Hania Rani: «Ανέκαθεν με συνάρπαζαν όσα είναι δύσκολο να εξηγηθούν»

 

Hania Rani (Φωτογραφία: Rein Kooyman)

Κλασικά εκπαιδευμένη πιανίστα και συνθέτις, και με την πιο ώριμη, ίσως, δουλειά της στις «αποσκευές» της, το Ghosts, η αγαπημένη Πολωνή Hania Rani επιστρέφει στην Αθήνα στις 8 Απριλίου για μια μοναδική συναυλία.

Μια σε βάθος συνομιλία με την καλλιτέχνιδα.

Έγινες πολύ δημοφιλής, αναγνωρίσιμη και επιτυχημένη σ’ ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, γεγονός που δεν αποτελεί απόρροια μιας μαρκετίστικης στρατηγικής.

Έχει επηρεάσει η κατάσταση αυτή τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου ως άνθρωπο, καλλιτέχνιδα και κοινωνικά ενεργό υποκείμενο;

Ελπίζω ότι παραμένω ο ίδιος άνθρωπος.

Διάγω μια πολύ φυσιολογική -και καθόλου θεαματική- ζωή, νομίζω. Ακόμα χρειάζεται ν’ αντιμετωπίζω τα ίδια βάσανα, τους ίδιους αγώνες.

Δε νιώθω διάσημη, ίσως απλώς λίγο πιο καθιερωμένη και αναγνωρίσιμη.

Με εκπλήσσει, πάντως, το να είμαι αναγνωρίσιμη από καλλιτέχνες τους οποίους θαυμάζω και η πιθανότητα διασύνδεσης, συνομιλίας και συνεργασίας μαζί τους. Κάτι τέτοιο δε θα μπορούσε να έχει συμβεί σε προγενέστερο χρονικό διάστημα.

Το γεγονός, ωστόσο, ότι όλα αυτά μου συνέβησαν όταν ήμουν ήδη τριάντα χρονών με διευκολύνει να διατηρώ μια υγιή απόσταση και οπτική.

Ταυτόχρονα, αισθάνομαι ευτυχής κι ευγνώμων για τις δυνατότητες που έχω στην διάθεσή μου και για την αγάπη την οποία εισπράττω.

Ουδέποτε, πάντως, είχα ονειρευτεί να εκτελώ την μουσική μου επί σκηνής. Μου φαινόταν αδύνατον. Είναι, όμως, πλέον ο τρόπος μου να επιβιώνω! (Γέλιο).

Χαίρομαι που η αυτεπίγνωση η οποία σε χαρακτηρίζει σε απέτρεψε από το να παρασυρθείς σε αλαζονικά «μονοπάτια».

Το Ghosts, η τελευταία προσφορά σου, μοιάζει με ένα «μωσαϊκό» του οποίου οι ψηφίδες συνταιριάζονται μ’ έναν πολύ συναρπαστικό τρόπο. Ποια είναι η σχέση σου με τον κόσμο των φαντασμάτων - πνευματικά κι αφηγηματικά;

Ανέκαθεν με συνάρπαζαν όσα είναι δύσκολο να εξηγηθούν, είναι ταυτόχρονα κοινά σε τόσο διαφορετικές κουλτούρες και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε την πραγματικότητα.  

Όλα ξεκίνησαν από μια τοποθεσία. Κι είναι γεγονός πως κάθε τοποθεσία όπου εργάζομαι ή συνθέτω μουσική και κάθε όργανο καθορίζουν την μουσική μου.

Αντικειμενικά, λοιπόν, το μέρος στο οποίο συνέθεσα την μουσική για το συγκεκριμένο άλμπουμ, ένα τεράστιο παλιό σανατόριο στην Ελβετία γεμάτο άδειες γωνίες και ήχους, είναι λιγάκι στοιχειωμένο.

Εκτός από το Ghosts, στον ίδιο χώρο συνέθεσα το σάουντρακ για ένα ντοκιμαντέρ σχετικά με τον Τζακομέττι.

Η δυνατότητα, λοιπόν, να βρεθώ σ’ ένα διαφορετικό περιβάλλον ασφαλώς και με ενέπνευσε πολύ.

