Γιώργος Παλούμπης: «Το θέατρο είναι η τέχνη του ηθοποιού, όχι του σκηνοθέτη»

 

(Από αριστερά): Άλκηστις Ζιρώ, Βίκυ Διαλυνά, Ελεάνα Καυκαλά

Εμπνευσμένη από την κρατική δολοφονία του γιατρού Τσιρώνη το 1978, η παράσταση Ανεξάρτητα Κράτη, σε σκηνοθεσία Γιώργου Παλούμπη, εξερευνά τα όρια της αλήθειας και της ανεξαρτησίας σ’ έναν ανελεύθερο κόσμο.

Πρωταγωνίστρια, η νεαρή δημοσιογράφος Μαρία Θεοφίλου, που επιχειρεί ν’ ανακαλύψει την αλήθεια μέσα σ’ ένα ανδροκρατούμενο, τοξικό εργασιακό περιβάλλον. Κουβεντιάζοντας με τον Γιώργο Παλούμπη.

Μου έκανε εντύπωση η κινηματογραφική αίσθηση και γραφή των Ανεξάρτητων Κρατών.

Κατά πόσο αντλείς από τον κινηματογράφο στην καλλιτεχνική σου δουλειά και πιο συγκεκριμένα από το πολιτικοποιημένο χολιγουντιανό -αλλά και το γερμανόφωνο, για παράδειγμα του πρώιμου Σλέντορφ- σινεμά των σέβεντις;

Επειδή κατά βάση κάνω ρεαλισμό, αυτός κυριαρχεί στον κινηματογράφο και αφορά στον τρόπο που παίζουν οι ηθοποιοί και αντιμετωπίζονται τα σενάρια.

Ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος κι εγώ είμαστε, εξάλλου, πολύ κινηματογραφόφιλοι. Ο Αντώνης παίζει και πολύ.

Εγώ, πάλι, παρότι δεν έχω επαγγελματική σχέση με τον κινηματογράφο, αισθάνομαι πως συγγενεύω πολύ με αυτόν.

Όσον αφορά στα Ανεξάρτητα Κράτη, σαφώς υπάρχουν αναφορές σε ταινίες όπως το Όλοι οι άνθρωποι του Προέδρου.

Δεν μπορούσαμε παρά να αντλήσουμε από τις ατμόσφαιρες αυτές, γιατί στην πραγματικότητα δεν έχουμε ζήσει την εποχή. Εγώ γεννήθηκα το 1973.

Και στη διαδικασία του μοντάζ ήταν πολύ κινηματογραφική η σκέψη.

Θα ενδιαφερόσουν να καταπιαστείς μελλοντικά και με τον κινηματογράφο σε επαγγελματικό επίπεδο;

Είμαι αμιγώς θεατρικός σκηνοθέτης. Καλό είναι καθένας να ειδικεύεται κάπου, για να γίνεται όσο το δυνατόν καλύτερος σ’ αυτό που κάνει.

Παρότι και ο κινηματογράφος αφηγείται ιστορίες, το κάνει με διαφορετική γλώσσα, την οποία πρέπει να μάθεις απ’ την αρχή με πολλή προσοχή και επιμέλεια. Δεν ξέρω αν βρίσκομαι στην ηλικία να ξεκινήσω κάτι τέτοιο.

Πολλές φορές, ωστόσο, μου έχει περάσει από το μυαλό να εμπλακώ με κάποιον τρόπο, αλλά είμαι πολύ απασχολημένος με το θέατρο και ταυτόχρονα με γεμίζει, οπότε δεν έχω κάνει το βήμα να «πεταχτώ» προς τον κινηματογράφο. Το βλέπουμε!

Η συγγένεια, η εγγύτητα είναι βασικές προϋποθέσεις για να προχωρήσει μια θεατρική δουλειά;

Το θέατρο είναι από τη φύση του συλλογικό παιχνίδι. Ως σκηνοθέτης, αισθάνομαι ότι είμαι ισότιμος με τους ηθοποιούς και τους άλλους συνεργάτες μιας παράστασης.

Απλώς από τη θέση μου, επειδή είμαι απέξω, μπορώ να έχω τον τελευταίο λόγο για το τι λειτουργεί στη σκηνή.

Το θέατρο, σε αντίθεση με τον κινηματογράφο,  είναι, επίσης από τη φύση του, η τέχνη του ηθοποιού, όχι του σκηνοθέτη.

