David Park: «Η φαντασία χρειάζεται να καλλιεργείται, να διεγείρεται και να τρέφεται»

Η αγάπη, η απώλεια, η ενοχή, το πένθος και η κάθαρση βρίσκονται στον «πυρήνα» του βραβευμένου και βαθιά συγκινητικού μυθιστορήματος του Ιρλανδού David Park Ταξιδεύοντας σε ξένη γη, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Gutenberg.

Ψυχικά γενναιόδωρος όσο και το βιβλίο του, ο συγγραφέας μοιράζεται αγωνίες, βιώματα και σκέψεις για μια πλειάδα ζητημάτων.

Το πρώτο σας βιβλίο, Πορτοκάλια από την Ισπανία, εκδόθηκε 30 χρόνια πριν, όταν διδάσκατε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Σε ποιο βαθμό έχει η διδακτική εμπειρία σας επηρεάσει ή εμπλουτίσει το γράψιμό σας; 

Ναι, ήμουν καθηγητής. Δεν είμαι σίγουρος ότι η σταδιοδρομία μου στη διδασκαλία με βοήθησε ιδιαιτέρως ως συγγραφέα- ως επί το πλείστον απλώς με έφθειρε! 

Υποθέτω, ωστόσο, πως όταν έχεις μια τάξη με τριάντα εφήβους την τελευταία ώρα ένα απόγευμα Παρασκευής, αυτό σου διδάσκει το όφελος μιας καλής ιστορίας. Μου έδωσε επίσης μια ιδιαίτερα οξεία ευαισθησία απέναντι στη βαριεστημάρα. 

Αυτό είναι πιθανόν βοηθητικό για έναν συγγραφέα που ψάχνει για κοινό. 

Το πιο πρόσφατο, βραβευμένο μυθιστόρημά σας Ταξιδεύοντας σε ξένη γη, θίγει οικουμενικά συναισθήματα και ζητήματα, όπως η αγάπη, η απώλεια, η ενοχή, το πένθος, η κάθαρση. Ταυτόχρονα, φαντάζει πολύ προσωπικό. Υπάρχουν όντως προσωπικά στοιχεία συνυφασμένα στην αφήγηση; 

Νομίζω ότι ένα βιβλίο πρέπει πάντα να φαντάζει προσωπικό, επειδή οι απαρχές του προέρχονται από βαθιά μέσα. 

Καθετί που γράφω τελικά προέρχεται από τη φαντασία, αλλά αυτή η φαντασία χρωματίζεται και διαμορφώνεται από την εμπειρία, πραγματική και έμμεση. 

Όντως είχα έναν γιο στο Πανεπιστήμιο του Σάντερλαντ που ήταν άρρωστος και δεν μπορούσε να έρθει στο σπίτι πριν τα Χριστούγεννα γιατί τα αεροδρόμια είχαν κλείσει λόγω του χιονιού. 

Δεν ταξίδεψα, όμως, για να τον παραλάβω. Ήμασταν κι εμείς αποκλεισμένοι- το αμάξι μου δεν μπορούσε να βγει έξω από το δρόμο μας. Έτσι, στη φαντασία μου η ιστορία ξεκίνησε ως «κι αν ένας πατέρας έπρεπε να κάνει αυτό το ταξίδι...»

Το μυθιστόρημά σας δημιουργεί την εντύπωση ενός προσκυνήματος, αν και ο αφηγητής δηλώνει πως δεν είναι θρησκευόμενος. Θα λέγατε ότι οι δικές σας θρησκευτικές/πνευματικές αγωνίες/ανησυχίες εισήλθαν σ’ αυτό; 

Αυτή είναι μια πολύ οξυδερκής ερώτηση. Μεγάλωσα στο περιβάλλον μιας Ευαγγελικής Προτεσταντικής Εκκλησίας, οπότε είμαι πολύ εξοικειωμένος με τη Βίβλο. 

Αν και δεν έχω κάποια παραδοσιακή θρησκευτική πίστη τώρα, έχω βαθιά επίγνωση πως κάποια από εκείνα τα θρησκευτικά στοιχεία διεισδύουν στη δουλειά μου- η πιθανότητα της κάθαρσης, του θαύματος, και κυρίως η ιδέα της μεταμόρφωσης. 

Αυτό που προσπαθώ να κάνω ως συγγραφέας είναι να φωτίσω ή να μεταμορφώσω, οσοδήποτε εφήμερα, την ανθρώπινη εμπειρία, να βρω τη στιγμιαία ομορφιά σ’ αυτό που μπορεί να θεωρηθεί συνηθισμένο ή κοινότοπο. 

Έχω επίσης την επίγνωση ότι αναζητώ πνευματικές εικόνες σ’ ένα μη θρησκευτικό κόσμο- κάτι προς το οποίο μπορούμε να ανασηκώσουμε το βλέμμα μας με ελπίδα. 