Η αυστηρότητα του χώρου με έκανε, εξάλλου, να επισημάνω ξανά το ενδιαφέρον μου για τον υπερφυσικό κόσμο.

Εκτός, άλλωστε, από τις δικές μου ιστορίες -μιας και αναφέρθηκες στην σχέση μου με τον κόσμο των φαντασμάτων και σε αφηγηματικό επίπεδο-, ήθελα να αφηγηθώ ιστορίες και άλλων ανθρώπων, να μην είμαι πάντα αυτοστοχαστική.

Οπότε οι δικιές σου ανάγκες και η επίδραση που σου άσκησε ο χώρος συνυφάνθηκαν.

Συνυφάνθηκαν, ακριβώς. Θεώρησα, λοιπόν, ότι τα φαντάσματα είναι πολύ όμορφο θέμα για ένα άλμπουμ.

Κατά πρώτον, επειδή αφορά σε μια σειρά ζητημάτων πολύ σημαντικών για μένα, όπως η ζωή κι ο θάνατος, μια εμπειρία την οποία βιώνουμε με έναν εξαιρετικά μοναχικό τρόπο.

Από την άλλη, η εμπειρία του θανάτου καθορίζει όλη μας την ζωή, την δημιουργεί.

Έπειτα, τα φαντάσματα λειτουργούν ως συμπύκνωση της μνήμης, σχετιζόμενα με τόπους τους οποίους επισκεπτόμαστε για να εξερευνήσουμε την Ιστορία.

Άλλα ζητήματα που συνδέονται με τα φαντάσματα είναι η απώλεια και ο θρήνος.

Θα μπορούσες να είσαι -ή μελλοντικά να γίνεις- και συγγραφέας, τόσο καθηλωτικά που σε ακούω να αφηγείσαι τις σκέψεις και τις ανησυχίες σου!

Πέραν όλων των άλλων, τα φαντάσματα ως θέμα σού επιτρέπουν να σπρώχνεις και τα όριά σου. Όταν καταπιάνεσαι με κάτι υπερφυσικό, μαγεμένο, τότε κι η μουσική σου γίνεται λιγότερο περιορισμένη και περισσότερο ελεύθερη και παράξενη.

Αν ως καλλιτέχνες δε σαγηνευόμαστε από κάτι, δε θα μπορέσουμε να καταπιαστούμε μ’ αυτό, ούτε να εμπλέξουμε άλλους ανθρώπους.

Ένιωσες ότι συνδεόσουν με το πνεύμα των ανθρώπων που κάποτε κατοικούσαν στο σανατόριο, πως υπήρχε κάτι στην ατμόσφαιρα του χώρου;

Έχουν κάτι αυτοί οι τόποι, τόσο δημοφιλείς στα τέλη του 19^ου-αρχές του 20ού αιώνα, γνωστοί και μέσα από τα μυθιστορήματα των Τόμας Μαν και της Νομπελίστριας Πολωνής συγγραφέως Όλγκα Τοκάρτσουκ.

Οι ένοικοι αυτών των σανατορίων προφανώς προέρχονταν από πολύ προνομιούχα περιβάλλοντα ή απλώς και από οικογένειες που συνέλεξαν χρήματα ώστε ο άνθρωπός του να μπορεί να νοσηλευθεί εκεί, με την ελπίδα ν’ αναρρώσει.

Ταυτόχρονα, οι ένοικοι των σανατορίων είναι αντιμέτωποι με τον θάνατο, και βλέπουν άλλους να πεθαίνουν. Δεν είμαστε έτοιμοι ν’ αντιμετωπίσουμε τα βάσανα του οποιουδήποτε άλλου.

Αυτό αφορά την «Δυτική» θεώρηση των πραγμάτων, νομίζω. Υπάρχει το στοιχείο του φόβου του θανάτου, αυτό καθ’ εαυτό απολύτως ανθρώπινο.

Και κατανοητό.

Κανένας και καμία δε θα ήθελε να βιώσει ή να έρθει αντιμέτωπος/αντιμέτωπη με την προθανάτια αγωνία οικείων προσώπων.

