικό.

Χρειάζεται μια δόση χιούμορ για να αποσπάσεις την προσοχή του κοινού από την τραγωδία η οποία έρχεται στο φιλμ.

Ήταν, λοιπόν, πολύ σημαντικό μέλημα του Γιώργου ν’ αποτυπωθεί το πραγματικό τραύμα, η πραγματική φωνή του χαρακτήρα του MJ όταν πια έχει απαλλαγεί από κάθε μάσκα. Προσωπικά, με φόβιζε αν τελικά θα συνέβαινε αυτό.

Υπήρξε, για σένα, ο συγκεκριμένος ρόλος εξίσου δύσκολος ή «εύκολος» με οποιονδήποτε άλλο ή είχε κάποιες ιδιαίτερες απαιτήσεις;

Η δυσκολία στο σινεμά είναι ότι μια ιστορία δε γυρίζεται με την σειρά με την οποία διαδραματίζεται και πολλές συνθήκες σε «αποσυγκεντρώνουν» συνέχεια.

Ιδιοσυγκρασιακά, έχω πολύ μεγάλο πρόβλημα με την επανάληψη των λήψεων. Φθείρομαι πολύ γρήγορα. Γι’ αυτό και επενδύω στην πρώτη λήψη.

Και δεν μπορώ να ακούω μαλακίες από παλαιότερες «καραβάνες» του τύπου: «Οι δυο-τρεις πρώτες λήψεις θα πάνε άπατες».

Πέραν όσων προανέφερα, η μεγαλύτερη -εν προκειμένω- απαίτηση ήταν πως δεν ήθελα ν’ απογοητεύσω τον φίλο μου. Ο μεταξύ μας δεσμός ήταν ξεκάθαρα το αντικείμενο με το οποίο ασχολούμασταν. Η φιλία μου με τον Γιώργο διατρέχει την ταινία.

Εντέλει, απέδωσε καρπούς η συνύπαρξή σας - αρχικά σε φιλικό, κατόπιν σε καλλιτεχνικό επίπεδο.

Αν το διακύβευμα δεν αφορά στους ανθρώπους που φτιάχνουν κάτι, η διαδικασία της δημιουργίας αποτυγχάνει. Το σινεμά δε λειτουργεί σε αυστηρά επαγγελματικό επίπεδο.

Εμένα, μ’ ενδιαφέρει το σινεμά όπου όλοι ριψoκινδυνεύουμε κάτι και όπου, σε όσο χρόνο διαθέτουμε, προσπαθούμε να συνδεθούμε όσο πιο βαθιά γίνεται.

Ως χαρακτήρας, πόσα περισσότερα συμπυκνώνει ο MJ σε σχέση με την κοινωνία στην οποία ζούμε;

Μ’ αρέσει πολύ αυτό που ρωτάς.

Τις μέρες του Φεστιβάλ γινόταν, σε επίπεδο δημοσιογραφικής κριτικής, μια συζήτηση για τα δομικά στοιχεία αυτού του χαρακτήρα σαν να επρόκειτο για κάτι περίεργο που αδυνατούμε να εξηγήσουμε και το οποίο επ’ ουδενί δεν είμαστε εμείς.

Εμείς, αντιθέτως, είμαστε, απέναντι σ’ έναν τέτοιο τράπερ, καλλιεργημένοι και πολυδιάστατοι.

Αν, όμως, αναλογιστείς τις επιλογές που κάνουν οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους, δεν είναι καθόλου μακριά από εκείνες ενός MJ.

Υπάρχει, για παράδειγμα, φοβερή και βαθιά εμμονή -και κακώς- στον Έλληνα με το τι εντύπωση θα προξενήσει, κι όχι μόνο σε επίπεδο εμφάνισης.

Αν, μάλιστα, κάποιος κρίνει έναν άλλο βάσει της εμφάνισής του, είναι εκατό φορές πιο ρηχός.

Η εμμονή με το χρήμα την οποία έχει ένας τράπερ είναι βαθιά εμμονή του Έλληνα. Ο Έλληνας σκέφτεται μόνο τα χρήματα.

Σκέψου με τι ευκολία οι κληρονόμοι ανακαινίζουν διαμερίσματα που με αίμα έχτισαν οι πρόγονοί τους για να τα μετατρέψουν σε Airbnb. Δε γίνεται να υπάρχει ο MJ αν η κοινωνία δεν είναι ο MJ.

Αν θες να προκύψει μια πολιτική θέση από μια ταινία την οποία έχεις φτιάξει, πρέπει να «σκύψεις» κυρίως σε τέτοιες προσωπικότητες.

«Σκύβουν» σε τέτοιες προσωπικότητες σκηνοθέτες και σκηνοθέτριες του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου;

Παρακολουθώντας, με πολλή αγάπη, σύγχρονες ελληνικές ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους, διαπιστώνω πως ο κεντρικός χαρακτήρας τους είναι ένας κατά κανόνα αθώος άνθρωπος που προσπαθεί να υπερνικήσει ένα βαθιά κακό σύνολο.

