Widad Nabi: «Γράφω γιατί πιστεύω στη μνήμη έναντι της λήθης»

Σύρια κουρδικής καταγωγής γεννημένη στο Κομπάνι, με σπουδές στο Χαλέπι και κάτοικος Βερολίνου, η ποιήτρια και δημοσιογράφος Widad Nabi είναι δυναμική, θυμωμένη και νοσταλγική, ακριβώς όπως κι η ποίησή της. 

Κουβεντιάζοντας μαζί της για τη Συρία, την Ευρώπη, την ποίηση, την πολιτική, το προσφυγικό, την πανδημία και τα όνειρά της για το μέλλον.

Είσαι Σύρια κουρδικής καταγωγής, γεννημένη στο Κομπάνι, με σπουδές στο Χαλέπι και κάτοικος Βερολίνου. Είναι οι αναμνήσεις σου από το Κομπάνι κυρίως ευτυχισμένες; Τι θυμάσαι πιο πολύ από εκείνη την περίοδο; 

Παιδικές αναμνήσεις, κυρίως τα πρώτα έξι χρόνια στο Κομπάνι, όπου πρωτοέμαθα τη σημασία της αγάπης, του πόνου, της οικογένειας, των ιστοριών. 

Η γιαγιά μου συνήθιζε να μού λέει ιστορίες και να με παίρνει μαζί της στους αμυγδαλεώνες. Έπαιζα με πρόβατα και κατσίκια. Η ζωή τότε ήταν όμορφη και απλή. Ο πιο έντονος πόνος προέκυπτε αν τραυμάτιζες το ποδαράκι σου. 

Η δεύτερη ανάμνηση είναι από το Χαλέπι. Εκεί μεγάλωσα και πήγα σχολείο. Το αγάπησα με τη μία. Στο Χαλέπι έμαθα το νόημα του μίσους, του φόβου, της λαχτάρας, της επιθυμίας, της ελευθερίας. 

Στους δρόμους του Χαλεπίου ανακάλυψα τον εαυτό μου. Ήξερα ποια ήταν αυτή η Widad. Γνώρισα την ελευθερία, την επανάσταση. Ήξερα πώς να σπάσω το φραγμό του φόβου. 

Σπούδασες οικονομικά και εμπόριο στο Χαλέπι. Είχες ήδη γράψει ποίηση πριν τις σπουδές σου εκεί; 

Έγραφα ποίηση και ιστορίες όταν ήμουν 16. Οι δάσκαλοι στο σχολείο με ενθάρρυναν. Η πρώτη μου ιστορία δημοσιεύτηκε σε επίσημη εφημερίδα όταν ήμουν 19. Ποτέ δε σταμάτησα μετά από αυτό. 

Ενεπλάκης σε κάποια μορφής αντίσταση στο καθεστώς του Άσαντ όσο βρισκόσουν στο Χαλέπι;

Ναι. Συμμετείχα στις διαδηλώσεις που πραγματοποιούνταν ενάντια στο καθεστώς. Συνδιαχειριζόμουν τη μιντιακή σελίδα ενός επαναστατικού συντονισμού που διοργάνωνε διαδηλώσεις στο Χαλέπι. 

Έγραφα επίσης στον Τύπο, στα εναλλακτικά Μ.Μ.Ε. που αντιτίθεντο στο καθεστώς του Άσαντ. 

Το Βερολίνο, όπου κατέφυγες το 2014, είναι ίσως από τις λιγότερο τυπικές γερμανικές πόλεις. Πιθανόν είναι μια χώρα από μόνο του. Πώς θα περιέγραφες τον τόπο και τους ανθρώπους του; Και σε ποιο βαθμό νιώθεις λιγότερο εξόριστη εκεί; 

Στην πραγματικότητα, το Βερολίνο είναι μια πόλη όπου δεν αισθάνεσαι την ταυτότητά σου σημαντική. Μπορείς να είσαι όποιος και όποια θέλεις, χωρίς να σε ρωτάει ο οποιοσδήποτε «ποιος είσαι;» 

Στο Βερολίνο, πρόσφυγες, αλλοδαποί, καλλιτέχνες, ποιητές, τρελοί -ακόμα και ρατσιστές-, όλοι ζουν εκεί και νιώθουν ότι ανήκουν σ’ αυτό. Οι εθνικές, θρησκευτικές και ιδεολογικές ταυτότητες είναι ασήμαντες. Το σημαντικό είναι το άτομο. 