Στο μυθιστόρημα υπάρχουν τα χριστουγεννιάτικα φώτα και βεβαίως ο Άγγελος των τελευταίων σελίδων. 

Το χιόνι -εγγενώς αγνό, επικίνδυνο και παραισθησιακό ταυτόχρονα- κυριαρχεί στην αφήγηση. Τι σηματοδοτεί για σας, κυριολεκτικά και μεταφορικά, τι είδους μνήμες και φόβους ανακαλεί; 

Μια από τις καθοριστικές εμπειρίες που είχα ως παιδί ήταν το 1963, όταν βιώσαμε αυτό που αποκαλούσαμε «Το Μεγάλο Χιονιά»- ένα από τα μυθιστορήματά μου εκτυλίσσεται σ’ αυτό το πλαίσιο. 

Ζούσα στο Μπέλφαστ, μια ρυπαρή βιομηχανική πόλη που ξαφνικά κατέστη όμορφη. Όλη η ζωή σταμάτησε για βδομάδες. 

Μια νύχτα τόλμησα να βγω από το σπίτι, και στάθηκα και κοίταξα. Ο κόσμος έμοιαζε έντονα όμορφος, μυστηριώδης, τα αστέρια δεν είχαν ποτέ υπάρξει πιο πολυάριθμα στη βαθιά διάχυτη σιωπή.

Ήταν η πιο δυνατή συνειδητοποίησή μου της απεραντοσύνης του σύμπαντος. 

Στη σκέψη μου το χιόνι έχει διαφορετικές σημασίες- ναι, είναι όμορφο, αλλά είναι και ζοφερό, διαχωρίζοντας τον κόσμο από αυτό, κρατώντας τον παγωμένο και σιωπηλό. 

Και από το θρησκευτικό μου υπόβαθρο σκέπτομαι τη φράση από τη Βίβλο «αν οι αμαρτίες σας είναι κατακόκκινες, θα γίνουν λευκές σαν το χιόνι». Επομένως, έχει επίσης να κάνει με τον εξαγνισμό και τον καθαρισμό. 

Υπάρχει πληθώρα προσεκτικά ενσωματωμένων αναφορών στη μουσική, τη φωτογραφία, τη ζωγραφική, τη λογοτεχνία. Λειτουργούν αυτές οι διαφορετικές μορφές τέχνης ως πηγές έμπνευσης στην καθημερινή σας ζωή; 

Με ενδιαφέρουν όλες οι μορφές τέχνης και τις απολαμβάνω. Πάντα γράφω με τη συνοδεία μουσικής, αν και έπειτα από λίγο σταματώ να την ακούω. Καθετί που βλέπουμε και βιώνουμε μας βοηθά να είμαστε δημιουργικοί με τον τρόπο μας. 

Θα πάω στη συναυλία του Nick Cave αργότερα μέσα στο χρόνο και πραγματικά ανυπομονώ. Έχει χάσει έναν γιο και με είχε συγκινήσει πολύ το CD του Skeleton Tree.

Καθώς διάβαζα το βιβλίο σας, μπορούσα να οπτικοποιήσω και να ακούσω ό,τι συνέβαινε λόγω της χρήσης της εικόνας και του ήχου με τρόπο που τα καθιστά χειροπιαστά. Πώς δουλεύετε με την κατασκευή αυτών των στοιχείων; 

Φοβάμαι ότι δεν μπορώ να σε βοηθήσω με πληροφορίες σχετικά με την πραγματική διαδικασία της συγγραφής, γιατί όταν γράφω είναι σε μεγάλο βαθμό μια ενστικτώδης δημιουργική πράξη. Δεν μπορώ να την αναλύσω, δεν μπορώ να εξηγήσω τι κάνω. 

Υπάρχουν προφανώς συνειδητές αποφάσεις αναφορικά με την αφήγηση, το ρυθμό, τους χαρακτηρισμούς, αλλά η καρδιά της συγγραφής προέρχεται από κάπου αλλού. Δεν ξέρω το όνομα αυτού του μέρους, αλλά εμπιστεύομαι αυτό που μου λέει. 

Ένα μικρό παράδειγμα, λοιπόν. Στην αρχή του βιβλίου, ο Τομ τοποθετεί το αντίσκηνο της κόρης του στο πορτ-μπαγκάζ του αυτοκινήτου. 

Όταν το έγραψα, δεν είχα ιδέα γιατί το είχα περιλάβει, αλλά στο τέλος γίνεται απίστευτα σημαντικό- ένα απρόσμενο σύμβολο συμπόνιας. 

Πρέπει να ξέρω την αρχή και το τέλος μιας ιστορίας, αλλά δεν ξέρω τίποτα για το ενδιάμεσο όταν ξεκινώ. Καθετί απλά συμβαίνει, τίποτα δεν είναι προσχεδιασμένο. 