Σ’ αυτό, ο ηθοποιός κουβαλάει κάθε βράδυ την παράσταση. Ο σκηνοθέτης υπάρχει κάπου απέξω, μεταφέρει αυτό που έχει να πει και οι ηθοποιοί το ενσαρκώνουν.

Βάσει, επομένως, μιας τέτοιας φιλοσοφίας για το θέατρο είναι σχεδόν απαραίτητο να μπορείς να αισθάνεσαι εμπιστοσύνη για τους συνεργάτες σου. Κάποιες φορές αυτό λειτουργεί, άλλες όχι.

Στην περίπτωση των Ανεξάρτητων Κρατών η ώσμωση πέτυχε, νομίζω.

Με κάποιους νιώθουμε συγγενείς και αλληλοεκτιμώμαστε. Είναι ευχής έργο να έχουμε την ευκαιρία να συνεργαστούμε.

Υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι με τους οποίους προτιμώ να δουλεύω, επειδή έχουμε ήδη δημιουργήσει έναν κώδικα, κι έτσι καταλαβαινόμαστε και γνωρίζουμε ποιος είναι ο στόχος που θέτουμε πιο γρήγορα.

Δεν είμαι εναντίον τού να γνωρίζω καινούριους ανθρώπους, ωστόσο, ή να εξηγώ κάτι εκ νέου, αλλά επειδή στη «ζαριά» που είναι το θέατρο παίζονται πολλά, προτιμώ να συνυπάρχω με τους ανθρώπους που εμπιστεύομαι και με εμπιστεύονται.

Πώς προέκυψε η επιλογή της ενασχόλησης με το γεγονός της κρατικής δολοφονίας του γιατρού Βασίλη Τσιρώνη και εξελίχθηκε η συγγραφή του κειμένου, από κοινού με τον Αντώνη Τσιοτσιόπουλο;

Μια μέρα με ρώτησε ο Αντώνης: «Ξέρεις την ιστορία του Τσιρώνη;» «Τι είναι αυτό;» απόρησα. Μου εξήγησε τα βασικά στοιχεία της ιστορίας και διερωτήθηκα: «Είναι δυνατόν να υπάρχει μια τέτοια ιστορία και να μην την έχει αφηγηθεί κανένας;»

Ήταν μια ιστορία η οποία αφ’ ενός μας γοήτευε, ακόμα και σε καθαρά «εμπορικό» επίπεδο. Είναι δυνατόν να μη σε ενδιαφέρει η ιστορία ενός ανθρώπου που κήρυξε το σπίτι του ανεξάρτητο κράτος;

Αφ’ ετέρου, συνειδητοποιήσαμε ότι μέσω αυτής της ιστορίας μπορούμε να μιλήσουμε για βασικά ζητήματα που μας ενδιαφέρουν, για παράδειγμα το αν και πώς μπορεί ένας άνθρωπος να είναι ανεξάρτητος στη ζωή και την κοινωνία. Δυστυχώς δεν είναι.

Πρόκειται, όμως, για ένα ερώτημα. Οι ανάγκες δημιουργούν συνήθως ερωτήματα, όχι απαραιτήτως απαντήσεις.

Από μια τέτοια παράσταση δε φεύγεις νιώθοντας ανακούφιση, πάντως, έστω κι αν αποκαλύπτεται η όποια αλήθεια και άρα αποδίδεται, με μία έννοια, κάποια δικαιοσύνη.

Δεν αποδίδεται δικαιοσύνη, όσο spoiler κι αν είναι αυτό. Αν αποδιδόταν, αν κάποιοι χαρακτήρες του έργου εξελίσσονταν στη διάρκεια της παράστασης, τότε ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος. Δεν είναι.

Οι χαρακτήρες παραμένουν εκεί που βρίσκονται διατηρώντας την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.

Ενώ και οι τρεις γυναικείοι χαρακτήρες είναι διακριτοί, οι αντρικοί χαρακτήρες, οι οποίοι είναι και περισσότεροι αριθμητικά, μου δίνουν την εντύπωση ενός χαρακτήρα.

Και οι πέντε ήταν -περισσότερο ή λιγότερο- τoξικοί, εξουσιαστικοί, επιθετικοί, κυνικοί. Ποια ήταν η οπτική σας στη δόμηση των συγκεκριμένων χαρακτήρων;

Όπως προανέφερα, εκφράζουν έναν κόσμο ο οποίος δε γκρεμίζεται, επομένως μένουν ακέραιοι στα θέλω και τα συμφέροντά τους.