Το Βερολίνο είναι η πόλη μου και το καταφύγιό μου. 

Το σημερινό Βερολίνο είναι παρόμοιο με το Βερολίνο της δεκαετίας του 1920. Ζει τη δεύτερη χρυσή εποχή του.

Το Kurz vor dreißig, …küss mich (Λίγο πριν τα τριάντα, ...φίλα με) είναι η πιο πρόσφατη ποιητική σου συλλογή, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Sujet. Περιλαμβάνει ποιήματα που προϋπήρχαν στα αραβικά ή και πρωτότυπο υλικό; 

Είναι μια επιλογή από καινούρια ποιήματα που έγραψα αφότου έφτασα στη Γερμανία. Υπάρχουν και μερικά από το βιβλίο μου που εκδόθηκε στα αραβικά το 2016. 

Ο πόλεμος, η αγάπη κι η νοσταλγία για μια κατεστραμμένη πατρίδα φαίνεται να κυριαρχούν στην ποίησή σου. Είναι το να γράφεις ποίηση ένας τρόπος να καταπραΰνεις ή ακόμα και να ξεπερνάς τα τραύματα εκείνων των χρόνων; 

Δεν έχω μια κατηγορηματική απάντηση, στην πραγματικότητα, γιατί ξέρω πως εκατομμύρια ποιήματα δεν μπορούν να σώσουν τη ζωή ενός παιδιού κάτω από τα συντρίμμια. 

Αλλά, ενώ γράφω, το κάνω μονάχα γιατί αισθάνομαι ότι διαφορετικά δεν μπορώ να αναπνεύσω. Το να γράφω για μένα είναι να συνεχίσω να ζω. 

Κάποιες φορές, όταν ανακαλύπτω πως οι αναγνώστες μου απαγγέλλουν τα ποιήματά μου ή τα γράφουν σε τοίχους κατεστραμμένων σπιτιών, λέω: «Ίσως η ποίηση δίνει επίσης ελπίδα στους ανθρώπους». 

Επιπλέον, θεωρείς τον εαυτό σου μια φωνή για τους Σύρους και τις Σύριες πρόσφυγες, είτε ζουν είτε όχι; Ποια είναι η γνώμη σου για τη μεταχείρισή τους από την Ε.Ε.; Και για την Ευρώπη, γενικότερα; 

Aρχικά ηχεί η φωνή μου. Είμαι κι εγώ πρόσφυγας. Γράφω, όμως, αυτό που αισθάνομαι πρώτα. Έπειτα αυτό που νιώθω όταν βλέπω την αδικία και τον πόνο που βιώνουν οι πρόσφυγες. Γνωρίζω πολύ καλά την εμπειρία τους, γιατί την έζησα. 

Αλλά γράφω και για γυναικεία ζητήματα. Για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για την αγάπη και την ελπίδα. Για τον πόνο παντού. Πόνο χωρίς ταυτότητα, χρώμα δέρματος και συγκεκριμένη φυλή. 

Γράφω γιατί πιστεύω στη μνήμη έναντι της λήθης. 

Νομίζω ότι η αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος από την Ε.Ε. είναι πολύ αρνητική. 

Ήμουν από εκείνους που πίστευαν πως η Ε.Ε. είναι η ελπίδα αυτού του κόσμου για διαφυγή από την εξάπλωση της Δεξιάς και του ρατσισμού και τη βαναυσότητα του καπιταλισμού. 

Ήλπιζα ότι η Ε.Ε. θα έσωζε τον κόσμο από τη βαρβαρότητα των Η.Π.Α., αλλά η πραγματικότητα ήταν πολύ δυσάρεστη. 

Η Ε.Ε. παρέμεινε σιωπηλή απέναντι σε όλους τους πολέμους και τις διαμάχες που συνέβησαν. Είναι ντροπή που ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, πουλάνε όπλα στην Τουρκία και σε άλλες δικτατορικές χώρες. 

Έπειτα έρχονται και μιλάνε για το δικαίωμά τους να κλείσουν τα σύνορά τους στους πρόσφυγες. Δεν έχουν αυτό το δικαίωμα, εφόσον συμμετέχουν στο φόνο ανθρώπων στις χώρες τους υποστηρίζοντας δικτατορίες. 