Απ’ όσο ξέρω, έχετε γράψει εκτενώς για τις «Ταραχές». Πώς αξιολογείτε την τρέχουσα πολιτική κατάσταση στη Βόρεια Ιρλανδία, ιδίως μετά τις πρόσφατες εκλογές που σηματοδότησαν μια αύξηση στη δημοτικότητα του Σιν Φέιν; 

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο πολιτικά, αλλά, αν και οι «Ταραχές» τερματίστηκαν δεκαετίες πριν, το παρελθόν μάς στοιχειώνει ακόμα. 

Συνεχίζουμε να έχουμε δύο διαφορετικές εθνικές βλέψεις στο Βορρά όπου ζω και δύο διαφορετικές αφηγήσεις του παρελθόντος. 

Πριν ποτέ αποθεραπευτούμε πλήρως ή χτίσουμε ένα καλύτερο μέλλον, χρειάζεται να βρούμε ένα τρόπο να καταπιαστούμε με το παρελθόν. 

Είναι μια προσωπική γνώμη, αλλά νομίζω ότι η θεραπεία θα βρεθεί μόνο όταν μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια κοινή εικόνα που θα συμβολίζει τον πόνο που έχουμε προκαλέσει ο ένας στον άλλο, αλλά και θα μας επιτρέπει να κοιτάξουμε προς το μέλλον. 

Kαι σχετικά με το Brexit -επίσημο πλέον-, που, σύμφωνα με τον αφηγητή σας, «έχει καταστρέψει τις προοπτικές όλων των παιδιών μας»; 

Το Brexit είναι μια τραγωδία. Ποτέ δεν πρόκειται να εγκαταλείψω το να είμαι Ευρωπαίος. Η λογοτεχνία και όλες οι μορφές τέχνης δεν μπορούν ποτέ να περιοριστούν από επιβεβλημένα σύνορα.

Το Brexit είναι στενόμυαλο, εσωστρεφές, η απόλυτη αντίθεση της τέχνης, η οποία πάντα μας ενθαρρύνει να απλωνόμαστε πέρα από τους εαυτούς μας. 

Τελικά, μοιάζει η συγγραφή -και, κατά καιρούς, ακόμα κι η ίδια η ζωή- με ταξίδι σε ή προς μια μια ξένη γη, κατά τη γνώμη σας; 

Η φαντασία είναι μια παράξενη γη, αλλά το να ταξιδεύουμε σ’ αυτή είναι για όλους μας, όποια κι αν είναι τα ταλέντα μας και όπου κι αν βρίσκονται, ζωτικό κομμάτι τού να είμαστε ζωντανοί και υγιείς. 

Η φαντασία χρειάζεται να καλλιεργείται, να διεγείρεται και να τρέφεται. Βρίσκεται στην καρδιά των πιο σπουδαίων ανθρώπινων επιτευγμάτων. Οι άνθρωποι που λένε πως δεν έχουν φαντασία αδικούν τον εαυτό τους και περιορίζουν τις δυνατότητές τους. 

Επιπλέον προσφέρει -ή μπορεί να προσφέρει- κάποια ανακούφιση, παρηγοριά και ίσως μια σταλιά ελπίδας, κατά τον τρόπο που το κάνει το μυθιστόρημά σας; 

Υπάρχει πάντα μια σταλιά ελπίδας, λύτρωσης, συγχώρεσης, σύνδεσης με άλλες ανθρώπινες ψυχές, αν μπορέσουμε να βρούμε κάτι πέρα από τους περιορισμούς μας προς το οποίο μπορούμε να στρέψουμε το βλέμμα μας. Ίσως τελικά αυτό είναι η αγάπη. 

Αφιερώνετε το μυθιστόρημά σας στα παιδιά σας. Είναι αυστηροί αναγνώστες της δουλειάς σας;

Τα παιδιά μου, που είναι νεαροί έφηβοι, έχουν διαβάσει το Ταξιδεύοντας σε ξένη γη, αλλά γενικά δεν είναι αναγνώστες της δουλειάς μου, κι είμαι απολύτως ευτυχής μ’ αυτό. Ποιο παιδί θέλει να ξέρει καθετί που υπάρχει στο μυαλό του πατέρα του; 

Η σύζυγός μου τους δίνει ένα αντίτυπο κάθε βιβλίου που γράφω και ίσως κάποια μέρα στο μέλλον η περιέργειά τους θα τους οδηγήσει στο να τα διαβάσουν. 

Γιάννη, σ’ ευχαριστώ και πάλι για το ενδιαφέρον σου σχετικά με τη δουλειά μου. Το εκτιμώ πολύ!

Photo credit (David Park): Sophie Park.

Ευχαριστώ θερμά την Rebekah McDermott, υπεύθυνη για τα δικαιώματα του βιβλίου στην Ελλάδα, για την καθοριστική συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το μυθιστόρημα του David Park Ταξιδεύοντας σε ξένη γη κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση του Νίκου Μάντη.