Χόρχε Γκαλάν: «Νοσταλγώ μια χώρα που έληξε με τον Εμφύλιο της δεκαετίας του ‘80»

«Παιδί» του Εμφυλίου του Ελ Σαλβαδόρ, ο βραβευμένος συγγραφέας και ποιητής Χόρχε Γκαλάν μάς προσφέρει με το πρόσφατο μυθιστόρημά του Τα δικά μας χρόνια το θραυσματικό «πανόραμα» ενός αιώνα πολυτάραχης σαλβαδοριανής Ιστορίας.

Μια άκρως διαφωτιστική συνομιλία μαζί του.

Γράφεις -ποίηση, μυθιστορήματα, παιδικά βιβλία- από τα δεκαεννιά σου. Είναι όλα μέσα προς επίτευξη του ίδιου σκοπού, «μονοπάτια» μέσα από τα οποία φτάνεις στον ίδιο προορισμό- υπαρξιακό, λογοτεχνικό, ψυχικό;

Είναι διαφορετικοί δρόμοι που οδηγούν στην ίδια πόλη.

Στο τέλος, όλα είναι λογοτεχνία. Αν και υπάρχει ένα μονοπάτι που είναι πιο βραχύ και πιο έντονο: η ποίηση. Άλλο ένα, πιο εκτεταμένο και δυσκολότερο, είναι το μυθιστόρημα.

Και υπάρχει κι ένα που διασχίζει όμορφα δάση: η παιδική και η νεανική λογοτεχνία.

Είσαι ένας εξέχων εκπρόσωπος του μαγικού ρεαλισμού, όπως είναι εμφανές και στα Δικά μας χρόνια, που πρόσφατα κυκλοφόρησαν στα ελληνικά. Τι σε συναρπάζει πιο πολύ σ’ αυτό το είδος;

Υπάρχει μια ορθολογική διάσταση πίσω από την υιοθέτησή του;

Ποτέ δε σκέφτομαι τον μαγικό ρεαλισμό. Σκέφτομαι την προφορική παράδοση. Αφηγούμενος αυτές τις ιστορίες με αυτόν τον τρόπο με φέρνει πλησιέστερα στον παλιό τρόπο εξιστόρησης στους ανθρώπους μας.

Υπάρχουν πολλές ιστορίες που περιέλαβα στα Δικά μας χρόνια, τις οποίες μού είχαν αφηγηθεί με αυτόν τον τρόπο. Δεν υπήρχε σχεδόν καμία διαφορά ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα.

Το μυθιστόρημα Τα δικά μας χρόνια παρέχει ένα κατακερματισμένο «πανόραμα» ενός αιώνα σαλβαδοριανής Ιστορίας.

Στον πυρήνα του, ωστόσο, βρίσκεται η αναζήτηση του αφηγητή για την Μερσέδες, τη χαμένη του αγάπη, και μια προσπάθεια ανασύστασης της μνήμης της. Συμφωνείς;

Ναι, συμφωνώ. Τα μυθιστορήματα Τα δικά μας χρόνια, Το δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού και Νοέμβριος επιζητούν να μιλήσουν για τον 20ό αιώνα στη χώρα μου σε διαφορετικές στιγμές και διαστάσεις.

Στα πρώτα δύο μυθιστορήματα το ασυνήθιστο είναι παρόν σε κάθε λεπτό, παρά τις δραματικές στιγμές. Στην τελευταία ιστορία, αυτή που ακολουθεί τα Δικά μας χρόνια, το φρικτό έπεται του ασυνήθιστου.

Αυτό έχει συμβεί στη χώρα μου, γι’ αυτό και το έγραψα κατ’ αυτόν τον τρόπο.

Ο αφηγητής είναι επίσης σταδιακά ανίκανος να ταυτιστεί με το Ελ Σαλβαδόρ του παρόντος, σε αντίθεση με τη χώρα των δικών τους χρόνων. Ισχύει και για σένα αυτό το αίσθημα αποξένωσης σε οποιοδήποτε επίπεδο;

Νοσταλγώ μια χώρα που δεν ήξερα, μια χώρα που έληξε με τον Εμφύλιο της δεκαετίας του ’80. Από τότε και στο εξής, είμαστε ένα μείγμα. Η ταυτότητά μας είναι εν πολλοίς χαμένη. Περιλαμβάνω τον εαυτό μου σ’ εκείνους που περπατούν στη σκιά.

H θρησκεία, τα θρησκευτικά ήθη και οι πρακτικές χαρακτηρίζουν την αφήγησή σου. Θεωρείς τον εαυτό σου θρησκευόμενο, έχεις λάβει θρησκευτική ανατροφή;

Κι αν ναι, πώς αυτή «μεταφράζεται» σε αυτό που είσαι και στα θέματα για τα οποία και τον τρόπο που γράφεις;

Δεν ασκώ τη θρησκευτικότητα για την οποία μιλάνε τα μυθιστορήματά μου. Με το να γράφω γι’ αυτή τη διάσταση, προσπαθώ απλώς να λάβω υπόψη τι συμβαίνει στην κοινωνία μου. Δε νιώθω ευθέως επηρεασμένος από αυτή.