Πρόκειται για μια λανθασμένη φαντασίωση του δημιουργού σε σχέση με το σινεμά και την κοινωνία. Πολλοί σκηνοθέτες νομίζουν ότι είναι πρωταγωνιστές έργων και «γράφουν» τον εαυτό τους ως καλό, περιθωριοποιημένο και πονεμένο.

Σε περίπτωση, ας πούμε, που θες να κάνεις μια τρανς ταινία, θα είναι πολύ βαθύτερη αν αυτός ο οποίος μαχαιρώνει τον/την τρανς είναι ο πρωταγωνιστής.

Συμπεριφερόμαστε σαν αυτοί οι μαχαιροβγάλτες να φύτρωσαν από την γη. Πρέπει περπατήσεις με τα παπούτσια τους, αν θέλεις ν’ αλλάξει κάτι. Είναι επώδυνα παπούτσια, αλλά πρέπει να τα φορέσεις.

Ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα πρέπει να γίνει πιο αμφιλεγόμενο ηθικά, αναδεικνύοντας χαρακτήρες που δεν έχουν έναν «καθαρό» ηθικό άξονα, προκειμένου να ξεκινήσουν οι συζητήσεις.

Ο ΜJ, ως χαρακτήρας, απογυμνώνει τον θεατή. Όποιος εκ των θεατών συγκινείται μ’ έναν τέτοιο χαρακτήρα, αφήνει χώρο στον εαυτό του να σκεφτεί κάποια πράγματα.

Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να βγαίνεις από «καλούπια» - σκηνοθετικά, σεναριακά, υποκριτικά;

Για έναν άνθρωπο ο οποίος θα ασχοληθεί με την τέχνη είναι ό,τι πιο δύσκολο να αποδεχτεί πως δεν είναι ο Μότσαρτ, δεν είναι ο Κασσαβέτης, ούτε θα γίνει ο Ταρκόφσκι.

Το ζήτημα είναι ν’ αντιληφθείς ότι δεν έχεις τον έλεγχο της ζωής σου. Δεν είναι το σινεμά ένα μέσο διά του οποίου θα φτιάξεις μια ιστορία η οποία θα σου δώσει την εντύπωση πως έχεις τον έλεγχο της ζωής σου.

Πρέπει να μιλήσεις για την απουσία του ελέγχου. Το καθεστώς εντός του οποίου ζούμε -που δημοκρατικό σίγουρα δεν είναι- σου υπαγορεύει ότι δεν ελέγχεις τα πράγματα.

Δυστυχώς, στο σινεμά έχει χαθεί πλέον το νήμα της συνέχειας από τον έναν άνθρωπο στον άλλο.

Κάποτε, για παράδειγμα, μαθαίναμε από κάποιον περί αναρχίας, δίσκων, ταινιών. Μαθαίναμε και μέσα από έναν μεγάλο έρωτα. Σήμερα όχι.

Κι αυτό αντανακλάται στον τρόπο με τον οποίο δε σκεφτόμαστε πολιτικά στην εποχή μας και στο πόσο διαβάζουμε ή εντρυφούμε και αγαπάμε τον κινηματογράφο και τις ταινίες ως σκηνοθέτες.

Εσύ, γιατί αγαπάς την τέχνη;

Προσωπικά, αποφάσισα ν’ ασχοληθώ με τα καλλιτεχνικά γιατί με μεγαλώνουν ως άνθρωπο.

Έπρεπε πρώτα να μεγαλώσω για να με χωρέσει το θέατρο και να κάνω σινεμά. Για ν’ ασχοληθείς με την τέχνη, πρέπει ν’ ανταποκρίνεσαι στις απαιτήσεις της.

Ως καλλιτέχνης δεν είναι κάποιος ανώτερος από έναν άλλο άνθρωπο. Απλώς εργάζονται σε διαφορετικά πεδία. Δεν κοιτάζω κάποιον αφ’ υψηλού επειδή κάνω τέχνη.

Αυτό το σύμπλεγμα, όμως, το βιώνουν σκηνοθέτες που θεωρούν πως δεν αρκεί να βλέπουν φιλμ ως καλοί θεατές. Μια τέτοια ψευδαίσθηση δεν απέχει πολύ από την ψευδαίσθηση του MJ.

Όλοι οι καλοί θεατές θέλουν να γίνουν σκηνοθέτες -ή, κατά περίπτωση, συγγραφείς- και δε μας έμειναν καλοί θεατές, τελικά. Γι’ αυτό και βλέπουμε οι σκηνοθέτες τις ταινίες μεταξύ μας. Κάπως έτσι την γαμήσαμε!

Η ταινία του Γιώργου Φουρτούνη MJ με πρωταγωνιστή τον Γιώργο Κατσή έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Εθνικό Διαγωνιστικό του 47^ου Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας, όπου κέρδισε πέντε βραβεία.

Ο Γιώργος Κατσής απέσπασε το Βραβείο Ανδρικής Ερμηνείας.

Το MJ συνεχίζει το εγχώριο ταξίδι του στις 30ές Νύχτες Πρεμιέρας (2-14 Οκτωβρίου) και στο 65^ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (31 Οκτωβρίου-10 Νοεμβρίου).