Από την άλλη, υπάρχει μια αποθέωση της νεανικότητας στην «Δύση», εγγενής στην καπιταλιστική νοοτροπία. Αν, όμως, δε συμφιλιωθείς με την προοπτική του θανάτου, θα βιώσεις πολύ εντονότερη αγωνία όταν φτάσει η ώρα.

Η μητέρα μου είναι γιατρός και όλη της την ζωή εργάζεται στην Εντατική. Είναι ένας πολύ συγκρατημένος άνθρωπος, δε μοιράζεται πολλές ιστορίες, αλλά νομίζω πως βλέπει τον θάνατο καθημερινά.

Στην ίδια μου την οικογένεια, εξάλλου, έχουν υπάρξει πολλοί θάνατοι, πολλή αρρώστια. Χάρη και στην μαμά μου, ωστόσο, εντοπίζω και κάτι πολύ ιερό στον θάνατο.

Μπορούμε να μάθουμε κάτι για τον εαυτό μας παρακολουθώντας έναν άλλο να βασανίζεται, να γίνουμε λιγότερο εγωκεντρικοί ως άνθρωποι.

Κι η τέχνη μάς παρέχει την όμορφη δυνατότητα να κατανοήσουμε τα πράγματα - ή τουλάχιστον να τα επεξεργαστούμε και να τα φανταστούμε, καθώς και να καταπιαστούμε με δύσκολα συναισθήματα.

Όπως πολλοί καλλιτέχνες και πολλές καλλιτέχνιδες έχουν, εξάλλου, δηλώσει πριν από μένα, η τέχνη είναι ένας τρόπος επιβίωσης κι αναζήτησης μιας ερμηνείας όλων όσων φαντάζουν άδικα κι ακατανόητα.

Η τέχνη μπορεί να τα μετασχηματίσει σε κάτι διαφορετικό με το οποίο μπορούμε να συνδεθούμε ή στο οποίο μπορούμε ν’ αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας με αλλιώτικο τρόπο.

Αν κι η τέχνη σου δε φαίνεται να έχει πολιτική διάσταση -πιο πολύ υπαρξιακή, θα έλεγα-, αισθάνεσαι ότι μέσω αυτής λειτουργείς και πολιτικά;

Προσπαθώ να διαχωρίζω λίγο την μουσική μου από την υπόλοιπη καθημερινότητα, να την «μανουβράρω» μακριά από την πολιτική.

Στο κοινωνικό πεδίο, ο καλύτερος τρόπος εμπλοκής είναι -όπως, για παράδειγμα, στην περίπτωση της Ουκρανίας- η οικονομική βοήθεια.

Πριν από ένα δίμηνο αποφάσισα ν’ αποσυρθώ από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Περαιτέρω εμπλοκή μου σ’ αυτά θα ήταν αποπροσανατολιστική για μένα τόσο σε καλλιτεχνικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο.

Έκτοτε, οτιδήποτε διαβάζω αποτελεί προϊόν εκούσιας επιλογής και είναι, για μένα, κάπως σωστό.

Εκτός των κοινωνικών δικτύων, όπου το επίπεδο των συνομιλιών είναι πραγματικά ρηχό, χρειάζεσαι πολύ περισσότερο χρόνο για να εξετάσεις τις διαφορετικές οπτικές.

Η διεθνής γεωπολιτική κατάσταση προφανώς με συγκινεί, κι αυτό που βασικά κάνω είναι να εκπαιδεύω τον εαυτό μου ώστε να κατανοήσω γιατί συμβαίνει το καθετί, δεδομένου ότι κατάγομαι από μια χώρα ανέκαθεν μπλεγμένη σε συγκρούσεις.

Προσπαθώ επίσης να καταλάβω την φρικτή επίθεση του Ισραήλ στην Παλαιστίνη και την εκεί διαπραττόμενη γενοκτονία. Αντίστοιχα, τι συμβαίνει στην Ουκρανία κι αλλού.

Το να θέτει ένας άνθρωπος ερωτήματα στον εαυτό του χωρίς να παίρνει το οτιδήποτε ως δεδομένο συνιστά μια πολύ σεμνή διανοητική/ηθική στάση, σε μια εποχή όπου η πλειονότητα υποστηρίζει απερίσκεπτα την όποια άποψή της.

