Λεονάρδο Παδούρα: «Πάντα αναζητώ με την Ιστορία να φωτίσω το παρόν»

 

Λεονάρδο Παδούρα (Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη)

Συναντώντας τον αειθαλή Λεονάρδο Παδούρα, τον πιο σημαντικό εν ζωή Κουβανό συγγραφέα, στο πλαίσιο του 17^ου Φεστιβάλ ΛΕΑ, με αφορμή την έκδοση στα ελληνικά του μυθιστορήματός του Τέλειο παρελθόν.

Σας καλωσορίζω για άλλη μια φορά στην Αθήνα. Θα μπορούσατε να ζήσετε εδώ;

Ίσως θα μπορούσα να το σκεφτώ να ζήσω εδώ, αν ήμουν είκοσι χρόνια νεότερος και είχα ένα σπίτι σε κάποιο από τα ελληνικά νησιά.

Συμπληρωματικά, θα μπορούσατε να δημιουργήσετε μυθοπλαστικούς χαρακτήρες και σε ένα άλλο περιβάλλον εκτός από το κουβανικό;

Σίγουρα όχι. Γράφω για την πραγματικότητα που γνωρίζω, κι αυτή είναι η πραγματικότητα της Κούβας.

Ακόμα κι όταν συνθέτω χαρακτήρες οι οποίοι είναι εκτός Κούβας, με κάποιον τρόπο στοχάζονται για πράγματα που συμβαίνουν στην κουβανική πραγματικότητα.

Για παράδειγμα, στο μυθιστόρημά μου Σαν σκόνη στον άνεμο υπάρχουν χαρακτήρες οι οποίοι ζουν σε πολλά μέρη του κόσμου,

Όλοι τους, όμως, συλλογίζονται για συμπεριφορές και γεγονότα που έχουν να κάνουν με την Κούβα και αντανακλούν τη σημερινή πραγματικότητα.

Το μυθιστόρημα Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά ξεκινάει από την Κούβα, τελειώνει στην Κούβα και η Κούβα διαδραματίζει έναν πολύ κρίσιμο ρόλο μέσα από μια διαδικασία η οποία οδηγεί στην εξέλιξη των γεγονότων.

Κρίσιμο ρόλο στη δουλειά σας διαδραματίζει και η Ιστορία. «Η Ιστορία είναι ένας εφιάλτης από τον οποίο προσπαθώ να ξυπνήσω», έλεγε ο Στίβεν Ντένταλους στον Οδυσσέα του Τζέιμς Τζόις. Τι είναι για εσάς η Ιστορία;

Η Ιστορία με ενδιαφέρει κυρίως ως ένας τρόπος καλύτερης κατανόησης του παρόντος.

Γι’ αυτό με ενδιαφέρουν τα φαινόμενα που έχουν τη μορφή ενός κύκλου ο οποίος επαναλαμβάνεται.

Σε κάποιο μυθιστόρημά υπάρχει ένας χαρακτήρας των αρχών του 19^ου αιώνα κι ένας άλλος του τέλους του 20^ού  αιώνα.

Κάποια στιγμή, ο ένας κοιτάζει τον άλλο και συμβαίνει κάτι σαν μια αμοιβαία αναγνώριση ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Η Ιστορία, λοιπόν, μάς χρησιμεύει για να μάθουμε από τα λάθη που έχουμε διαπράξει.

Προφανώς, όμως, ποτε δε μαθαίνουμε από την Ιστορία, πάντα επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη.

Επιστρέφοντας στους κύκλους που επαναλαμβάνονται, Οι Αιρετικοί είναι ένα μυθιστόρημα το οποίο διασχίζει τους αιώνες. Όλες τις χρονικές στιγμές, ωστόσο, τις χρησιμοποιώ γι’ αυτό που με ενδιαφέρει, την ελευθερία του ατόμου.

Πάντα, λοιπόν, αναζητώ με την Ιστορία να φωτίσω το παρόν.

Θεωρείτε ότι το νουάρ ως είδος είναι εγγενώς πολιτικό ή αποτυπώνει με τρόπο εναργέστερο τις κοινωνικές διεργασίες, αντιφάσεις και ανισότητες;

Πιστεύω πως δεν έχει την αποκλειστική λειτουργία να αντικατοπτρίζει την κοινωνική πραγματικότητα.