Υπάρχουν, όμως, αποχρώσεις και ρωγμές. Ο αστυνομικός συντάκτης, για παράδειγμα, που τον υποδύεται ο Αντώνης ο Τσιοτσιόπουλος, δεν είναι στην πλευρά εκείνων οι οποίοι είναι φορείς της συγκεκριμένης τάξης πραγμάτων.

Είναι ένα πρόσωπο που κάπως καταλαβαίνει και συμπονά την πρωταγωνίστρια, την Μαρία Θεοφίλου  (Άλκηστις Ζιρώ). Παρόλα αυτά, με έναν τρόπο, τελικά την προδίδει κι αυτός.

Άλκηστις Ζιρώ

Και ο καλλιτεχνικός/κινηματογραφικός συντάκτης μεταβάλλεται σταδιακά σε πολύ επιθετική φυσιογνωμία, αν και στο πρώτο τμήμα του έργου δείχνει διαφορετικός.

Γίνεται θύτης κι αυτός. Καταλαβαίνουμε, ωστόσο, πως κι ο ίδιος έχει υπάρξει θύμα μπούλινγκ και κοροϊδίας επί πολύ καιρό στον εργασιακό χώρο, ενώ η σχέση του με την Θεοφίλου είναι ατυχής, καθώς δεν τον δέχεται ποτέ.

Σε ένα πιο συμβολικό επίπεδο βλέπεις ότι πολλοί άντρες εκείνης και της σημερινής εποχής δημιουργούν ένα πατριαρχικό μοντέλο, το συντηρούν και το εξελίσσουν. Δυστυχώς.

Δυστυχώς, επίσης, κι ένα ποσοστό γυναικών/θηλυκοτήτων εξακολουθεί να εσωτερικεύει και να συντηρεί το ίδιο μοντέλο. Όχι η Θεοφίλου, εν προκειμένω.

Η κυρία Βίκυ (Βασιλική Διαλυνά), όμως, ναι. Πρόκειται για ένα πολύ τραγικό πρόσωπο, το οποία πονάει συνέχεια μέσα του, αλλά έχει ξεκάθαρα συμβιβαστεί.

Γιατί, σε κάθε περίπτωση, επιλέξατε να δώσετε έμφαση κυρίως σ’ έναν γυναικείο χαρακτήρα, γιατί η αφήγηση ξεδιπλώνεται υπό αυτό το πρίσμα;

Έχει να κάνει με τη σημερινή εποχή. Σίγουρα μας έχει επηρεάσει η τάση των γυναικών να προσπαθήσουν να βρουν τη θέση τους για τα καλά.

Γνωρίζοντας, λοιπόν, το σήμερα, μάς βγάζει νόημα ο αγώνας μιας γυναίκας σ’ ένα ανδοκρατούμενο περιβάλλον, ιδίως σ’ εκείνη την εποχή.

Δεν είμαστε οι πρώτοι υπέρμαχοι του κινήματος MeToo, αλλά αν δεις τα πράγματα γειωμένα, κατανοείς ότι η αδικία απέναντι στις γυναίκες έχει υπάρξει και υπάρχει.

Έχουν ανά τις δεκαετίες θεωρηθεί πιο αδύναμα όντα από τους άντρες χωρίς να υπάρχει λόγος γι’ αυτό. Οι γυναίκες κυοφορούν και διαθέτουν μυαλό με το οποίο μπορούν να διαχειρίζονται καταστάσεις πολύ πιο αποτελεσματικά από τους άντρες.

Ως καλλιτέχνης, δεν μπορώ να μη μιλήσω γι’ αυτήν την αδικία.

(Από αριστερά): Μάκης Παπαδημητράτος, Βίκυ Διαλυνά, Θάνος Αλεξίου, Στάθης Σταμουλακάτος

Το έργο, μιλώντας για τον δημοσιογραφικό κόσμο του τότε, παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο.

Κατά μία έννοια, κάποιοι από τους δημοσιογράφους εκείνης της εποχής, αν και επίσης υπηρετούσαν συμφέροντα, ήταν πιο γνήσιοι από τους σημερινούς: ήταν άνθρωποι του πεδίου, δεν τα είχαν όλα έτοιμα στις οθόνες τους.

Η σημερινή δημοσιογραφία είναι ακόμα χειρότερη.

Είναι πολύ επίπονο να συνεχίσεις να υπάρχεις σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον διατηρώντας έστω και ψήγματα προσωπικής και εργασιακής αξιοπρέπειας, εφόσον αντιλαμβάνεσαι τις άνωθεν, έξωθεν -ακόμα και έσωθεν- πιέσεις.