Παράδειγμα: Τι έκανε η Ε.Ε. για την Ιταλία ή την Ισπανία κατά την κρίση του κορονοϊού; Σχεδόν τίποτα. Η Ε.Ε. αποδείχτηκε ένα ψέμα που νομίζω θα τελειώσει σύντομα. 

Χρησιμοποιεί την Ελλάδα ως ένα αγκαθωτό συρματόπλεγμα για να προστατεύσει τα σύνορά της. Παρουσιάζει τους Έλληνες έναντι της παγκόσμιας κοινής γνώμης σαν τέρατα που σκοτώνουν πρόσφυγες και βυθίζουν τις βάρκες τους. 

Όλοι, όμως, ξέρουμε ποιος δίνει τα λεφτά για να γίνει κάτι τέτοιο. 

Η συνεχιζόμενη πανδημία χρησιμοποιείται από την κυριαρχία τόσο ως λόγος όσο και ως πρόσχημα για τη διαμόρφωση ενός παγκόσμιου ολοκληρωτισμού.

Ποιος είναι ο αντίκτυπος αυτής της κατάστασης σε σένα- ψυχικά, διανοητικά, καλλιτεχνικά; 

Με κάνει θυμωμένη και απελπισμένη για το μέλλον αυτού του κόσμου, γιατί περιμέναμε ότι το μέλλον θα έφερνε περισσότερες ανθρώπινες ελευθερίες, περισσότερο ανθρώπινες συνθήκες. 

Αυτό που συμβαίνει, ωστόσο, θέτει όλον τον κόσμο υπό μεγαλύτερο έλεγχο, καθεστώς φόβου και περιορισμών. 

Υπάρχουν εκείνοι που εργάζονται για να κάνουν τον κόσμο ένα επίφοβο μέρος. Εκείνοι που θέλουν να τον κάνουν έναν τόπο σαν εκείνον για τον οποίο μιλούσε ο Όργουελ στο 1984. 

Εκτιμάς πως, εξαιτίας του παγκοσμιοποιημένου καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, το μεταναστευτικό ζήτημα -τόσο σε σχέση με τους Σύρους/Σύριες πρόσφυγες, αλλά και γενικότερα- έχει προσωρινά επισκιαστεί, τουλάχιστον στη Γερμανία; 

Δυστυχώς, αυτή είναι όντως η πραγματικότητα. Θα σου δώσω ένα μικρό παράδειγμα. 

Πριν την έξαρση του ζητήματος του κορονοϊού, είχε υπάρξει μια συμφωνία ανάμεσα σε μένα κι έναν γερμανικό ραδιοφωνικό σταθμό να γράψω ένα εκτενές άρθρο σχετικά με τους πρόσφυγες που βρίσκονται εγκαταλελειμμένοι στα ελληνικά σύνορα. 

Οι άνθρωποι του σταθμού ήταν πολύ ενθουσιώδεις. 

Το ζήτημα έχει μετατεθεί, ωστόσο, λόγω του κορονοϊού. Κανένας δεν ξέρει πόσο θα διαρκέσει αυτή η καθυστέρηση. 

Δεν υπάρχει τίποτε άλλο στα μίντια πέρα από τον ιό. 

Θα επέστρεφες ποτέ στη Συρία ή η χώρα υπάρχει πλέον μόνο στις αναμνήσεις και τα όνειρά σου; 

Ο σύζυγός μου κι εγώ έχουμε ένα μικρό όνειρο: την πτώση του καθεστώτος του Άσαντ και όλων των κομμάτων που κατέχουν τη Συρία σήμερα και την επιστροφή της χώρας σε μας, τους Σύρους και τις Σύριες. 

Και να γυρίσουμε πίσω, ν’ αγοράσουμε ένα σπίτι στη Δαμασκό και να ζήσουμε εκεί. 

Photo credit (Widad Nabi): Heike Steinweg.

Ευχαριστώ θερμά τον Madjid Mohit από τις Εκδόσεις Sujet για τη συνδρομή του στην πραγματοποίηση της συνέντευξης. 

Η ποιητική συλλογή της Widad Nabi  Kurz vor dreißig, …küss mich κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Sujet.

Δείγμα μεταφρασμένων από τον Ali Znaidi ποιημάτων της στα αγγλικά μπορείτε να διαβάσετε εδώ.