H σφαγή, γνωστή ως La Matanza, 30.000 κυρίως αυτοχθόνων, που πραγματοποιήθηκε από το καθεστώς του Μαξιμιλιάνο Ερνάντες Μαρτίνες το 1932, ανακατασκευάζεται γλαφυρά στο μυθιστόρημά σου.

Αισθανόσουν ηθικά υποχρεωμένος να αποτίσεις φόρο τιμής στη μνήμη αυτού του γεγονότος, η οποία ξεθωριάζει;

Χρειαζόμουν να μιλήσω γι’ αυτή. Δεν ξέρω αν επρόκειτο για ηθική αναγκαιότητα, αλλά ήθελα να το κάνω. Ήθελα να πω τι συνέβη. Ήθελα να φέρω στο παρόν αυτό το φρικτό γεγονός της Ιστορίας μας.

Η έκδοση του Νοέμβριου, του προηγούμενου μυθιστορήματός σου, οδήγησε σε απειλές θανάτου εναντίον σου, που σε ανάγκασαν να ζητήσεις πολιτικό άσυλο στο εξωτερικό. Ποιες πολιτικές ή άλλες δυνάμεις ενοχλήθηκαν από το βιβλίο σου;

Οι απειλές ήταν πάντα ανώνυμες, οπότε δεν μπορώ να αναφέρω μια πολιτική δύναμη.

Σχετικά με τα γεγονότα που συμβαίνουν στο μυθιστόρημα, μια δίκη βρίσκεται σε εξέλιξη στην Ισπανία αυτόν τον μήνα (σημ.: τον Ιούλιο του 2020), με μόνο έναν από τους εμπλεκόμενους στρατιωτικούς στο εδώλιο.

Η ετυμηγορία αναμένεται μέσα στις επόμενες μέρες. 

Θα μπορούσες να περιγραφείς ως «παιδί» του Εμφυλίου του Ελ Σαλβαδόρ. Σε ποιον βαθμό σε έχει διαμορφώσει η εμπειρία εκείνης της περιόδου;

Δεν ήξερα σε ποιον βαθμό με είχε διαμορφώσει μέχρι που ξεκίνησα να γράφω και είχα την ανάγκη να δώσω απαντήσεις στον εαυτό μου: απαντήσεις σε σχέση με το γιατί και το πώς εισήλθαμε σ’ εκείνη τη σκοτεινιά και γιατί δε μας εγκατέλειψε η βία.

Παραμένουμε μια από τις πιο επικίνδυνες χώρες στον κόσμο.

Εκτός αυτού, ένιωθα την ανάγκη να εξιστορήσω τις δικές μου εμπειρίες από εκείνη την περίοδο.

Λίγα είναι γνωστά -τουλάχιστον σε μένα- για την κουλτούρα και τη λογοτεχνία, ιδίως,  του Ελ Σαλβαδόρ. Υπάρχει ζωντανή λογοτεχνική σκηνή; Κι αν ναι, τι τη διακρίνει από άλλες λατινοαμερικανικές παραδόσεις;

Πρόκειται για μια ερώτηση με δύο αντίθετες απαντήσεις.

Ναι, υπάρχει ζωντανή λογοτεχνία, που μπορεί κάποιος να τη δει στα λογοτεχνικά καφενεία, στις απαγγελίες και στις αναγνώσεις, γιατί υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός συγγραφέων που γράφουν ποιητικές δουλειές, μυθιστορήματα ή παιδική λογοτεχνία.

Αλλά, την ίδια στιγμή, δεν υπάρχει καμία ζωτικότητα στον εκδοτικό κόσμο. Σχεδόν δεν εκδίδονται βιβλία στο Ελ Σαλβαδόρ. Δεν υπάρχει εκδοτική κουλτούρα, κι αυτό αντανακλάται στη δουλειά που γίνεται.

Και τελικά, πόσα έχουν αλλάξει στην προσωπική και κοινωνική ζωή σου με την έλευση της πανδημίας; Έχεις καταφέρει να ξεπεράσεις τους όποιους φόβους δημιουργικά;

Ήταν δύσκολα στην αρχή. Πέρασα ίσως δυο εβδομάδες χωρίς να γράψω ή να διαβάσω. Αλλά, αργότερα, βίωσα την αντίθετη συνέπεια, κι έχω δουλέψει πιο σκληρά από ποτέ.

Photo credit (Χόρχε Γκαλάν): Joaquin Puga.

Ευχαριστώ θερμά την Πόπη Γαλάτουλα, Διευθύντρια Δημοσίων Σχέσεων των Εκδόσεων Ψυχογιός, για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το μυθιστόρημα του Χόρχε Γκαλάν Τα δικά μας χρόνια κυκλοφορεί -μεταφρασμένο μόνο στα ελληνικά- από τις Εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.