Βασικό ζήτημα, πάντως, παραμένει η συνενοχή των φορέων της λεγόμενης 4^ης εξουσίας και των υπόλοιπων εξουσιών, και η μεταξύ τους διαπλοκή.

Είναι γνωστό ότι συγκεκριμένη εφημερίδα είχε τότε πιέσει να γίνει η αστυνομική επέμβαση στο σπίτι του Τσιρώνη και κατηγορήθηκε πως, με έναν τρόπο, τον σκότωσε. Στελέχη της εφημερίδας ήταν μέρος των ηθικών αυτουργών.

Στις μέρες μας, τα συμφέροντα είναι άπειρα και είναι πολύ δύσκολο ν’ αντιληφθείς από ποια φίλτρα έχει περάσει η πληροφορία που φτάνει σε σένα. Κι αυτά τα φίλτρα είναι με τη σειρά τους φιλτραρισμένα από άλλους θεσμούς.

Επιπλέον, υπάρχει πολύς -μπορεί και δικαιολογημένα- ακαλλιέργητος κόσμος, ο οποίος «καταπίνει» την πληροφορία που του έρχεται. Mε θλίβει αυτό.

Πώς μπορεί ένας πολίτης να πατήσει καλύτερα στα πόδια του, να κρίνει, να μιλήσει, να ψηφίσει σωστά; Τίθεται ζήτημα παιδείας.

Το να κάνεις θέατρο αποτελεί, επομένως, μια μικρή συμβολή στην κατεύθυνση του να μη γίνονται τα πράγματα χειρότερα;

Θα ήθελα να είναι τουλάχιστον μια μικρή συμβολή.

Μετά από κάποια παράσταση, ένας θεατής μου είχε πει πως αισθανόταν τόσο καλά που δε χρειαζόταν να πάει την επομένη στη θεραπεία. «Κάτι έκανες, ρε φίλε», είπα τότε στον εαυτό μου. «Δεν είναι λίγο».

Το θέατρο είναι ένα «πολυτελές», χρηματοβόρο και ψυχοφθόρο πεδίο. Πώς πας από αντοχές, αντιστάσεις, άμυνες; Έχεις αποθέματα;

Είμαι στη μέση του δρόμου και τρέχω. Θέλω να τρέξω κι άλλο, για να θέσω όσο πιο πολλά ερωτήματα μπορώ και στον εαυτό μου και στους θεατές και να συνομιλήσω μαζί τους.

Υπάρχει, κατά τη γνώμη σου και βάσει της εμπειρίας σου, μια «μαγιά» ανθρώπων στην εγχώρια θεατρική πραγματικότητα η οποία -συν τω χρόνω- μπορεί να οδηγήσει τα πράγματα σε μια κατεύθυνση (πιο) ενδιαφέρουσα;

Υπάρχουν, δηλαδή, ανήσυχοι άνθρωποι τριγύρω, ή κυριαρχούν όσοι υιοθετούν λογικές εύκολες και φθαρμένες;

Δεν είμαι σίγουρος αν υπάρχει «μαγιά» και οι ανήσυχοι δεν είναι οι περισσότεροι, αλλά συνεχίζουν να υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντα: από ανθρώπους της γενιάς μου μέχρι νεότερων γενεών, όπως μαθητές μου.

Στην εποχή του TikTok όπου ζούμε, όμως, όταν συνηθίσεις να κατεβάζεις με το δάκτυλο κινούμενες εικόνες, ένα τμήμα του εγκεφάλου σου ατροφεί και δυσκολεύεσαι να συγκεντρωθείς στο διάβασμα ή στην παρακολούθηση μιας παράστασης.

Μένεις, λοιπόν, σε πολύ πρωτογενή συμπεράσματα. Αυτό με ανησυχεί στους νέους.

Το να προσκαλέσουμε, επομένως, αλλοτριωμένους από το TikTok ανθρώπους σε μια παράσταση όπως τα Ανεξάρτητα Κράτη κι αυτή να τους ταξιδέψει αποτελεί προσπάθειά μας.

Η παράσταση Ανεξάρτητα Κράτη, σε σκηνοθεσία Γιώργου Παλούμπη και κείμενο του ίδιου και του Αντώνη Τσιοτσιόπουλου, παρουσιάζεται στο Θέατρο Χώρα (Αμοργού 18-20, Κυψέλη) κάθε Δευτέρα-Τρίτη (21:00), μέχρι και τις 15 Απριλίου.

Αντώνης Τσιοτσιόπουλος