Πιστεύω ότι στη λογοτεχνία, ανεξαρτήτως είδους, πρέπει να αφήνεις χώρους ελευθερίας. Αν «φορτώνεις» στη λογοτεχνία ή σε ένα είδος λογοτεχνίας μια ευθύνη, είναι σαν να την περιορίζεις.

Από την άλλη, είναι σίγουρο πως τα τελευταία τριάντα-σαράντα χρόνια το νουάρ/αστυνομικό μυθιστόρημα έχει προσλάβει έναν πολύ έντονο κοινωνικό χαρακτήρα.

Είναι σαν μια ευθύνη η οποία αναπτύχθηκε κατά τη δεκαετία του 1980 και εξακολουθεί να εξελίσσεται ακόμα.

Ο λόγος είναι ότι οι κοινωνίες έγιναν -και γίνονται ακόμα- ολοένα πιο βίαιες και διεφθαρμένες και υπάρχει σ’ αυτές όλο και περισσότερος φόβος. Αυτά ακριβώς τα στοιχεία χρησιμοποιεί το αστυνομικό μυθιστόρημα.

Γι’ αυτό και δεν είναι παράξενο πως σε χώρες οι οποίες δεν είχαν παράδοση στο αστυνομικό μυθιστόρημα εμφανίστηκαν συγγραφείς που γράφουν τέτοια μυθιστορήματα ως κοινωνικά μυθιστορήματα.

Υπήρχαν τρεις χώρες με μεγάλη παράδοση στο αστυνομικό: η Αγγλία, η Γαλλία και οι Η.Π.Α. Οι υπόλοιπες, από αυτήν την άποψη, ήταν λίγο περιφερειακές.

Από τις τελευταίες, έχουν προκύψει ρεύματα και συγγραφείς πολύ σημαντικοί. Στην ισπανική γλώσσα, πάρα πολλοί, η σκανδιναβική σχολή, στην Ελλάδα ο Μάρκαρης.

Ο Μάριο Κόντε, ένας από τους πιο εμβληματικούς και -θα έλεγα- πολύ συμπαθητικούς ήρωες μυθιστορημάτων σας είναι, όπως σωστά έχει περιγραφεί, ένας αντι-ήρωας/αντι-αστυνομικός, απογοητευμένος, θλιμμένος, είρων, ευφυής.

Ταυτόχρονα, είναι και εκπρόσωπος μιας γενιάς που βρίσκεται «στα μισά του δρόμου», χωρίς πρόσωπο, θέση και αρχίδια, όπως υπογραμμίζεται στο Τέλειο παρελθόν. Πόσο κομμάτι αυτής της γενιάς αισθάνεστε, κύριε Παδούρα;

Ο Μάριο Κόντε είναι γεμάτος με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτής της γενιάς, μιας γενιάς στην οποία είπαν να δουλέψει για το μέλλον και της υποσχέθηκαν ότι αν το έκανε, αυτό το μέλλον θα ερχόταν.

Δούλεψε, λοιπόν, γι’ αυτό το μέλλον κι όταν το μέλλον ήρθε, ήταν ένα παρόν απογοήτευσης και φτώχειας.

Κατά τη δεκαετία του 1990, αυτή ήταν μια διαδικασία η οποία άρχισε να γίνεται εμφανής για τη γενιά μου. Γι’ αυτό και λέω πως ήμασταν μια γενιά ηττημένων, όχι χαμένων, γιατί ηττηθήκαμε χωρίς να μας αφήσουν να παλέψουμε.

Η πολιτική απογοήτευση οδήγησε και σε μια κοινωνική κρίση, η οποία με τη σειρά οδήγησε πολλούς ανθρώπους, αφ’ ενός, να φύγουν από την Κούβα και, αφ’ ετέρου,  όσους έμειναν να ζουν σε πολύ δύσκολες συνθήκες.

Πρόκειται για μια διαδικασία που σε πολλά μυθιστορήματά μου περιγράφεται ως «κοινωνική κόπωση». Δε θέλουμε, άρα, να ζούμε άλλο μέσα στην Ιστορία, αλλά μέσα σε μια φυσιολογική κατάσταση.