Θα ήθελα να πιστεύω πως υπάρχουν και ζητήματα που είναι μαύρα ή άσπρα. Όλα είναι πολύπλοκα, όλοι μετασχηματιζόμαστε. Ούτε εγώ η ίδια δεν κατοικώ στην χώρα καταγωγής μου.

Κάποια πράγματα, όμως, είναι κακά, γενικά. Το να σκοτώνεις παιδιά, για παράδειγμα, είναι εκτός συζήτησης.

Γι’ αυτό και με κάνει να νιώθω άβολα η διερώτηση περί της κατάπαυσης του πυρός ή μη.

Την Δευτέρα 8 Απριλίου δίνεις μια συναυλία στην Αθήνα στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Women of the World, το οποίο διοργανώνεται μεταξύ 6 και 8 Απριλίου στο Κέντρο Πολιτισμού-Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Είναι σημαντική για σένα;

Προετοιμάζουμε μια μεγάλης κλίμακας συναυλία, κι η ομάδα μας συντίθεται από έξι γυναίκες και τέσσερις άντρες. Δεν ήταν ηθελημένη επιλογή η συγκεκριμένη ποσόστωση, απλώς συνέβη.

Υπάρχει, όμως, κάτι όμορφο σ’αυτήν, το οποίο λέει πολλά για την κατεύθυνση στην οποία οδεύει ο κόσμος.

Μ’ εμπνέει, λοιπόν, το να βρίσκομαι σε μια κατάσταση όπως η συγκεκριμένη και να αντιλαμβάνομαι πως λειτουργεί, όχι το να μιλάω να γράφω σχετικά.

Έχω δύο μάνατζερ για τις περιοδείες, μια γυναίκα κι έναν άντρα: και τα δύο άτομα λειτουργούν με εξαιρετικό επαγγελματισμό και αξιοπιστία.

Από την άλλη, όντας μια γυναίκα που συνθέτει την μουσική της και κάνει παραγωγή σ’ αυτή, δίνω το καλύτερο παράδειγμα σε άλλες γυναίκες. Κι αυτή η διαδικασία εμπνέει κι εμένα.

Για να σου πω και κάτι αστείο, όταν σπούδαζα μουσική, στο λύκειό μου δεν υπήρχε καμία κοπέλα συνθέτις. Μου πήρε πολλά χρόνια για να ξεκινήσω ακριβώς επειδή δεν υπήρχε κανένα παράδειγμα στο περιβάλλον μου.

Τώρα ζούμε σε διαφορετικούς καιρούς. Κι όμως, χρειαζόμαστε παραδείγματα για να συνειδητοποιήσουμε ότι κάτι είναι εφικτό.

Το να είσαι μουσικός, όμως, δεν έχει σχέση με την καταγωγή, το φύλο η το χρώμα της επιδερμίδας σου, αλλά με τις ικανότητες, την προσέγγισή σου και το μήνυμα που θέλεις να μοιραστείς.

«Χειμαρρώδης» όπως είσαι, μου απάντησες με τον τρόπο σου σε μερικές ακόμα ερωτήσεις τις οποίες είχα κατά νου!

Χαίρομαι, σε κάθε περίπτωση, γιατί, ανάμεσα σε άλλες γυναίκες και θηλυκότητες, συνιστάς μια ζωντανή απόδειξη της εμψυχωτικής φύσης της τέχνης σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Σ’ ευχαριστώ πολύ! Θα ιδωθούμε στην Αθήνα;

Ασφαλώς. Ακόμα θυμάμαι εκείνη την πρώτη σου συναυλία στις 14 Ιανουαρίου του 2020, λίγο πριν επιβολή της πρώτης καραντίνας.

Τόσο όμορφη συναυλία, λίγο πριν την πανδημία. Ελπίζω να σ’ αρέσει η συναυλία μας στις 8 Απριλίου. Θα είναι ένα πολύ ωραίο ταξίδι - και πολύ φασματικό!

Ευχαριστώ θερμά την Solène Quélin (Funky Fly Music) για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης με την Hania Rani.

Η Hania Rani εμφανίζεται λάιβ στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Women of the World την Δευτέρα 8 Απριλίου στο Κέντρο Πολιτισμού-Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» (Αίθουσα Σταύρος Νιαρχος ΕΛΣ, 21:00).