Η ενασχόληση με τη λογοτεχνία είναι για εσάς μια απόπειρα καλλιέργειας και εμβάθυνσης σε μια αίσθηση κανονικότητας/φυσιολογικού;

Η λογοτεχνία είναι ένας τρόπος να εισέλθεις στην πραγματικότητα της κοινωνιολογίας, της οικονομίας και της πολιτικής και να προσπαθήσεις να στοχαστείς γι’ αυτήν. Η λογοτεχνία το κάνει με τα εργαλεία της, τις λέξεις και τη φαντασία.

Καμιά φορά, η λογοτεχνία έχει χαρακτήρα προφητικό.

Όχι γιατί οι λογοτέχνες είναι κάποιοι γκουρού που μαντεύουν το μέλλον, απλώς έχουν μια τέτοια σχέση με την πραγματικότητα η οποία τους κάνει να λένε πράγματα πριν αυτά συμβούν.

Οπότε ναι, πιστεύω ότι η λογοτεχνία είναι ένας τρόπος να εμβαθύνουμε στην πραγματικότητα, αν και υπάρχουν και άλλοι τρόποι, που η λογοτεχνία σε βοηθάει να βρεις. Καθένας το κάνει με τον δικό του.

Ο Κόντε έχει τους δικούς του ηθικούς κώδικες. Θα ήθελα να μου σχολιάσετε τη σπουδαιότητα τού να είσαι ηθικός σε μια εποχή βαθιά ανήθικη.

Χρειαζόταν να είναι ένας χαρακτήρας με πολύ αυστηρό ηθικό κώδικα, γιατί ήθελα να του δώσω ένα ηθικό ανάστημα ώστε να μπορεί να κρίνει τους ανήθικους.

Αν τον είχα κάνει διεφθαρμένο, ο τρόπος που θα έκρινε τη διαφθορά δε θα είχε το ίδιο βάρος, όπως έχει τώρα.

Μιλάω πολύ για την έννοια της εντιμότητας στο μυθιστόρημά μου Έντιμοι άνθρωποι, πώς την αντιλαμβάνεται ο Κόντε και πώς την εφαρμόζει.

Η εντιμότητα συνδέεται με τον σεβασμό κάποιων θεμελιωδών κανόνων. Πιστεύω ότι ο βασικός κώδικας ηθικής είναι ο σεβασμός στα δικαιώματα των άλλων.

Στις σύγχρονες κοινωνίες -είτε μιλάμε για την Ελλάδα και την Κούβα, είτε για τη Ρωσία και το Ισραήλ- παραβιάζονται διαρκώς τα δικαιώματα των άλλων, γιατί η οικονομική και πολιτική εξουσία γίνεται όλο και πιο διαβρωτική.

Μια από τις αποστολές του Κόντε, γράφετε στο επίμετρο του Τέλειου παρελθόντος, είναι να εκφράζει τον τρόμο απέναντι στα γηρατειά και τον θάνατο. Εσείς, πόσο συμφιλιωμένος είστε με τη διαδικασία των γηρατειών και τον θάνατο;

Η αίσθηση των γηρατειών, του χρόνου που περνάει σε καταλαμβάνει ολόκληρο. Τη νιώθεις στο σώμα σου, κι είναι φυσιολογικό.

Το θέμα είναι αν κάποιος αντιλαμβάνεται κατά πόσο η πνευματική γήρανση έχει τον ίδιο ρυθμό με τη σωματική. Ο εγκέφαλος δεν είναι μυς.

Η πνευματική γήρανση είναι, επομένως, αυτή που με φοβίζει περισσότερο, γιατί είναι η μια διαδικασία η οποία πολλές φορές σε μετατρέπει σε άνθρωπο συντηρητικό.

Η συνέντευξη με τον Λεονάρδο Παδούρα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 17^ου Φεστιβάλ ΛΕΑ.

Ευχαριστώ θερμά την Ισμήνη Κουρούπη (Εκδόσεις Καστανιώτη) για την πολύτιμη συμβολή της στον προγραμματισμό της συνέντευξης με τον συγγραφέα και την παραχώρηση της φωτογραφίας του.

Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον Κώστα Αθανασίου, γνώστη του έργου του Παδούρα και μεταφραστή του στα ελληνικά, για τη ρέουσα διαδοχική μετάφραση των ερωτήσεών μου στα ισπανικά και των απαντήσεων του συγγραφέα στα ελληνικά.

Το μυθιστόρημα του Λεονάρδο Παδούρα Τέλειο παρελθόν κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση του Κώστα Αθανασίου.